Hindu Dharmanu Hard

Author(s): M K Gandhi
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 9

.
“દરેક વસ્તુએ તર્કની કસોટી સામે ઊભવું પડે છે. . . . જોકે તર્કથી પર એવી વસ્તુઓ જગતમાં હોય છે ખરી. તર્કની સરાણે તેમને ચઢાવવાની આપણી ના નથી, પરંતુ તે કંઈ આપમેળે આવવાની નથી. તેની આ પ્રકૃતિને કારણે જ તર્કને તે ગાંઠતી નથી. આવું જ છે દેવત્વનું રહસ્ય. તર્ક સાથે તે અસંગત નહીં, પણ તર્કથી પર છે'' (યંગ રૂન્ડિયા, ૨૬-૩-૧૯૨૫, પા. ૧૧૦).
સાર્વજનિક નૈતિકતા અને સર્વસામાન્ય માનવતાની બાબતમાં સત્યના માપદંડના અમલથી ઊભા થતા પ્રશ્નો વિશે, ગાંધીજીનાં લખાણોમાંથી લીધેલા ઉપરના ફકરા હિંદુ ધર્મના અભિગમનું યોગ્ય સમાપન કરે છે.
હિંદુ ધર્મની પ્રશિષ્ટ, ધર્મ અંગેની, વિચારધારા શ્રુતિ તથા સ્મૃતિ એમ બે ભાગોમાં વહેંચાયેલી છે. એમાં ધર્મશાસ્ત્રનો સમાવેશ થઈ જાય છે. વેદો તથા ઉપનિષદોને સમાવતી શ્રુતિ માં ‘જેવી હોય તેવી વાસ્તવિકતા''નું જ્ઞાન છે. આ જ્ઞાનનું સ્વરૂપ ખાતરી કરી શકાય તેવું અને વૈશ્વિક છે. એ રીતે તેને અનમ્ર તત્ત્વનિ કહી શકાય. ‘અજસ તત્ત્વદર્શનની મુખ્ય નિસબત, વસ્તુઓ, જીવો અને માનસોના બહુવિધ જગતમાં સત્વરૂપે પ્રવર્તતા પરમ સત્ય સાથે છે. આ સત્યની પ્રકૃતિ જ એવી છે કે, જે લોકો પોતાની જાતને અપરિગ્રહી, હૃદયથી શુદ્ધ, વત્સલ અને વિનમ્ર બનાવી શકચા હોય તે સિવાયના બીજા કોઈથી તે તરત અને સીધેસીધું પામી શકાતું નથી. આવું કેમ હશે? કારણ આપણે જાણતા નથી. આ એક એવી ઘટના છે કે જે, આપણને ગમતી હોય કે ન ગમતી હોય, ગમે તેટલી અસંભવિત કે તર્કવિહીન લાગતી હોય, તોપણ સ્વીકારવી રહે છે. પદાર્થની અંતરંગ પ્રકૃતિ અને શક્તિ ભૌતિક પ્રયોગોથી જ તાગી શકાય છે. એ જ રીતે મનની અંતરંગ પ્રકૃતિ તેમ જ શક્તિ મનોવૈજ્ઞાનિક તથા નૈતિક પ્રયોગોથી જાણી શકાય છે. ઇન્દ્રિયોથી આસક્ત જીવનના સામાન્ય સંજોગોમાં મનની શક્તિ અવ્યક્ત અને પ્રચ્છન્ન રહે છે. તેને પામવા માટે આપણે કેટલીક અનુભવસિદ્ધ શરતો પાળવી પડે છે અને કેટલાક અનુભવસિદ્ધ નિયમોનું પાલન કરવું પડે છે.'''
પરમ સત્યને બીજી રીતે પણ સમજાવી શકાય. આખું જગત આત્મતત્ત્વનો આવાસ છે. એ અવિચલ છે, છતાં મન કરતાંય વધારે
૪. ઑલ્ડસ હકસલી, ધી પેરિનિયત્ન છોĪી, ચૅટો ઍન્ડ વિન્ડસ, લંડન, ૧૯૪૬, પ્રસ્તાવના, પા. ૨-૩,