Hindu Dharmanu Hard

Author(s): M K Gandhi
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 8

બીજા કોઈ પણ દેશ કરતાં ભારત પ્રતીકોનો દેશ વિશેષ છે કારણ કે પ્રકૃતિગત રીતે ભારતીય વિચારધારા ગહન સમસ્યાઓનો બૌદ્ધિક મુકાબલો કરતાં પહેલાં જ તેની સાથે કામ પાડે છે.''
હિંદુઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા ભગવાન બુદ્ધ, કોશલ દેશની કલામા નામની ક્ષત્રિય જાતિને આપેલો બોધ પણ આ વૈજ્ઞાનિક આદર્શ સાથે સુસંગત છે. તેમણે કહ્યું હતું કે: "હું તમને કહું છું તે ભૂતકાળમાં કહેવાયું હતું તે કારણે માનશો નહીં; પરંપરાથી ઊતરી આવ્યું છે તે કારણે માનશો નહીં; આમ જ હોય એવું માનીને તેનો સ્વીકાર કરશો નહીં; પવિત્ર ધર્મગ્રંથોમાં છે તેથી તેને માનશો નહીં; અનુમાનથી તે પુરવાર કરી શકાય છે તેથી તેને માનશો નહીં; એમાં વ્યવહારુ ડહાપણ છે એવું માનીને સ્વીકારશો નહીં; એ સંભવિત લાગે છે તેથી તેને સ્વીકારશો નહીં; કોઈ પ્રખ્યાત અને પવિત્ર સાધુએ કહ્યું છે તેથી તેને માનશો નહીં, પરંતુ તે જે તમારા વિવેકને તથા અંતરાત્માને સુખકર અને શ્રેયસ્કર લાગતું હોય તો જ તેનો સ્વીકાર કરજે અને તેને લાયક બનજે.''
ધર્મત્યાગ માટે પથ્થરો મારીને મોત નિપજાવવાની પ્રથાને કુરાનનું સમર્થન છે એવું કહીને ઇસ્લામી સંસ્થાઓ દ્વારા તેનો બચાવ કરવામાં આવ્યો ત્યારે ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ આવી પ્રથાની નૈતિકતા વિશે પ્રશ્ન ઉઠાવતાં ગાંધીજીએ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં લખ્યું હતું કે :
“દરેક ધર્મના, દરેક સૂત્રને, તર્કના આ જમાનામાં બધેથી સંમતિ મેળવવી હોય તો તેણે તર્કની તેજાબી કસોટીમાંથી પસાર થવું જ રહ્યું. ભૂલને ધર્મશાનનું સમર્થન હોય તો પણ તેને જગતમાં અપવાદ બનવાનો અધિકાર નથી” (યન રૂન્ડિયા, ૨૬-૨-૧૯૨૫, પા. જ).
“હું તો એમ કહેવાનું પસંદ કરું કે કુરાનના પોતાના ઉપદેશો પણ ટીકાથી બાકાત રાખી ન શકાય. આખરે આપણી પાસે આ દૈવીવાણી છે કે બીજું કંઈ તે કહેનારું તર્ક સિવાય બીજો કોઈ માર્ગદર્શક નથી.... ભૂલ એ સાપેક્ષ વસ્તુ છે એવા મૌલાનાના નિવેદનને મારો પૂરો ટેકો છે. પરંતુ આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે કેટલીક વસ્તુઓને આખું જગત ભૂલ તરીકે સ્વીકારે છે. ત્રાસ ગુજારીને મોત નિપજાવવું એ આવી જ ભૂલ છે, એમ હું ધારું છું' ( રૂન્ડિયા, ૫-૩-૧૯૨૫, પા. ૧૮૧).
૩
થી ૩નિકલ, ડોવર પબ્લિકેશન્સ
૩. પૉલ ડ્યૂસન, ધી મિત્રો ઈન્કો, ન્યૂ યોર્ક ૧૯૬૦, પા. ૧૨૦.