Dravya Pratikramana ne Bhav Pratikramana Kevi Rite Banavsho

Author(s): Bhaveshratnavijay
Publisher: Bhaveshratnavijay

Page 6

પ્રસ્તાવના)
(ક્રિયાની મહાનતા + પ્રતિક્રમણના હેતુઓ ) પ્રતિક્રમણ શબ્દ ક્રિયાને સૂચવે છે. આવશ્યક શબ્દનો અર્થ સાધુ શ્રાવક આદિ ચતુર્વિધ સંઘે અવશ્ય કરવા યોગ્ય અર્થાત્ જ્ઞાનાદિ ગુણોને તથા મોક્ષને સમસ્ત રીતે વશ કરે તે આવશ્યક છે. પ્રતિક્રમણાદિ એવી આવશ્યક ક્રિયાઓ શ્રત કેવળી ૧૪ પૂર્વધર મહાપુરુષોએ બતાવી છે. અને પોતાના જીવનમાં આચરેલી છે અને પછી થયેલા સર્વ વિહિત મહર્ષિઓએ પણ મહત્તા દર્શાવી છે. અધ્યાત્મસાર ગ્રંથમાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે કહ્યું છે કે
या निश्चयैकलीनानां, क्रियानातिप्रयोजनाः । व्यवहारदशास्थानां ता एवाऽतिगुणावहाः ॥१९॥
= નિશ્ચયમાં લીન બનેલાઓને નિમિત્તો મળતાં પણ ન ડગે તેવાઓને ક્રિયાની જરૂર નથી, પણ જેનું મન સ્થિર નથી તેને તો જરૂર છે જ, કારણ કે મન ચંચળ હોવાથી વારંવાર વિષયોમાં ચાલ્યું જાય છે, તો એવા મનને સ્થિર કરવા કુળવધૂ અને ભૂતની વાત દ્વારા શ્રી આવશ્યકાદિ ક્રિયાઓ ખૂબ જ લાભકારી છે.
શ્રી ગણધર રચિત સૂત્રોના શબ્દોનો અચિંત્ય મહિમા છે. એના અક્ષરો સાંભળવાથી પણ ખૂબ લાભ થાય છે. સૂત્ર, અર્થ બંને ન આવડતા હોય પરંતુ વિનય અને બહુમાન પૂર્વક શ્રદ્ધાથી હાથ જોડવાથી સૂત્રની મુદ્રાઓ, વાંદણાની આર્વતવિધિ, સંડાસા, ઇત્યાદિ સાચવીને પ્રતિક્રમણ કરનારો ઘણું પાપ ધુવે છે.
જ્ઞાનીઓએ મનની ચંચળ વૃત્તિઓને જીતીને ધર્મમાં મન સ્થિર બને માટે ક્રિયાઓ બતાવી છે, માટે દરેકે રોજ આદરથી પ્રતિક્રમણ કરવું જ જોઈએ. આજે કેટલોક અજ્ઞાની વર્ગ પોતાની અલ્પ બુદ્ધિથી, દુર્બુદ્ધિથી ક્રિયાઓ જડ છે એમ કહી ક્રિયાની ઉપેક્ષા કરે છે. પરંતુ તેવા લોકોએ સમજવું જોઈએ કે અનાદિકાળથી આત્મા અશુભ ક્રિયાઓથી અશુભકર્મને બાંધીને રખડ્યો છે. તેથી શુભ ભાવો પેદા કરવા શુભ ક્રિયાઓ કરવી ખૂબ જરૂરી છે. આ વાત શાસ્ત્ર સાક્ષેપ છે અને અનાદિની છે. પૂ. ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મ.સા.એ અધ્યાત્મસારમાં કહ્યું છે,
व्यवहाराऽविनिष्णातो यो जीप्सति विनिश्चयम् । कासारतरणासक्तः सागरं स तितीर्षति ॥७२॥
= જે વ્યવહારને સમજયો નથી અને નિશ્ચયને જાણવાની મહેનત કરે છે. અર્થાત વ્યવહારનયથી બતાવેલી ક્રિયાઓ જીવનમાં આચરીને પચાવી નથી અને