________________
प्रमेयचन्द्रिका टी०श०९ उ०३१ ० ६ श्रुत्वाप्रतिपन्नावधिज्ञानिनिरूपणम् ७४९ उपशान्तवेदको भवेत् ? किम्वा क्षीणवेदको भवेत् ? भगवानाह - ' णो उवसंत are होज्जा, खीर्णवेयए होज्जा ' हे गौतम ! अधिकृतावधिज्ञानी नो उपशान्तवेदको भवति, अयमवधिज्ञानी उपशान्तवेदो न भवति प्राप्तव्य केवलज्ञानस्यास्य त्रिव क्षितत्वात्, अपितु क्षीणवेदको भवति । गौतमः पृच्छति 'जइ सवेयए होज्जा, किं इत्थवेयर होज्जा. पुरिसवेयए होज्जा, नपुंसगवेयए होज्जा, पुरिसनपुंसगवेयए होज्जा ?' ज्ञानी अवेदक होता है तो क्या वह उपशान्त वेदवाला होने से अवेदक होता है या क्षीण वेदवाला होने से अवेदक होता है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - ( णो जबसंतवेपए होना, खीणवेयए होज्जा, ) हे गौतम! वह उत्पन्नावधिज्ञानी उपशान्तवेदवाला होने से अवेदक नहीं होता है किन्तु क्षीण वेदवाला होने से अवेदक होता है । तात्पर्य कहने का यह है कि उपशान्तवेदवाला होने से भी अवेदक जीव माना जाता है पर यहां पर ऐसा अवेदक भाव नहीं लिया है क्यों कि यह प्राप्तव्य केवल ज्ञान की विवक्षा में है और जो उत्पन्नावधिज्ञानी प्राप्तव्य केवलज्ञान की विवक्षा से इष्ट होना है वह उपशान्तवेदवाला होने से अवेदकरूप से नहीं माना जाता है क्यों कि उपशान्त वेदवाले जीव के केवलज्ञान की उत्पत्ति नहीं होती है - यह तो क्षीणवेदवाले जीव को ही होती है इसलिये यहां पर उपशान्तवेदवाले को अवेदक नहीं कहा गया है, किन्तु क्षणवेदवाले को ही अवेदक कहा गया है ।
अब गौतमप्रभुसे ऐसा पूछते हैं - ( जइ सवेयए होज्जा किं इत्थीवेयए તે શું તે ઉપશાન્ત વેઢવાળા હાવાથી વેદક હાય છે કે ક્ષીણુ વેઢવાળે હાવાથી આવેદક હાય છે ?
महावीर अलुना उत्तर -- ( णो उवसतवेयए होज्जा, खीणवेयए होज्जा ) - હું ગૌતમ ! તે ઉત્પન્નાવધિજ્ઞાની ઉપશાન્તવેઢવાળા હાવાથી વેદક હાતા નથી પણુ ક્ષીણુવેઢવાળા હાવાથી અવેક હાય છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે ઉપશાન્ત વેઢવાળા જીવને પણ અવેઢક માનવામાં આવે છે, પણ અહીં એવા અંવેદકભાવ ગ્રહણ કરવામાં આવ્યે નથી. કારણ કે તે પ્રાપ્તવ્ય કેવળજ્ઞાનની વિવક્ષામાં છે અને જે ઉત્પન્નાવધિજ્ઞાની પ્રાપ્તવ્ય કેવળજ્ઞાનની વિક્ષાથી ઈષ્ટ હાય છે તે ઉપશાન્ત વેઢવાળે હાવાથી અવૈદકરૂપે માની શકાતા નથી, કારણ કે ઉપશાન્ત વેઢવાળા જીવને કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થતી નથી, પણુ ક્ષીણુવેદ વાળા જીવને જ કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થાય છે, તેથી અહીં ઉપશાન્ત વેદવાળાને મવેદક કહ્યો નથી, પણુ ક્ષીણુવેદવાળાને જ આવેદક કહ્યો છે.
गौतम स्वाभीनो प्रश्न - - ( जइ सवेयए होज्जा कि इत्थीवेयए होज्जा, पुरि०
