Atmanand Prakash Pustak 091 Ank 01

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

સંસ્કારની દ્રષ્ટિએ દરિદ્ર અને મંગળ ગણાતું કાવ્ય આપ્યું. જે એક બાજુ પૌરાણિક સાહિત્યની ગુજરરાષ્ટ્ર હતું. એની પાસે એનું પોતીકું કહી ન્યુનતાની પૂતિરૂપ હતું. તે બીજી બાજુ શકાય તેવું સાહિત્ય ન હતું કે ભાષાનું પિતપણુ કાલિદાસ, માઘ, ભારવિ અને શ્રીહર્ષના મહાનહતું. બકે આ બાબતે એ સપૂત પોપજીવી કાબેની પણ હરોળમાં ઊભુ રહી શકે તેના કાવ્ય રાષ્ટ્ર હતું. તે સંસ્કાર વારસાની દ્રષ્ટિએ ગુજરાતની સાહિત્યરૂપ પણ હતું. મમ્મટના કાવ્યપ્રકાશની પ્રજા પાસે એની પોતીકી અને જગતને ચેકમાં સામે એમણે કાવ્યાનુશાસન આપ્યું અને છંદોનુ. ઉન્નત મસ્તકે ઉભી રહી શકે તેવી કોઈ સભ્યતા કે શાસન પણ નિષ્ણુ બૌદ્ધ આચાર્ય માતૃચેટના અમિતા પણ નહોતી અણઘડ રનપાપણ જેવી તેત્રોની સ્પર્ધા કરે તેવું તેત્ર સાહિત્ય સર્જાયું એની સ્થિતિ અને કક્ષા હતી. એ રાહ જોતી હતી સિદ્ધિસેન દિવાકર અને હરિભદ્રસૂરિની યશજજવલ કોઈક ઝવેરીની: જે એને પારખે અને પાસા પાડે. તક પરંપરામાં સ્થાન લઈ શકવા સક્ષમ એવું
એને ઝવેરી મા હેમચન્દ્રાચાર્યના સ્વરૂપે વાદાનુશાસન પણ તેમણે આપ્યું. અને છેલ્લે, એમણે ગુજરાતને ગુજરાતની પ્રજાને, પ્રજાની યોગગ્રંથના સમુદ્રનું મંથન કરીને મેળવેલા સંસ્કાર સમૃદ્ધિને અને નૈતિક્ત ને ઘડી, પાસા અમૃતકુંપા જેવું યોગશાસ્ત્ર આપીને ભગવાન પાડયા. ના ખવાયેલા ઓજને પાણીને બહાર પતંજલિની ખોટ પણ તેમણે પૂરી આપી. આપ્યું, એની ચમકને અનાવૃત કરી અને આખું તેમણે શું નથી આપ્યું ? ગુજરાતને. જગત એની સામે નીરખ્યા જ કરે એવા અનુપમ ગુજરાતના સાહિત્યને, ગુજરાતની અસ્મિતાને સૌન્દર્યથી એને સંસ્કારી આપી.
તેમણે બેબેલે બેબેલે આપ્યું છે. અક્ષય અને એક બાજુ એમણે સાહિત્ય સર્જનને સાન્યજ્ઞ અમર. એમ જનધૃતિ છે કે એક લીંબુ હાથમાં આરભ્યો પાણિનિ અને પતંજલિ, ઈન્દ્ર અને લઈને
* લઈને ઊચે ઊછાળવામાં આવે તે ઉછળે ને પાછું શાકટાન અને કાત્યાધન આ બલા વૈયાકરણનો ઉથમાં
ર હાથમાં આવે એટલા સમયમાં હેમાચાર્ય છ નવા જાણે કે એ પૂર્ણાવતાર બન્યા અને એમણે સિદ્ધિહેમ કે
કેની ના કરી લેતા. સેંકડો લહિયાઓ શબ્દાનુશાસન આપ્યું. પાણિનીચ વ્યાકરણનું કાવ્ય હારબદ્ધ બેઠા હોય, અને લહિયાઓની જુદી જુદી ભટ્ટીકવિએ આપેલું. અહી હૈમાચા જ એ કામ શ્રેણિ જુદા જુદા વિષયના ગ્રંથ લખે જતી હોય. કરી લીધું, અને એક પંથ દો કાજ'ની જેમ દયાશ્રય ત્યારે હેમાચાવ ક્રમશઃ એક પછી એક શ્રેણિની મહાકાવ્ય વાટે એમણે વ્યાકરણને અનુસરતું અને
સમીપે જાય, જે શ્રેણિ જે વિષયને ગ્રંથ લખતી વળી સોલંકી-ચૌલુકય વંશના સમગ્ર ઇતિહાસને જ
હેય તેને તે વિષયના કલાકો કે પાઠ બેલી સુઘડ રીતે વણી લેતું મહાકાવ્ય આપ્યું. બીજે સંભળાવે, તે લેકે તેટલું યાદ રાખીને લખતા નામાલિંગાનુશાસન (શબ્દકોશ) માટે અમરસિંહના
થાય ત્યાં તે બીજી શ્રેણિ, ત્રીજી શ્રેણિ એમ દરેકની અમરકોષનો આશરો લેવાતે હતો, અહિ એ પાસે જઈ, તે તે વિષયને પાઠ મનેમન નિમીતે ન્યૂઝતાની પૂર્તિ માટે એમણે અભિઘાનચિંતામણિષ જાય તેમ બોલતા જાય અને પેલાઓ લખે જ અને લિગાનુશાસનની રચના કરી. એક ડગલું
જાય. બધી શ્રેણિઓ પાસે ફરીને પાછી પહેલી આગળ વધીને એમણે દેશીનામમાળા પણ રચી, જે
શ્રેણિ જ પાસે જ પહોંચે ત્યારે તે લેકે માંડ આવનારા સૈકાઓની ગુજરાતી ભાષા માટે પાયાના પુરે લખી રહ્યા હોય, અને તે પુરૂ થયે તરત જ પત્થર સમી બની રહેવાની હતી. ભગવાન વ્યાસે તે વિષયનું સંધાન આગળ લંબાવાય. મહાભારત અને પુરાણે આપ્યા હતા. અહીં જ્ઞાનયજ્ઞ શું? તેને આછો અંદાજ આપવા હેમચન્દ્રાચાર્ય ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષ ચરિત્ર મહા માટે આટલી હકીક્ત પર્યાપ્ત છે.
નવેમ્બર]