________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મપ્રકાશ; શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરિજીની
- પ્રજ્ઞાપ્રસાદી (લેખક–પ્રોફેસર જયંતીલાલ ભાઈશંકર દવે, એમ. એ. ] “આત્મપ્રકાશ' ગ્રંથ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વર મનુષ્ય જીવનનું પરમ ધ્યેય શું હોઈ શકે? આત્મગ્રંથમાલામાં પ્રસિદ્ધ થયેલ એક અપૂર્વ પુસ્તક છે. જ્ઞાન આ બાબત પર્વ અને પશ્ચિમના ચિંતકે એકપુસ્તકના રચનાર આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વર મત છે. પ્રાચીન ગ્રીક વિદ્યામંદિરોનાં પ્રવેશદ્વારની એક સમર્થ જ્ઞાની, થોગનિક અને અધ્યાત્મી આચાર્ય ઉપર બે ઘણું જ અર્થ સૂચક શબ્દો છેતરાયેલા છે. સમસ્ત ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રમાં એમનું નામ પ્રસિદ્ધ જોવામાં આવતા Know Thyself (મૂળ પ્રક છે. ઘણા વર્ષોનાં શાસ્ત્રાભ્યાસ, તપશ્ચર્યા અને આત્મ- ભાષામાં ઉnothi Seauton) એટલે કે આમાં નિષાના પરિપાકનું એક સુંદર ફળ તરવજ્ઞાનના ને-પતાને-ઓળખ: આ શબ્દો પ્રાચીન ગ્રીક વિદ્યાસાહિત્યમાં ઉમેરાયું છે એમ કહેવામાં જરા પણ મંદિરોના બારણું પર લખાયેલા જોવામાં આવતા. અતિશયોક્તિ થતી નથી.
આપણું શાસ્ત્રકારે પણ આત્મજ્ઞાનને જ પ્રધાન આ ગ્રંથની અનેક ખૂબીઓ છે. ભાષાની હૃદય- વિદ્યા માને છે. પરા વિદ્યા અને અપરા વિદ્યા એમ ગમ સરલતા, જૈનદર્શન અને તત્વજ્ઞાનના કૂટ પ્રશ્નોની બે પ્રકારની વિદ્યાઓ છે. અપરા વિદ્યાઓમાં વ્યવહારનું મામિક છણાવટ, નયવાદ અને અનેકતિવાદની સમ- જ્ઞાન અને ભાતિકશાસ્ત્ર આવી જાય છે. વ્યવહાર જણ, જુદા જુદા વાદેની તુલનાત્મક ચર્ચા અને દશામાં હોઈએ ત્યાંસુધી અપરા વિદ્યાએ કામની છે. છેવટે જૈનદર્શને સ્વીકારેલાં તર અને દ્રોની સાદી પણ આત્માનું સ્વરૂપ પર તે વિદ્યાએ કશો પ્રકાશ સરલ ભાષામાં આપેલી માર્ગ દેશના–આ બધી વસ્તુ- પાડી શકતી નથી એટલા માટે જ તેમને અપરાએમાં એક પ્રકારની અપૂર્વતાનાં દર્શન આપણને ગૌણ માની છે. શ્રીમદ રાજચંદ્ર કહે છે કે-આત્મથાય છે. કોઈએ યોગ્ય જ કહ્યું છે કે –
જ્ઞાન જ મુખ્ય વસ્તુ છે, એમનું એક વાકય અહિં ૧થા સંતમામને અન્યથા વિદ્યા યાદ આવે છે, તે એ છે કે “ આત્મા જાયે સર્વ જિં તે રોણારમાદાર | પદાર્થ જાણે.” ઉપનિષદુ પણ કહે છે કે જેન જ્ઞાન
એટલે કે આત્માનું એક પ્રકારનું, ચોક્કસ સમિટું વિશાતં મધતિ. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનું નિશ્ચિત સ્વરૂપ છે. આવા આત્માને જે વાદી બીજા અવતરણ અને ઉપનિષનું અવતરણ બને એક જ પ્રકારને માને છે તે આત્મચાર છે, આવા આમ અર્થ બતાવે છે. માનવ-યાત્રાને અંતિમ વીસામો ચોરે કયું પાપ કર્યું નથી ?
આત્મજ્ઞાન છે, આભલામ છે. સંત કવિ ધીરો કહે જેને તત્વજ્ઞાનીએ વાસ્તવવાદી Realists)
છે કે પોતે પોતાની પાસ” છે પણ અજ્ઞાનીઓને છે, કારણ કે તેઓ માને છે કે જ્ઞાતાસ્વરૂપ આત્માનું
તેની ખબર નથી. “ આત્મપ્રકાશ ના પૃષ્ઠ ૧૬૧ સ્વરૂપે અમુક પ્રકારે નિશ્ચિત છે. આત્માનું ખરું પર હતા
ન પર સૂરીશ્વરજી એ જ વાત કહે છે. સ્વરૂપ જાણવા માટે જડ અને ચેતનનું પૃઘકરણ “પરમાનંદસંપન્ન, નિર્વિકાર, નિરામય એવા કરવું આવશ્યક છે. અદ્વૈતવાદમાં જા-ચેતન વિવેક પિતાના આત્માને દેહમાં રહ્યા છતાં પણ ધ્યાનહીન ભૂંસાઈ જાય છે એમ કાઈ પણ સત્યાથી જોઈ શકશે. પુરુષ દેખી શકતા નથી. હેમ પાષાણુમાં જેમ સુવર્ણ જડ-ચેતન–વિવેક પછી બીજું પગથિયું સત્યાસત્ય વ્યાપીને રહ્યું છે; દૂધમાં જેમ ઘી રહ્યું છે તથા કાણમાં વિવેક અને નિત્યાનિત્ય વિવેક આવે છે. આવી રીતે જેમ અગ્નિ સમરૂપે રહ્યો છે, તેમ આત્મા શરીરમાં છેવટને તત્ત્વનિર્ણય થાય છે.
વ્યાપીને રહ્યો છે. એમ જે જાણે છે તેને જ્ઞાની આત્મપ્રકાશ રચયિતા, આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ, પ્રકાશક : અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ, ૩૪૭, કાલબાદેવી રોડ-મુંબઈ. મૂલ્ય રૂ. પાંચ, પૃષ્ઠ ૪૮+૪૬૪.
( ૧૮૮ )e.
For Private And Personal Use Only
