________________
૫૬
પૂર્વ-સંસ્કારોને લઈને નિમિત્ત મળ્યે શિથિલ થઈ જાય છે. અને હમેશાં એવો નિયમ હોય છે કે એક પગથિયું ચૂકયા પછી તે ચૂકવાના માર્ગમાં ચેતે નહિ તો પાછળ જ હઠતો જાય અને ટેવાઈ પણ જાય.
આ નિયમને અધીન જૈન ધર્મનો બહોળો સાધુ વર્ગ થઈ ગયો હશે તેમ ઇતિહાસ પરથી સ્પષ્ટ દેખાય છે.
જૈન ધર્મ ૫૨ આવેલ આવા આફતના પ્રસંગે જંબૂસ્વામીની પછીથી ઊતરી આવેલો વિચારભેદ આવે વખતે, સંઘ ભેદના રૂપમાં પલટી ગયો. શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર વચ્ચેના ભેદ અને ઝઘડાનાં પાદચિહ્નો આ ઇતિહાસ ભગવાન મહાવીરના સમયથી ચાલી આવેલા એ સંઘનો આ દુ:ખદ અને કારુણિક પ્રસંગ. એ કાળ તે વીર સંવત ૬૦૯.*
ઇતિહાસ વાંચતાં જ આપણને જ્યારે આટલું દુ:ખ થાય છે ત્યારે તે શાસન-હિતૈષીઓને જ્ઞાન-ચક્ષુથી જોતી વખત શું નહિ થયું હોય !
અહીં એટલું કહેવાની આવશ્યક્તા છે કે આવા સ્પષ્ટ ભેદો પડી ગયા હોવા છતાં પણ તે એક પક્ષે બીજા પક્ષની નિંદા કરી હોય તેવું લગભગ ત્યાર પછીના ત્રણ ચા૨ સૈકા સુધી દેખાતું નથી. તે એક જૈન ઇતિહાસમાં સૌભાગ્યનું ચિહ્ન છે. માથુરી વાચના અને વલ્લભી વાચના સુધી શ્વેતામ્બર દિગમ્બરનો કે નગ્નતા કિંવા વસ્ત્ર પરિધાનિતાનો ભેદ સ્પષ્ટ રીતે જણાતો નથી. તે પરથી લાગે છે કે બન્ને પક્ષો પરસ્પર વિચાર સહિષ્ણુ ન હોવા છતાં ખુલ્લો વિરોધ કરતા હોવા ન જોઈએ.
શ્રમણ સંસ્થાના શૈથિલ્યે કેવળ શ્વેતામ્બર કે કેવળ દિગમ્બર સંસ્થા પર પોતાનો અડો જમાવ્યો હોય તેવું કશું નિશ્ચિત નથી. કારણ કે તે વિરોધનું મૂળ માત્ર માન્યતા-ભેદમાં છે. આચારના ઓછા વધુપણામાં નથી. એટલે તે બન્ને સંપ્રદાયોમાં સુવિહિત સાધુઓ અને શિથિલ સાધુઓ બન્નેનાં દળ રહ્યાં હશે. આ
* વીર સંવત ૬૦૯માં શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બરના સ્પષ્ટ ભેદો પડ્યા. આ ભેદોની િ વવંતી શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર પંથમાં ભિન્નભિન્ન ચાલી આવી છે. અને તે બન્નેની પરંપરામાં પોતાની સરસાઈ અને બીજાની હલકાઈ બતાવવાનો પ્રયાસ તેમાં સ્પષ્ટ દેખાઈ આવે છે. તેથી સત્ય તરીકે સ્વીકાર્ય થઈ શકતું નથી.
ઉપરની ઐતિહાસિક બિના તથ્ય તરફ ઢળે છે અને દિગમ્બર સંપ્રદાયની પ્રચલિત પટાવલિમાં જંબુસ્વામી સુધીનાં જ નામો મળી આવતાં હોવાથી ઉ૫૨ની માન્યતાને વધુ ટેકો મળે છે.
ધર્મપ્રાણ : લોંકાશાહ
