________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૨૮૪]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સત્વગુણ સુખ તથા જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ કરે છે, પ્રકૃતિએ લાદેલા બેજાને તે એક જ ક્ષણમાં દૂર તે રજોગુણ, તૃષ્ણા તથા આસક્તિની તથા તમોગુણ નથી કરી શકતો. તેથી આત્માને પોતાની મુક્તિ પ્રમાદ, મેહ, નિદ્રા તેમજ આલસ્યરૂપી અજ્ઞાનની. માટે પ્રકૃતિજન્ય વસ્તુઓને જ આશરો લેવો પડે એના ફળસ્વરૂપે પ્રાણી સાત્વિક, રાજસ અથવા છે. એ સાધનો કર્માનુસાર અશુદ્ધ પણ હોઈ શકે તામસ કર્મ કરે છે જેમાં સાત્વિક ર્મનું ફળ તે છે. તેથી પહેલાં તે તેને શુદ્ધ કરવા પડે છે. જે નિર્મળ અને સુખદાયી હોય છે. રાજસનું દ:ખ માટે કેટલાક સમય વિરોગ્યને અભ્યાસ કરવો પડે છે. અને તામસનું અજ્ઞાન હોય છે. સત્વગુણની જેવી રીતે કુશળમાં કુશળ કારીગર પિતાના યંત્રો પ્રબલતામાં દેહત્યાગ કરવાથી મનુષ્ય સ્વર્ગ ને ઠીક કર્યા વગર પોતાના કામ પર પૂરો અધિકાર લોકમાં, રજોગુણની પ્રબળતામાં દેહત્યાગ કરી નથી રાખી શકો તેવી જ રીતે આત્મા પણ ઇન્દ્રિય. વાથી મનુષ્યમાં અને તમે ગુણની પ્રબળતામાં મન તથા ખાસ કરીને બુદ્ધિને શુદ્ધ ક્યા વગર પ્રકશરીર છોડવાથી પશુપક્ષી આદિ મૂઢ યોનિમાં જન્મ તિને સંપૂર્ણ રીતે પોતાને અનુકૂળ નથી કરી શકતો. પામે છે. એ રીતે પ્રત્યેક પ્રાણી પોતાના ગુણ તથા એટલું થાય તે પણ ભૂખ, તરસ વગેરે દેવધર્મ તે કર્મ અનુસાર જ જન્મ પામે છે અને તે અનુસાર જ છૂટતા જ નથી. એ રીતે જો કે આત્મા કર્મ કરવાતેની સ્વભાવિક વૃત્તિ થાય છે, જેને આપણે તેની ની પ્રેરણા માટે સ્વતંત્ર છે તે પણ પ્રકૃતિદ્વારા જ પ્રકૃતિ કે તેને સ્વભાવ કહીએ છીએ. તે પ્રકૃતિથી તેને સઘળા કર્મ કરવા પડે છે, એટલા પૂરત પ્રેરિત થઈને પ્રાણી કર્મ કરે છે. એ રીતે પ્રાણીની તે પરાવલંબી છે, અને તેને પહેલાં તે દેહેન્દ્રિય પ્રકૃતિ જ તેના કર્મોનું કારણ ગણાય છે. હંમેશા વગેરેને સાત્વિક બનાવીને પિતાને વશ કરી લેવા જીવનની જ વાત કરીએ. મનુષ્ય જે કંઈ પણ પડે છે અને તે કામ તે કરી શકે છે. કેમકે દિવસ સુધી કરતા હોય છે તેની તરફ તેને કાવ બ્રિાનિ જાથા[રિસ્થિ : મનઃ | રહે છે, તેની અંદર તેની આસક્તિ દઢ બનતી જાય મનg iા યુf યુદ્ધ પતતુ : || છે અને તેવો જ તેને સ્વભાવ બની જાય છે અને પવ યુદ્ધ પર યુદ્ધ શતથતિમાનમહિમા ! એક વખત સ્વભાવ બની ગયા પછી તેનાથી છૂટવું નાં રાણું મદાવા કામરૂપ સુરમ્ | કઠિન થઈ જાય છે, પરંતુ ફરી પણ પ્રાણી છે અર્થાત ઈન્દ્રિો શરીરથી પર છે, ઇન્દ્રિયોથી તે અભ્યાસ તથા વૈરાગ્યવડે એનાથી બચી શકે છે. પર મન છે, મનથી પર બુદ્ધિ છે અને જે બુદ્ધિથી બસ, એવી રીતે જીવનભર જે વસ્તુ અથવા કાર્યમાં પણ પર છે તે આત્મા છે. હે મહાબાહુ અર્જુન ! એ પ્રાણી વધારે આસક્ત રહે છે તે મરણ વખતે તેને રીતે જે બુદ્ધિથી પણ પર છે તેને જાણીને અને વધારે યાદ આવે છે અને તે અનુસાર તેનું બીજું બુદ્ધિદારા મનને રોકીને દુરાસાધ્ય કામરૂપી શત્રુને જીવન તથા સ્વભાવ બની જાય છે. તે જ આપણું તું નાશ કર. ભવિષ્યના કર્મો પર અસર કરે છે અને આપણને એ રીતે પ્રાણી ચાહે તો અભ્યાસ તેમજ વૈરાસાર તેમજ ખરાબ કાર્ય કરવા પ્રેરિત કરે છે. તે 5થી ઇન્દ્રિય, મન તથા બુદ્ધિને કામ, ક્રોધ, લોભ, જીવાત્મા ઉપર ભારે પ્રભાવ પાડે છે છતાં પણ મેહ વગેરે વિકારથી શુદ્ધ કરીને પોતે પોતાની જાતને આત્મા પરમાત્માને અંશ થવા સ્વતંત્ર છે અને યોગ્ય માર્ગે લાવી શકે છે અને પોતાનું ભવિષ્ય ઘડી પ્રાણી ચાહે તે પ્રયત્નપૂર્વક પોતાની જાતને યોગ્ય શકે છે. આનું એવું તાત્પર્ય નથી કે તે પોતાના ભાર્ગે લાવી શકે છે. અહિયા એટલું સમજી લેવાની પૂર્વ કર્મોના પરિણામથી પણ બચી શકે છે. એ જરૂર છે કે જો કે આત્મા સ્વતંત્ર છે તો પણ ભોગવવાનું છે એ માર્ગે નિશ્ચિત છે જ, પરંતુ
For Private And Personal Use Only
