________________
બત્રીશી-૧૧, લેખાંક-૬૩
૬૭૧ આમ આત્માના શુદ્ધ અને અશુદ્ધસ્વરૂપ વચ્ચે આભ-ગાભ જેટલું અંતર છે એ સ્પષ્ટ છે. વળી સંસાર અનાદિ છે. અનંતાનંત કાળ વીતી ગયો.. આત્મા અનાદિકાળથી અશુદ્ધ છે. સામાન્યથી છદ્મસ્થોના સંપર્કમાં આવનારા આત્માઓ અશુદ્ધ સ્વરૂપવાળા જ છે. દીઘતિદીર્ઘકાળ વીતી ગયો. જ્ઞાન તો બધાને ઓછું-વતું થાય છે.. પણ ઇન્દ્રિયજન્ય જ. ને મોક્ષમાં ઇન્દ્રિય તો છે નહીં. માટે મોક્ષમાં જ્ઞાન હોતું નથી. જ્ઞાન નથી માટે ઇચ્છા નથી. ને ઇચ્છા નથી માટે કૃતિ (=પ્રયત્ન) નથી, કારણ કે ઈચ્છા અને કૃતિ ક્રમશઃ જ્ઞાન અને ઇચ્છાથી જન્ય હોય છે. તથા વીતરાગતા છે માટે પણ રાગ (=ઈચ્છા) નથી. એમ ષ નથી. વળી જીવ અનંતાનંતકાળથી પૌદ્ગલિક સુખ ભોગવતો આવ્યો છે. પણ એ પુણ્ય (=ધર્મ= શુભ અદષ્ટ) જન્ય હોય છે ને મોક્ષમાં પુણ્ય તો હોતું નથી, માટે સુખ હોતું નથી.. એમ પાપ ન હોવાથી દુઃખ પણ હોતું નથી. (કૃતિ-રાગ-દ્વેષ ન હોવાથી પુણ્ય-પાપ હોતા નથી.)
અલબત્ત, યુક્તયોગી અને મુંજાનયોગીને અતીત- અનાગત વિષયનું પ્રત્યક્ષ મનાયેલું છે, પણ એ પણ ઇન્દ્રિયજન્ય જ મનાયેલું હોવાથી મોક્ષમાં મનાયું નથી. સર્વથા ઇન્દ્રિયાતીત એવા કેવલજ્ઞાન સુધી નજર જ પહોંચી ન હોવાથી મોક્ષમાં સર્વથા જ્ઞાનાભાવ મનાયો... એમ પુદ્ગલાતીત સુખ સુધી દષ્ટિ જ લંબાતી ન હોવાથી સર્વથા સુખાભાવ મનાયો. શરીર ન હોવાથી કૃતિરૂપે સક્રિય ભલે ન બનતું હોય, છતાં અનંતવીર્ય હોય એવી કલ્પના જ પહોંચતી ન હોવાથી વીર્ય પણ ન મનાયું.. આમ જ્ઞાનાદિ કોઈ ગુણો ન માનવાથી નૈયાયિક વગેરેએ નિર્ગુણ મુક્તિ માની.
સંસારકાળ દરમ્યાન અનુભૂત ઔદયિક કે ક્ષાયોપથમિક કોઈ જ ગુણો મોક્ષમાં હોતા નથી.. એ સંદર્ભમાં જીવ મોક્ષમાં નિર્ગુણ જ હોય છે.. એમ એ માન્યતાની સંગતિ કરી શકાય છે.
-અગ્નિ અને પાણી જેમ ભિન્ન જ હોય, એક ન હોય શકે.
