Atmanand Prakash Pustak 074 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

પw
सव्वे कामा दुहावहा। સર્વે તૃષ્ણાઓ–ઈચ્છાઓ દુઃખ આપનારી છે.
લેખકઃ ખીમચંદ ચાંપશી શાહ આ સંસારમાં દુઃખ છે. અરે ! આ સંસાર સર્વત્ર દુઃખથી ભરેલું છે. એક કવિએ કહ્યું છે તેમ
છે માનવી જીવનની ઘટમાળ એવી, સુખસ્વ૫ ને દુઃખ થકી ભરેલી ” હવે પ્રશ્ન એ ઊઠે છે કે આ સાર્વત્રિક દુઃખનું મૂળ કારણ શું છે? અને આ કારણ કેવી રીતે દૂર કરાય છે જેથી આત્યંતિક સુખને આનંદ માણી શકાય?
ઉત્તરાધ્યયનના અધ્યયન ૧૩માં કપિલ્યપુરના ચક્રવર્તી રાજા બ્રહ્મદત્ત અને અણગાર મુનિ ચિત્રને સંવાદ આપેલો છે. ભેગવિલાસમાં રોપા રહે અને તેમાં આનંદપ્રમોદ માનતે રાજા મુનિને કહે છે કે “હે ભિક્ષુ ! નૃત્ય કરતી, ગીતો ગાતી અને વાજિંત્ર વગાડતી સ્ત્રીઓથી વિંટળાઈને આ ભેગે તે ભગવ, મને એ જ ગમે છે. પ્રવજ્યા તે દુિઃખરૂપ છે.” પ્રત્યુત્તરમાં મુનિ રાજાને કહે છે કે “હે રાજા ! સર્વગીત એ વિલાપ છે, સર્વે નૃત્ય એ વિડંબના છે, અને સર્વે આભૂષણે એ ભાર છે.” અને પછી એક અમૂલ્ય રત્ન જેવું સુવાક્ય કહે છે કે “સર્વે તૃષ્ણાઓ-ઈચ્છાઓ-કામનાઓ દુઃખ આપનારી છે” આથી સમજાય છે કે આપણા સર્વ દુઃખોનું મૂળ આપણા મનમાં રહેલી કામ-તૃણાવૃત્તિ જ છે. આપણા મનમાં ક્ષણે ક્ષણે નવી નવી તૃષ્ણાઓ-ઈચ્છાઓ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમને સંતોષવા આપણે પ્રયત્ન કરવા પડે છે, જે દુઃખદાયક છે. વળી એમ પણ કહ્યું છે કે તૃષ્ણાઓવાસનાઓ શલ્ય જેવી છે, ઝેર જેવી છે, ભયંકર નાગ સમાન છે”
ભગવદ્ ગીતામાં કામનું એક બીજું લક્ષણ દર્શાવાયું છે, જે અને તે દુઃખદાયક નીવડે છે. અર્જુનના એક પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ભ. શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે આપણી પાસે આપણી ઈચ્છા વિરુદ્ધ પણે પાપકર્મો કરાવનાર પણ કામ જ છે. ઈન્દ્રિય, મન અને બુદ્ધિમાં તે નિવાસ કરે છે, અને તેમની સહાયથી આ પણ જ્ઞાનને આવરીને આપણને મેહમાં ફસાવે છે.”૪ આથી આપણે પાપકર્મો કરવા પ્રેરાઈએ છીએ.
ભ. બુદ્ધ કામનાં એટલે કે તૃષ્ણાનાં આ બંને લક્ષણોને નિર્દેશ કરે છે, તેમણે ઉપદેશેલાં ચાર આર્યસમાંથી બીજુ આ પ્રમાણે છે : સર્વ દુઃખને ઉદય તૃષ્ણામાંથી થાય છે વળી તૃષ્ણાથી મનુષ્ય અનેક પાપકર્મો આચરે છે, અને દુઃખભાગી થાય છે. આથી તૃષ્ણાઓને દુઃખનું મૂળ સમજવું જોઈએ.” 1. કામ શબ્દ તૃષ્ણા, ઈચછા, કામના, વાસના વગેરે અર્થ માં અહીં વપરાયેલ છે. તેને એક અર્થ
સ્ત્રીપુરુષના જાતીય સંબંધની ઇચ્છા” એવો પણ થાય છે, જે અહીં વિવક્ષિત નથી. ૨. ઉત્તરા. સૂત્ર અધ્ય. ૧૩ ગાથા ૧૪, ૧૬. ૧૩. ઉત્તરા. સુત્ર અધ્ય. ૯, ગાથા ૫૩. ૪. ભગવદ્ ગીતા, અધ્યાય ૩, લે. ૩૬,૩૭,૪૦,
આમાનંદ પ્રકાશ