Book Title: Barah Bhavana Ek Anushilan
Author(s): Hukamchand Bharilla
Publisher: Todarmal Granthamala Jaipur

View full book text
Previous | Next

Page 179
________________ बारहभावना : एक अनुशीलन १७१ सागर के पार उतारनेवाली भव्यभावना है। यह अहिंसक वीतराग-परिणति ही वास्तविक धर्म है, इसके ही प्रकटरूप उत्तमक्षमादि दशधर्म हैं। जिस आत्मस्वभाव के आश्रय से उक्त अहिंसक वीतराग-परिणति उत्पन्न होती है; 'वत्थु सहावो धम्मो - वस्तु का स्वभाव ही धर्म है' - इस कथन के अनुसार वह आत्मस्वभाव भी धर्म है और उस आत्मस्वभाव के आश्रय से उत्पन्न होनेवाली सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्ररूप वीतराग-परिणति भी धर्म है। इसी वीतराग-परिणति का नाम ही भगवती अहिंसा है, जिसे परमधर्म कहा जाता है। जैसा कि कसायपाहुड़ के निम्नांकित कथन से स्पष्ट है - "रागादीणमणुप्पा अहिंसगत्तं त्ति देसिदं समये। तेसिं चे उत्पत्ती हिंसेत्ति जिणेहि णिहिट्ठा॥ आत्मा में रागादिभावों का उत्पन्न होना ही हिंसा है और रागादिभावों की उत्पत्ति नहीं होना ही अहिंसा है - ऐसा जिनेन्द्र भगवान ने कहा है। आचार्य अमृतचन्द्र ने पुरुषार्थसिद्धयुपाय में भी इसीप्रकार का भाव व्यक्त किया है। इसप्रकार हम देखते हैं कि सम्यग्यदर्शन-ज्ञान-चारित्ररूप रत्नत्रय धर्म, उत्तमक्षमादि दशलक्षण धर्म; निज भगवान आत्मा की उपासना, आराधना, भावना एवं साधना तथा भगवती अहिंसा - ये सभी एकमात्र वीतरागपरिणतिरूप धर्म के ही रूपान्तर हैं, नामान्तर हैं; अतः इन सबकी भावना ही धर्मभावना है। इन सबका वैराग्योत्पादक आत्मोन्मुखी चिन्तन ही धर्मभावना का मूल भाव्य है। वीतराग-परिणतिरूप शुद्ध परिणामों में सभी धर्म समाहित हो जाते हैं। जैसा कि परमात्मप्रकाश की टीका में कहा गया है - १. जैनेन्द्रसिद्धान्तकोश, भाग १, पृष्ट २२५ २. अप्रादुर्भावः खलु रागादीनां भवत्यहिंसेति। तेषामेवोत्पत्तिर्हिसेति जिनागमस्य संक्षेप॥ ४४ ।।

Loading...

Page Navigation
1 ... 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190