________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=
=
=
સંગ્રહણ
કર્તા હરિભદ્રકૃત વૃત્તિ, જિનવલભની વૃતિ તેમજ એક તિર્યંચને અંગે વિચારાઈ છે. આ કૃતિની સચિત્ર અજ્ઞાતકર્તાક ટીકા છે. આ પૈકી પ્રાચીન અને વિશ્વ હાથીઓ મળે છે, સનીય ટીકાઓનો મૂળ સહિત સમીક્ષાત્મક અભ્યાસ સંગ્રહણીરત્ન તેમજ બહાસંગ્રહણું એ કરતાં કઈ કઈ ગાથાઓ પ્રક્ષિપ્ત છે તે જાણી શકાય. નામથી પણ ઓળખાવાતી આ કૃતિ ઉપર દેવભદ્રઆ પ્રયાસ કરવા જેવું છે. આની સફળતા માટે શ્રીચન્દ્રસૂરિના શિષ્ય ટીકા રચી છે. આ ટીકા ૨૭૪ એક બીજો માર્ગ પણ પ્રહણ કરવા જોઈએ અને ગાથા ઉપર છે એટલે મૂળે આ કૃતિ આવડી જ તે આ કૃતિની પ્રાચીન હાથથીઓના અન્વેષણુનો હશે. ટીકાકારે કહ્યું છે કે-જિનભદ્રીય સંગહણું છે. જેસલમેરના ભંડારમાં આની કોઈ જજૂની હાથ- જેવડી આ સંક્ષિપ્ત કતિ છે, પરંતુ એમાં વિશેષ પિથી હોય તે એ કામમાં લઈ શકાય.
અર્થ સમાવાયા છે. શ્રીચન્દ્રીય સંગહણી-જૈન પાઠશાળાઓમાં દેવભદ્રોય ટીકા ઉપરાંત આ સંગ્રહણું ઉપર આજકાલ સામાન્ય રીતે પ્રતિકમણુસૂત્ર, જીવ- મેરૂતુંગસૂરિના શિષ્ય ધર્મનંદનમણિએ તેમજ ચારિત્રવિચાર, નવતત્ત્વ, દંડક, સંગ્રહણી અને કર્મ. મુનિએ એક એક અવચૂરિ સંસ્કૃતમાં રચી છે. વળી ગ્રન્થને અભ્યાસ કરાવાય છે. આ સંગ્રહણી જિન- આ કૃતિ ઉપર કઈકે કૃતિ રચી છે. આ ઉપરાંત ભદ્રીય નહિ, પરંતુ માલધારી 'હેમચન્દ્રસૂરિના શિષ્ય રત્નાસિંહરિના શિષ્ય દયાસિંહગણિએ વિ. સં. લેશ (યાને લઘુષ્યિ ) શ્રી ચન્દ્રસૂરિએ રચેલી કૃતિ ૧૪૯૭ માં અને શિવનિધાનમણિએ વિ. સં. ૧૬૮૦ છે. આ શ્રીચન્દ્રસૂરિએ વિ. સં. ૧૫૯માં મુણિ- માં એકેક બાલાવબોધ રચ્યો છે. આમ હોવાથી સુવયચરિય(મુનિસુવતચરિત્ર) પવમાં રચ્યું છે. આ સંગહણી સિદ્ધાન્તને અવગાહન માટે પ્રવેશક એમની બીજી સુપ્રસિદ્ધ કૃતિ તે ખેતસમાસ છે. કૃતિની ગરજ સારે તેમ છે. આમ આ આચાર્ય ક્ષમા બમણુની પેઠે જૈન ભૂગોળ લઘુ-સંગ્રહણી -જિનરત્નકેશ (ભા૧, ૫. અને ખગોળ રચેલ છે.
૩૩૬ માં ૧૩૦ પઘોની એક લઘુ સંગ્રહણીની
નોંધ છે. વળી અહીં હેમચન્દ્રકૃત લઘુ સંગ્રહણીને શ્રીચન્દ્રસૂરિના સમયમાં જિનભદ્રીય સંગહણીનું
ઉલેખ છે. આ બેમાંથી એકે મેં જોઈ નથી એટલે પ્રમાણ પહેલાં કરતાં વધી ગયું હતું એટલે સંક્ષિપ્ત
એ વિષે વિશેષ કંઈ હું કહી શકતો નથી. જેમની કૃતિ રચવ આ સૂરિ પ્રેરાયા. આ કૃતિ તરફ જૈન
પાસે આ કૃતિઓની હાથથી હોય તેઓ એ તપાસી જનતાને આદર વધવાથી આ સંક્ષિપ્ત કૃતિ જે મૂળે
આ સંબંધમાં પ્રકાશ પાડે. લગભગ ૩૪૯ ગાથા જેટલી થઈ છે. આમાં ઊંધલેક સંબંધી હકીક્ત વિશેષ પ્રમાણમાં છે એટલે
દંડગપયરણ યાને લધુ સંગ્રહણી-ગજએ દષ્ટિએ કેટલાક એને ‘રેન ખગોળ ' તરીકે સારે ૪૪ ગાથામાં વિજ્ઞપ્તિરૂપે એક કૃતિ રચી છે. ઓળખાવે છે. આનું બીજું નામ સૈયદીપિકા એમાં આદ્ય પદ્ય દ્વારા ૨૪ દંડકવડે જિનેશ્વરની
પત્ત પણ સૂચવાય છે. આ મુખ્યતય ગણિતાનયોગ અને રસ્તુતિ કરીશ એમ કર્તાએ કહ્યું છે. આની દ્રવ્યાનુગ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. આમાં થાત, અવચૂરિમાં ગજ સારે આ કૃતિને વિચારષત્રિશિકા ભવન, અવગાહના, ઉપપાતો વિરહ, યવનને ૧ આ સંખ્યા વિચારતાં આ કૃતિ તે જંબુ વિરહ, ઉપપતસંખ્યા, અવનસંખ્યા ગતિ અને દીવપત્તિ સંગહણી તે નથી એમ પ્રશ્ન જુરે છે. આગતિ એ નવ બાબતે દેવ અને નારકને ઉદ્દેશીને હું વિશેષ માહિતી માટે જુઓ (હવે પછી અને ભવન સિવાયની આઠ બાબતે મનુષ્ય અને પ્રસિદ્ધ થનાર) મારો લેખ “દંડગ (દંડક).”
For Private And Personal Use Only
