________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૩૦
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
ઋદ્ધિ અને સાતા ગોરવતાના તારતમ્યપણે આદર હેાય છે, રાગ-દ્વેષ તથા માહુની સારી રીતે ડખલને લઈને હૈયસ્વરૂપ કષાય તથા વિષયના અત્યાદર હાય છે, તેમજ ય ધર્મ ને
ગલિક વસ્તુઓના અનુકૂળ ગુણુ-ધમાં મેળવીને સંતેષ માને છે માટે જ મિથ્યાષ્ટિમાં હૈયા પાદેયના આદર હૈાવા છતાં પણ તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિથી તે વિવેકી કહેવાતા નથી, કારણ કે વિવેકી આત્માએ તા રાગ-દ્વેષ તથા માને હેયસ્વરૂપ સમજતા હેાવાથી રાગાદિવાળી પ્રવૃત્તિચાને ધર્મપણે ઓળખાવીને પ્રધાનતા આપતા નથી. જે પ્રવૃત્તિ રાગ દ્વેષાદ્રિને ઉત્તેજિત કરવાવાળી હાય અથવા તેા ખાટાને સાચું સમજાવવા માયા–પ્રપંચના આશ્રય લેવા પડતા હોય તેવી પ્રવૃત્તિને વિવેકી પુરુષા આદરતા જ નથી.
છે તેના અસંખ્યાતમે ભાગે પણુ અવિદ્વાન વિવેકી કરી શકતા નથી. વર્તમાન કાળમાં કહેવાતા અવિવેકી વિદ્યાના અણુજાણુ જનતાને હેય વસ્તુને ઉપાદેય અને ઉપાદેય વસ્તુને ઉપાદેય ધર્મ પણે અણુજાણુને સમજાવીને પૌદ્હેય સમજાવવા વિવેકશૂન્ય બુદ્ધિના ઉપયાગ કરવાવાળા ઘણા જણાય છે. કેટલાક વિવેકશૂન્ય વિજ્ઞાનને પ્રધાનતા આપી વખાણે છે પણ અજ્ઞાનના રૂપમાં પરિણમેલા વિજ્ઞાનથી થતા વિનાશ પ્રત્યક્ષ થઇ રહ્યો છે તેથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે વિજ્ઞાન પણ એક પ્રકારનું અજ્ઞાન હેાવાથી જ પરિણામે ઐહિક અને આમ્રુધ્મિક અને લેાકમાં માણુસાનું અહિત કરનાર જ નીવડયુ છે અને વિવેકશૂન્યતાનું જ પરિ ગામ છે, છતાં પુદ્દગલાન'દી જીવાને તેનાથી વિવિધ પ્રકારના વૈષયિક સાધના મળવાથી તેઓ અત્યારના વિજ્ઞાનીચેાની ખૂબ જ પ્રશંસા કરે છે, અને જ્ઞાની પુરુષા કરતાં પણ વધીને તેમની બુદ્ધિકૌશલ્યતાને પ્રધાનતા આપે છે પણ તેમનું લક્ષ્ય આત્મશક્તિની ક્ષીણતા તરફ જરાય હાતુ નથી તેમજ જડાસક્તિને લઈને આત્માની સ્વતંત્રતા નષ્ટ થઇ રહી છે તે પણ તેમને સમજાતું નથી. રાગ-દ્વેષ તથા
કેટલાક માનવી બુદ્ધિશાળીને વિવેકી માનવામાં મેાટી ભૂલ કરે છે, કારણ કે બુદ્ધિમાં તથા વિવેકમાં માઢું અંતર છે. જ્ઞાનાવરણીય કમઁના ક્ષયાપશમથી બુદ્ધિશાળી તથા વિદ્વાન અની શકાય છે પણ વિવેકી અની શકાતુ નથી
વિવેકી મનવાને માટે દન મોહના ઉપશમાહિ-માગ્રસ્ત આત્માઓ અનાદિ કાળથી જ ભિન્ન ભિન્ન સમયે જડના વિકાસ કરતા આવ્યા છે અને તેના અ ંગે સંસારમાં જન્મ-મરણની સામગ્રીના સંગ્રહ તથા વધારા કરતા આવ્યા છે અને કરી રહ્યા છે. જો કે અવિવેકમૂળ તિર્યંચ આદિની જાતિયામાં તા જીવા ભવવૃદ્ધિની સામગ્રી ભેગી કરે જ છે; પણ વિવેક સૃષ્ટિ બનવાના અધિકારી માનવ જીવનમાં પણ અવિવેકી રહીને પુદ્ગલાન દીપણું-જડાસક્તિથી જેએ કર્મોથી વધારે લેપાઈ રહ્યા છે અને ભવાની સંખ્યા વધારી રહ્યા છે તેએ માનવ જીવનની અવગણના કરી રહ્યા છે તેમજ માહની શિખવણીથી આત્મસંપત્તિ કરતાં જડ સ`પત્તિ
ભાવાની ખાસ જરૂરત છે. તે સિવાય તે વિવેકી અની શકાય જ નહિં, માટે બુદ્ધિશાળી અથવા તા વિદ્વાન વિવેકી હોય જ એવા નિયમ નથી. તેવી જ રીતે વિવેકી અવશ્ય વિદ્વાન હાવા જ જોઇચે એવા પણ નિયમ નથી. વિવેકી જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયથી થાડુંક પણ ભણેલા હાય તે પણ તે જ્ઞાની કહેવાય છે અને અવિવેકી દ્વાદશાંગ જાણતા હાય કે જનતામાં સમર્થ વિદ્વાન કહેવાતા હાય તાયે તે અજ્ઞાની છે માટે જ વિવેક અને બુદ્ધિ બંને જુદી વસ્તુ છે. અવિવેકી વિદ્રાન સ્વ-પર આત્માનું જેટલું અહિત કરી શકે
