________________
૬૫૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
એ આ બીજા પ્રકારની સંવેજની ધર્મકથા છે. પ્રાણ છૂટ્યા બાદ આ શરીરની આવી હાલત થવાની છે. તો લાવ, જ્યાં સુધી પ્રાણ છે ત્યાં સુધીમાં આત્મકમાણી કરી લઉં... આવી ભાવના પ્રગટવાથી શ્રોતા ધર્મમાર્ગે ઉદ્યમશીલ બને છે.
(૩) ઇહલોક સંવેજનીકથા - આખું મનુષ્યપણું અસાર છે, અધ્રુવ છે, કેળના થડ જેવું મૂલ્યહીન છે... વગેરે રૂપે ઇહલોક = આલોક = મનુષ્યજન્મનું વર્ણન કરતો ધર્મકથી શ્રોતાને સંવેગ ઉત્પન્ન કરે છે.
(૪) પરલોક સંવેગજનની - દેવો પણ ઈર્ષ્યા-વિષાદ-મદક્રોધ-લોભ વગેરે દુઃખોથી અભિભૂત થતા હોય છે, તો તિર્યંચ અને નરકની શી વાત કરવી ? વગેરેરૂપે ઇહલોકથી = મનુષ્યભવથી ૫૨ એવી બાકીની ત્રણ ગતિના દુ:ખોના વર્ણનથી શ્રોતાને સંવેગ પેદા કરનાર કથા એ આ પરલોકસંવેગજનની કથા છે.
વૈક્રિયલબ્ધિ, જંઘાચારણલબ્ધિ વગેરે લબ્ધિનો, જ્ઞાનસંપન્દ્, તપસંપ, ચારિત્રસંપર્દૂ, શુભકર્મોદય અને અશુભકર્મોદયધ્વંસ... આવું બધું ફળ એ સંવેજની ધર્મકથાનો મકરંદ=૨સ છે. ૧૪ પૂર્વધર મહાત્માની એક ઘડામાંથી એક હજાર ઘડાં બનાવવાની શક્તિ એ
જ્ઞાનસંપર્ છે. પ્રચુરનિર્જરાકારકત્વ એ તપસંપર્ છે. સંપૂર્ણફળસિદ્ધિ એ ચારિત્રસંપર્ છે. જ્ઞાન-દર્શન હોય તો ચારિત્ર હોય જ એવો નિયમ નથી. અને તેથી એ ન હોય તો મોક્ષમાર્ગ આંશિક જ હોય, પણ ચારિત્ર હોય તો, જ્ઞાન-દર્શન તો હોય જ. એટલે કે સંપૂર્ણ મોક્ષમાર્ગ હોય... સંપૂર્ણ કારણસામગ્રી હોય... માટે સંપૂર્ણ ફળસિદ્ધિ થાય છે એ ચારિત્રસંપર્ છે.’
આ પ્રમાણે સંવેજની ધર્મકથા કહી. હવે નિર્વેજની ધર્મકથાનો અવસર છે. જે કથામાં કર્મના દારૂણ વિપાકોને સાંભળીને શ્રોતા નિર્વેદ પામે છે એ કથા નિર્વેજની કથા કહેવાય છે. આના પણ ચાર પ્રકાર છે.
