________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
નય-પ્રમાણુ–સ્યાદ્વાદ વચ્ચેના સબંધ અને અતર.
શાને અપલાપ કરે છે તેથી તે વાકય એક અંશ પૂરતું સાચું હાવા છતાં ધૃતર શેના સંબંધમાં વિચ્છેદ પૂરતુ ખેડુ હાવાથી દુ યશ્રુત કહેવાય છે.
પ્ર-આવાં અનેક દુય વાકયા મળે તે સ્યાદ્વાદશ્રુત બને ખરૂ?
ઊના, કારણ કે આવા વાકયેા પરસ્પર એક બીજાના વિરાધ કરતાં હાવાથી વ્યાઘાતઅધડામણી પામે છે. તે પોતપોતાની કક્ષામાં રહે. વસ્તુના અંશ માત્રનું પ્રતિપાદન કરવાને બદલે બીજાની કક્ષામાં દાખલ થઈ તેનું મિથ્યાપણું બતાવવાની મેઘ ક્રિયા કરે છે; તેથી તે મિથ્યાશ્રુત છે અને તેથી જેમ પરસ્પર અથડાતા વિરોધી અનેક માણસો એક સમૂહુબદ્ધ થઇ કાઈ એક કાર્ય સાધી નથી શકતા; ઉલટુ' તે એક બીજાના કાર્યના બાધક બને છે, તેમ અનેક દુનય વાકયા એક સાથે મળી કોઇ એક વસ્તુને સ'પૂર્ણ જણાવવાની વાત તા બાજુએ રહી તે એક બીજાના આંશિક અર્થના સત્ય પ્રતિપાદનને પણ સત્યપણે પ્રગટ થતાં અટકાવે છે.
૫૦-કાઇ એક જ વસ્તુનું વર્ણન કરવાને પ્રસંગે દુનય, નય અને સ્યાદ્વાદ એ ત્રણે શ્રુત ઘટાવવાં દ્વાય તે ઘટી શકે ખરાં ? અને ઘટી શકે તે શી રીતે ?
અતિ
ઉ-કાકએ જગના નિત્યપણા કે વપણા વિષે પ્રશ્ન કર્યાં કે-જગત નિત્ય છે, અનિત્ય છે, ઉભયરૂપ છે કે એથી વિલક્ષણ એટલે અનુભયરૂપ છે ? આના ઉત્તર આપનાર વક્તાને જો પ્રમાણથી એવા નિશ્ચય થયા હોય કે જગત્ નિત્ય-અનિત્ય-ઉબયરૂપ છે; અને તે પછી તે ઉત્તરમાં જણાવે કે જગત્ નિત્ય-યાર્થિક રૂપે ય છે અને અનિત્યરૂપે ય છે, તે એ ઉત્તર માં એક જ વસ્તુ પરત્વે પરસ્પર વિરોધી એવા એ શોના પ્રતિપાદન એ વાકયા હૈાવા છતાં
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે બંને મળી સ્યાદ્વાદશ્રુત છે; કારણ કે એ પ્રત્યેક વાકય એક જ વસ્તુના વાસ્તવિક અંશને પોતપોતાની દૃષ્ટિએ પ્રતિપાદન કરે છે. અર્થાત્ પોતાની મર્યાદામાં રહી મર્યાદિત સત્ય પ્રગટ કરે છે, છતાં પ્રતિપક્ષીની મર્યાંદાના તિરસ્કાર કે સ્વીકાર કરતાં નથી, ઉક્ત અને વાકયામાંથી કાઠું એકાદ જ વાકય લઇએ તા તે નયશ્રુત હાઇ શકે; પણ એ ત્યારે જ કે જો વક્તાએ એ વાકયને પ્રસ્તુત વસ્તુના ઇષ્ટ અંશનું પ્રતિપાદન કરવા માટે યાજેલુ હાવા છતાં વિરાધી બીજા અશ પરત્વે તે માત્ર તટસ્થ કે ઉદાસીન હાય. આથી ઊલટુ એ એ વાકયામાંથી કોઇ એક વાકય દુન્યશ્રુત હોઇ શકે પણ તે ત્યારે કે જો વક્તા એ વાકયવડે ઈષ્ટ અંશનું પ્રતિપાદન કરવા સાથે જ બીજા પ્રમાણિક અશના નિષેધ કરે. જેમકે જગત્ નિત્ય જ છે અર્થાત્ અનિત્ય નથી.
પ્ર–વિચારા અન`ત હેાવાથી વિચારાત્મક નયા પણ અનંત હોય તો એને સમજવા એ કહ્યુ નથી શું ?
ઉ- જ છતાં સમજી શકાય. પ્ર૦-કેવી રીતે ?
ઉર્દૂ કમાં સમજાવવા એ બધા વિચારાને બે ભાગમાં વહેંચી શકાય. કેટલાક વસ્તુના સામાન્ય અંશને સ્પર્શ કરનારા હાય છે; કારણ કે વસ્તુનું વિચારમાં આવતું કેાઈ પણ સ્વરૂપ લઇએ તે કયાં તે તે સામાન્ય હશે અને ક્યાં તે તે વિશેષ હશે. આ કારણુથી ગમે તેટલા વિચારાના ટૂંકમાં સામાન્યગ્રાહી અને વિશેષગ્રાહી એ બે ભાગ પડી શકે, અને શાસ્ત્રમાં અનુક્રમે દ્રષ્યાર્થિક અને પર્યાએવાં નામ આપવામાં આવ્યા છે. પ્રશ્ન-આ સિવાય બીજું પણ ફૂંકું વર્ગી કરણ થઇ શકે ?
ઉ૦-હા, જેમકે અનય અને શબ્દનય.
For Private And Personal Use Only
૧૫૭
