Hindu Dharmanu Hard

Author(s): M K Gandhi
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 6

સંપાદકીય
ખ્રિસ્તી ધર્મ અને ઇસ્લામ જેવા ધમાંથી હિંદુ ધર્મ બે રીતે જુદો પડે છે. સૌથી પહેલું તે મતાગ્રહમાં માનતો નથી અને ગમે તેવા મોટા માણસનાય સત્ય ઉપરના ઈજારાને સ્વીકારતો નથી. પરમેશ્વરને પામવા માટે જ્ઞાન, ભક્તિ, કર્મ અને યોગ જેવા અનેક માર્ગો છે એમ તે માને છે. જોકે વ્યવહારમાં તો સાધક પોતાનાં રસરુચિ અને મનોવૃત્તિ પ્રમાણે બે કે તેથી વધુ માર્ગો પસંદ કરીને ચાલતો હોય છે. હિંદુ ધર્મ કોઈ એક વ્યક્તિની સરજત નથી; એ સહજ રીતે વિકસ્યો હોવાથી વ્યાખ્યાઓમાં પુરાઈ શક્યો નથી. સાચું કહીએ તો અન્ય ધર્મોની જેમ તેને વ્યાખ્યાબદ્ધ કરી શકાય તેમ નથી. તેમ છતાં એક વિદેશીએ કરેલું નીચે મુજબનું વર્ણન તેના હાર્દની લગોલગ જાય તેવું છે. હિંદુ ધર્મ એ “મતાસહિતા ભાગ્યે જ છે. એ તો જીવનની ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ તથા આધ્યાત્મિક વિકાસનાં સ્વરૂપો સાથે સુમેળ સાધતી કાર્યસાધક ધારણા છે.'' આ કાર્યકારી વ્યાખ્યાથી આરંભ કરીને, આ વિષયને જરા ઊંડાણથી આપણે તપાસીએ.
ખરેખર, આપણે ધર્મનો શું અર્થ કરીશું? જાડી રીતે કહીએ તે મનુષ્યજીવનના લૌકિક અને શુદ્ધ પાસાંનું નિયમન કરતો વિશ્વનો નૈતિક કાયદો. વિશ્વનો આ નૈતિક કાયદો શી રીતે પ્રવર્તે છે તેનું ગહન શબ્દોમાં, માર્મિક વર્ણન કૉન્ફયૂશિસે કરેલું છે. તે કહે છે કે : .
“આપણે જેને આપણા અસ્તિત્વનો નિયમ કહીએ છીએ તે જ ઈશ્વરનો કાનૂન. આપણા અસ્તિત્વના નિયમના પાલનને આપણે કહીએ છીએ નૈતિક કાનૂન. આ નૈતિક કાનૂનને પ્રથામાં ઢાળીએ ત્યારે બને છે ધર્મ.
“નૈતિક કાનુનમાંથી આપણે જીવનભર, એકે વાર છટકી શકતા નથી. જેમાંથી છટકી જવાય તે નૈતિક કાનૂન હોઈ ન શકે. એટલા માટે જ નીતિમાન માણસ કાળજીપૂર્વક... તેના છૂપા વિચારો પર નજર રાખે છે. - “જ્યારે ઉલ્લાસ, રોષ, શોક અને આનંદ જેવી લાગણીઓ જાગેલી ન હોય તે સ્થિતિ એ આપણું સાચું અથવા તો નૈતિક સ્વરૂપ છે. આ લાગણીઓ જાગીને આવશ્યક માપ અને કદ પ્રાપ્ત કરે તે છે નૈતિક વ્યવસ્થા. આપણું સાચું અથવા નૈતિક સ્વરૂપ એ અસ્તિત્વની