________________
ભોગવવાની લાલસા પણ ન હતી.
જો તેમને પોતાનો મત જ સ્થાપવો હોત તો બૌદ્ધ, વેદ અને જૈન ધર્મના ઐતિહાસિક અન્ય પ્રભાવકોની માફક પોતાના નવા સિદ્ધાંતો અને નવું સાહિત્ય ઊભું કરત. પરંતુ તેમના જીવનમાં એ વસ્તુ દેખાતી નથી.
સંઘની છિન્નભિન્નતા દૂર કરી તેમાં એકવાક્યતા લાવી એ ભગવાન મહાવીરના અવ્યાબાધ સત્યને યથાશક્તિ જે આચરવાની પ્રવૃત્તિ કરે તે જ ભગવાન મહાવીરનો સાચો અનુયાયી પોતાને કહેવડાવી શકે; એ વાત જનતાને ગળે ઉતરાવવાની જ તેમને ઉત્કંઠા હતી.
આથી તેમણે પોતાનો પુણ્યપ્રકોપ જૈનશાસનના નિયમ પ્રમાણે કોઈપણ મત, સંપ્રદાય કે વ્યક્તિ પરત્વે બતાવ્યો નથી. તેમણે જે જે વિરોધ કર્યો છે તે માત્ર સમાજના સડા સામે.
કોઈપણ વસ્તુનું ખંડન કે મંડન તેમણે પોતાના કપોલકલ્પિત સિદ્ધાંતથી, કર્યું હોય તેમ ક્યાંય દેખાતું નથી. પરંતુ ગણધર ગ્રથિત શાસ્ત્રો કે જેનું પ્રમાણત્વ આજસુધી સ્વીકારાતું આવ્યું છે તે શાસ્ત્ર વચનથી જ.
આટલી નિર્દોષતા અને નિખાલસતાથી જ બહોળા માનવ-સમુદાયના તે હૃદયવિજેતા બની શક્યા હોય તે યુક્તિસંગત લાગે છે.
પરંતુ જ્યાં સુધી લોકાશાહના જીવનના ગૂઢ પ્રશ્નો તેવા વિશાળ દષ્ટિબિન્દુથી ન ચર્ચાય ત્યાંસુધી તેમના જીવન માટે ખોટો ભ્રમ રહે તે સ્વાભાવિક જ છે. અને તેથી જ મને ઘણા વખતથી લાગ્યા કરતું હતું કે તેમના જીવનચરિત્રોનું કોઈપણ સાંપ્રદાયિક દૃષ્ટિ રાખ્યા સિવાય આલેખન કરવું. પરંતુ સાથે સાથે એમ પણ થયા કરતું હતું કે તે એક ભગીરથ કાર્ય છે.
એક સાહિત્યકારના જીવનને આલેખવા માટે જેમ જ્ઞાનશક્તિની આવશ્યકતા છે, કલાકારનું જીવન આલેખવામાં કલાત્મક વિકાસની અપેક્ષા છે તેજ રીતે એક ક્રાન્તિકારના જીવનને આલેખવામાં એક મહાન ક્રાન્તિકાર હૃદયની અપેક્ષા છે. લોંકાશાહ માત્ર વ્યાવહારિક ક્ષેત્રના જ ક્રાન્તિકાર ન હતા; બબ્બે ધાર્મિક ક્ષેત્રનાજ તે પ્રબળ સુધારક હતા અને તત્ત્વશોધક હતા. એવા સમર્થ પુરુષનું જીવનશોધન કરવા માટે તો અસાધારણ તૈયારી જોઈએ. ઉપરાંત એ પણ એક દુર્ભાગ્યની વાત છે કે મુખ્ય મુખ્ય મુદ્દાઓ સિવાય તેમનો ઇતિહાસ ઉપલબ્ધ થતો નથી.
ઘર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
