________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કહેવાય છે. પણ જ્યારે એ જીવમાત્રનું ભલુ કરવાની કલ્યાણ કામના બને છે, જીવમાત્ર પ્રત્યે આત્મીયતાના અનુભવ કરે છે અને સના વિકાસ માટે એ પ્રવૃત્ત
અને છે ત્યારે જ એ Positive વિધેયાત્મક અહિંસા અને છે અને ત્યારે જ એ પૂર્ણ અહિંસા કહેવાય છે.
આવા અહિંસા ધર્મના પાલન કાજે કાઈ પણ જીવની હિંસા ન કરવી એ પર્યાપ્ત નથી પણ મન, વચન અને કાયાથી પણ કાઈ પણ જીવની હિંસા ન કરવી, ન કરાવવી, ન અનુમોદવી તેમ જ એવી હિ સાતે ઉત્તેજન કે પ્રેરણા મળે એના ભાગીદારેય ન બનવું એવી આજ્ઞા મુકવામાં આવી છે. આટલી સુક્ષ્મ હદે મહાવરે આપેલા અહિં સાના વિચાર બીજે ભાગ્યે જ થયા હશે.
કાઈ પણ જીવની હિંસા ન થાય એ માટે જીવની ઓળખ પણ જરૂરી હે ઈ ‘ જીવશાસ્ત્ર ’ના જૈનધમે ડે અભ્યાસ કર્યો છે. એમાં દવાને ઉત્પન્ન થવાની ૮૯ લાખ યાર્ડનએ (ઉત્પત્તિ સ્થાને) કહેવામાં આવી છે. દેવા, મનુષ્યા, નાકા તથા તી ચા ( પશુ પક્ષીએ તથા કૃમિએ વ. જીવસૃષ્ટિ ) જેમને પાંચ ઇન્દ્રિયા છે તેમજ જે હાલી ચાલી શકે છે એવા નાના મોટા જંતુઓ, જેમાથી કાઈને બે, ત્રણ કે ચાર ઇંદ્રિયા હોય છે—એ બધા જીવાને તે આપણે સમજી શકીએ છીએ પણુ જગદીશચંદ્ર બેઝની શેાધ પહેલાં જેમનામાં આત્મા યા આપણા જેવી જ હ, ભય, શાક, વેદના, ઉલ્લાસ વગેરેની લાગણીઓ છે, એવુ આપણામાંના લલ્યુા માનવા જ તૈયાર નહાતા, એવી વનસ્પતિના જ્વા તથા એ ઉપરાંત જળ, અગ્નિ, વાયુ વગેરેના સુક્ષ્મ જીવે, જે નરી આંખે દેખાતા પણુ નથી, એમની હિંસા ન થાય એનેય સૂક્ષ્મ વિચાર કરવામાં આવ્યે છે. આમ છતાં દેહ ટકાવવા ખાતર અનાજ, ફળ ફળાદિના અપવાદ સેવવા પડે છે તે એ વિના આપણા છૂટકા પશુ નથી. છતાં ત્યાગીવગ માટે તેા એમાંથી પણ કેમ બચવું એનાં સૂક્ષ્મ વિધિ-વિધાના આપવામાં આવ્યાં છે.
હિંસાના અથ કેવળ પ્રાણુષાત નથી. પણ ક્રાતિ પીડા કરવી, એનું દિલ દુભવવુ, એના સ્વમાનપર ધા
ܕ
કરવા તેમજ કાઈના વિશ્વાસમાં ખાધા યા એનું અહિત ઇજ્જુ એ બધા હિ ંસાના જ પ્રકાશ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ પ્રશ્ન એ ઉઠે છે કે નજરે દેખાતા જીવેાની
હિંસા તો સમજાય પણ શરીરના હલન-ચલન, શ્વાસેાશ્ર્વાસ કે શરીર નિર્વાંઢ અર્થે કરાતાં ખાનપાનને કારણે સૂક્ષ્મજીવોની હિંસા તેા થાય જ તેા પછી એવી હિંસામાંથી બચવું કેવી રીતે ?
ભગવાન મહાવીર એને ઉત્તર આપે છે કે લય પરે નય. વરૃ, નચમામે નય' સદ્ जय भुजतो भासतो, पात्रं कम्म न बंधई ॥
“ જે સંયમપૂર્વક ચાલે છે, સંયમપૂર્વક વર્તે છે, સયમપૂર્વક ખાય-પીએ છે, અર્થાત્ જે સર્વ જીવા પ્રત્યે આત્મીયભાવ રાખે છે અને સ્વાર્થ, લાભ-લાલસા કે રાગદ્વેષના પરિણામાથી મુક્ત બને છે એને પાપકમા બંધ લાગતો નથી.”
આ ષ્ટિએ મહાવીરની અહિંસા કેવળ અન્ય જીવાની હિંસા ન કરવામાં જ પર્યાપ્ત થતી નથી, પણુ એ પૂર્ણ પણે જીવનશુદ્ધિ બની રહે છે.
મહાવીર કહે છે કે આત્માને મૂળ સ્વભાવ સ્વસ્વરૂપમાં સ્થિર રહેવાના છે, જેને આત્માના સ્વભાવ ગુણ કહેવામાં આવે છે. એ સ્વભાવ ગુણુની રમણુતા એ આત્મ-અહિંસા છે. એથી ઉલટું જ્યારે જીવ પૌદ્ગલિક વાસનામાં રત બને છે ત્યારે એને વિભાવદશા કહેવામાં આવે છે. અને વિભાવદશાને કારણે રાગદ્વેષાદિ ભાવા, સાંસારિક લાલસા કે પાપ પ્રવૃત્તિનાં પરિણામે પેદા થાય છે ત્યારે એ ધાર આત્મહિસા બને છે. તે એવી આત્મહિ ંસાના પરિણામે જ એ અન્યાતુ સુખ લૂટવાની હિંસા કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે.
..
For Private And Personal Use Only
આમ કાઇને દુઃખ આપવું એ દ્રવ્ય હિંસા છે, જ્યારે અશુભ પરિણામા ( વિચારા ) પેદા થવા એ ભાવ હિંસા છે. આથી જેનામાં ભાવ અહિંસા છે અને જે સયમશીલ છે એને હાથે આવી હિંસા થવા છતાંય હિંસાનું પાપ એને લાગતું નથી. એથી ઉલટુ જે સૂક્ષ્મ અહિ સાધમ પાળે છે છતાં રાગદ્વેષાદિ અશુભ
આત્માનંદ પ્રકાશ
