________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન આત્માનઃપ્રકાશ
*
કહે છે.* ચાખાનું' ચૂણું (લેટ) નાંખીને પકાવેલું દૂધ તે ‘ દુગ્ધાવલેહિકા ’ છે. દરાખથી મિશ્રિત દૂધ પકાવાય તો તે ‘દુગ્ધસારિકા ' કહેવાય છે. એને · પય:સાટી' પણ કહે છે,
'
૫. સા. (ગા. ૨૨૮)માં દુગ્ધાટ્ટી, પયઃસાટી અને દુગ્ધાવલેહિકાના અ` અપાયા છે. જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ ’ તરફથી ઇ. સ. ૧૯૩૦માં છપાવેલા ત્રણ ભાગ્ય ભાવા સહિત” (પૃ. ૨૧૫)માં પેયાના અથ દૂધપાક કરાયા છે. વિકૃતિ અન્ય યાગ્ય દ્રષ્યના સાગ વિના ‘નિવિકૃતિ' થાય નહિ. એ હિસાબે અત્યારે પ્રચલિત બાસુદી નીવિયાતુ ન ગણાય.
દહીનાં પાંચ નીવિયાતાં— (૧) ધેાલવડાં, (૨) ધેલ, (૩) શિખરિણી, (૪) કરબ અને (૫) સલવષ્ણુ ધિ. ઘાલવડાં એટલે ધોલથી યુક્ત વડાં. ધોલ એટલે કપડા વડે ગાળેલુ –છણેલુ –મંચેલુ દહી, શિખરિણી એટલે હાથે વલાવેલું અને ખાંડવાળુ દહી. કરબ એટલે કરથી યુક્ત દહીં, લવણના કણથી યુક્ત અને વલાવાયેલું દહીં તે ‘સલવષ્ણુદ્ધિ’ એના ‘રાજિકાખાટક’ એવે અથ કરાય છે. એમાં સંગરિકા (સાંગરી) વગેરે ન નખાએલ હોય તાપણ
૫ આતે ‘કૂકરણું' કહે છે. ભાષ્યત્રયમ્ '' ( પૃ. ૨૫૩ .
..
૪ જુએ વેણીચć સૂરચંદે છે. સ. ૧૯૦૬માં છપાવેલ ‘ ચૈત્યવંદનાદિ ભાત્રયમ્” (પૃ. ૨૫૪). એક આધુનિક લેખકે દુગ્ધાŕ'ના અર્થ તરીકે માવા અને મલાઈનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે શુ' ઉચિત છે ?
જુઓ
ચે
૧ કેટલાક આને કાંજીવડાં તેમજ દહીંવડાં તરીકે ઓળખાવે છે.
૨ શિખરિણી॥ અ કેટલાક ‘શિખ’ડ’ કરે છે.
૩ આને કેટલાક 'સીધારે' કે 'દિષસીધારા’ કહે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૯
એને નીવિયાતુ કહ્યુ` છે. સગિરકા અને પુસ્ક્લની કકડી પડતાં તે એ નીવિયાતુ થાય છે જ,
ઘીનાં પાંચ નીવિયાતાં–(૧) પાકું ઘી, (૨) ઘીને મેલ, (૩) ઔષધિને ઘી સાથે પકાવતાં તેના ઉપર વળતી ઘીની તરી (તરિકા), (૪) નિજન અને (૫) વિસ્ય ંદન. ઔષધા વડે પકાવેલું ઘી તે પાકુ ઘી. દા. ત. સિદ્ધાર્થક ઇત્યાદિ. 'નિર્ભ્રાજન' એટલે પકવાન તળ્યા પછી (કડાઈમાં) રહેલુ બળેલું ઘી‘વિસ્યંદન' એટલે દહીંની તરી અને (ધાન્યની) કણ્ડિકા (? કણક) મેળવીને બનાવેલી ચીજ'. એ ‘સપાદલક્ષ' દેશમાં જાણીતી છે.
તેલનાં પાંચ નીવિયાતાં-(૧) તેલની ભલી, (૨)* તલની કુટ્ટિ, (૭) દગ્ધ તેલ, (૪) ઔષધિ એના ઉપરનું તેલ અને (૫) લાક્ષાદિ દ્રવ્યથી પકાવેલ તેલ. ‘ઇંગ્લ’ તેલ એટલે નિજન. એ તળેલા પકવાન્નથી ઊતરેલું બળેલુ તેલ છે. આમ એ પકવાનનું લક્ષણ છે.
ગાળનાં પાંચ નીવિયાતાં (૧) અડધા ઉકાળેલા શેરડીના રસ, (૨) ૯ગોળનું પાણી (૩) સાકર, (૪) ખાંડ અને (૫) ૧॰પાકા ગેાળ (પાક ગુડ)
૪ આને! અર્થે દહીંનું રાખતુ કે દહીંના મો હોવાની લભાવના કેટલાક કરે છે. રાજિકા’ એટલે રાઈ’
૫ આને કેટલાક ‘કુલ્લરી' કહે છે. ત્રણ સાધ્ય’ (પૃ. ૨૧૮)માં આવે ‘કુલેર' કહી છે—
૬ તલ તથા ગાળ કુટીને-ખાંડીને એકત્રિત કરાય તેને ‘તિલકુટ્ટી’ અર્થાત્ ‘તિલવટ' કહે છે, છ કેરી વગેરેના સરસિયા વગેરે તેલને પણુ ‘નિભજન' કહે છે,
૮ તેલના તલની કુટ્ટિ સિવાયના ચાર નીવિયાતાંનાં નામ ઘીનાં વિચંદ્રન સિવાયનાં વિયાતાંનાં નામ સાથે મળતાં આવે છે. અને એ રીતે અર્થની સમાનતા છે.
For Private And Personal Use Only
