________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભેગ અને ત્યાગ
લેખક : મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા કેશાબીના રાજા જિતશત્રુએ રાજપુરોહિત કાશ્યપના અતિથિ ભોજનાલયની કારભારણ એક સ્વરૂપવાન મરણ બાદ તેની જગ્યાએ નવો પુરોહિત નીમ્યો. કાશ્ય- દાસી હતી અને તે કપિલને રોજ જમવાનું પીરસતી. ૫ના મૃત્યુ વખતે તેને કપિલ નામે ઉમ્મર લાયક પુત્ર દાસીની આંખોને કપિલ ગમી ગયો. અને તેના હ હતા, પણ તેણે ખાસ અભ્યાસ કર્યો હતે નહિ એટલે ભાવી ગયા. કપિલ નીચું મોં રાખી જમતો અને દાસી રાજપુરોહિતની જગ્યા તેને ન મળી.
તરફ કદી ઉંચી આંખ કરીને જોતા પણ નહિ. તેની ન પુહિત એક વખત ઠાઠમાઠથી રાજમાર્ગ પ્રકૃતિમાં રહેલી આવી સૌમ્યતા અને મુગ્ધતાના લીધે જ ઉપરથી જઈ રહ્યો હતો, ત્યારે કપિલ અને તેની માતા
પેલી દાસી કપિલ પર મોહી પડી. પછી તે દાસી બંને યશા તેના મકાનની અટારી પરથી તેને જોઈ રહ્યા હતા.
વખતે તેની સામે બેસી જતનપૂર્વક કપિલને ખવરાવતી પુરોહિતને વૈભવ જોઈ તેને જુના દિવસે યાદ આવ્યા
અને પરિણામે સંસર્ગ વળે. સંસર્ગમાંથી પરિચય,
પરિચયમાંથી સ્નેહ, સ્નેહમાંથી પ્રીતિ અને પ્રીતિમાંથી અને પતિનું સ્મરણ થતાં સ્વાભાવિક રીતે જ તેની આંખમાંથી આંસુ વહી ગયાં. કપિલે માતાને રડવાનું
એકબીજાને એકબીજા પ્રત્યે અનુરાગ થય. કારણ પૂછતાં તેણે કહ્યું: “તે અભ્યાસ ન કર્યો એટલે સ્ત્રી જાતિમાં સ્વાભાવિક રીતે જ ઓળખાણ પિછાણ તારા પિતાની જગ્યાએ રાજાએ આ નવા પુરોહિતની કરવાની આવડત પુરુષ કરતાં વધુ પ્રમાણમાં હોય છે, નિમણૂક કરી, અને જે વૈભ તેમજ હેદ્દો તને પ્રાપ્ત કારણ કે એના સૌજન્ય અને હૃદયની ઉદારતાની બાબથવા જોઈતા હતા, તેને અધિકારી આજે અન્ય થઈને તેમાં મોટાભાગે તે પુરુષો કરતાં મોખરે હોય છે. તેથી બેઠો છે.”
જ અર્થ અને વાણી એ બંને બાબતમાં સ્ત્રીઓની માતાને થયેલા આપાતની અસર કપિલ ઉપર થઈ પ્રકૃતિ વધુ ઉડાઉ માલૂમ પડે છે. સ્ત્રીઓની અને તેની વેદનાનું કારણ પણ તે સમજી ગયે, કપિલે વાતની શરૂઆત અને તેના અંતને તાગ મેળવી આગળ અભ્યાસ કરવા દઢ નિશ્ચય કર્યો, અને માતાએ શકાતું નથી અને કુબેરને ભંડાર પણ તેને તેને શ્રાવસ્તીમાં રહેતા તેના પતિના મિત્ર ઇંદ્રદત્તને ત્યાં
સંપૂર્ણ રીતે સંતોષ આપી શકતો નથી. વિદ્યા અર્થી અભ્યાસ અર્થે મોકલ્યો.
કપિલના કઠેર જીવનમાં રૂપાળી દાસી તેની પ્રીતિમય - કપિલ યુવાન અને દેખાવડો હતે. તે ભલે, ભોળો,
પ્રવાસ સંગિની બની ગઈ, અને તે અને પ્રેમ વડે સીધે અને સરળ સ્વભાવનો હતે. સંસારની આંટીઘૂંટી
કપિલને તેણે માયા પાશમાં બાંધી લીધે. વૃતનો ગાડે ઓ અને જગતના કાવાદાવાઓથી તે તદ્દન અજાણ
અને અગ્નિ એક થતાં જેમ ભક્કે થાય છે, તેમ યુવાન હતે. માતા સિવાય અન્ય સ્ત્રીઓના પરિચયમાં તે ભાગ્યે
સ્ત્રી અને પુરુષને એકાંત મળતાં પ્રબળ વાસના ઉત્પન્ન જ આવ્યો હતો. વિષય-વિકાર અને કામનાઓથી તે થાય છે, અને તેના પરિણામે સંગરૂપી પ્રચંડ અગ્નિ અલિપ્ત રહ્યો હતે. ઈંદ્રદત્ત પિતાના મિત્રના પુત્રને જોઈ
થતાં એજ અગ્નિમાં એવા સ્ત્રીપુરુષ પતંગિયાની માફક ઘણે રાજી થશે અને તેણે કપિલના વિદ્યાભ્યાસ માટે જ
બળીને ખાખ થઈ જાય છે. તમામ સગવડ કરી આપી. ઈદદ કપિલના રહેવા માટે યૌવન એટલે જીવનને ભૂલભૂલામણે કાળ. એ એક ઓરડીની વ્યવસ્થા કરી આપી, અને સાંજ-સવાર વખતે નવયુવાન વિવેક, બુદ્ધિ, ગુણ, સંયમ, તપ અને ઇદ્રદત્તના મિત્ર શાલિભદ્રના અતિથિ ભોજનાલયમાં જમવા વિદ્યા બધું જ ભૂલી જઈ પ્રલેભનની પાછળ આંધળો માટેની ગોઠવણ પણ કરી આપી.
થઈને દોટ મૂકે છે. યૌવન અવસ્થા એવા પ્રકારની એક
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
