Atmanand Prakash Pustak 036 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

ટર
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યવિરચિત !
પ્રકાશ.
સાહિત્યની રૂપરેખા
લેખક -
મુનિ હેમેન્દ્રસાગરજી
ત્યારબાદ કોષ ગ્રંથોના નંબર આવે છે. તેમાં પ્રથમ અભિધાનચિંતામણિ. આની રચનામાં એક અર્થ વાચી જેટલા શબ હોય તેને સંગ્રહ છે, અને તેની શેષનામમાળા પણ પોતે રચેલ છે. આ ગ્રંથની ચાર પાંચ આવૃત્તિઓ થઈ ગઈ છે.
એક શબ્દના અનેક અર્થ થતાં હોય તે બતાવનાર અને કાર્ય સંગ્રહ મેષ ર.
વનસ્પતિઓનાં નામ જાણવા માટે નિઘંટુ અને દેશીય પ્રાકૃત શબ્દ સમજવા માટે દેશી નામમાલા પણ બનાવેલ છે.
ત્યારપછી સાહિત્યના વિષયને ગ્રંથ કાવ્યાનુશાસનની રચના કરી કાવ્યાન્તર્ગત અલંકારો સમ
વા માટે સારી સગવડ કરી આપી. આ ગ્રંથમાં કાવ્યને હેતુ, કવિના ગુણ, કાવ્યનું લક્ષણ, શબ્દની ત્રણ શક્તિઓ, કાવ્યખલનાઓ, કૃતિથી લાભે, શબ્દાલંકારે, અર્થાલંકારો, પાત્ર, કાવ્યકૃતિની જાતિઓ વિગેરેનું નિરૂપણ છે. પજ્ઞવૃત્તિ ( અલ કારચૂડામણિ સાથે નિ. સા. પ્રેસ તરફથી પ્રકાશિત થયેલ છે)
દેનુશાસન-આ ગ્રંથ પણ સ્વોપજ્ઞવૃત્તિ વિભૂષિત છે. એમાં અનેક સ્થળે કુમારપાલના યશગાન આવે છે. આ ગ્રંથ પણ મુદ્રિત છે.
આના પછી અલંકારચૂડામણિની રચના થયેલી હોવી જોઈએ, કારણ કે અલંકારચૂડામણિ ૩-૨
ખલનાને ખુલાસો કરતાં લખે છે કે-તત્તવઃ एतदपवादस्तु स्वछन्दोनुशासनेऽस्माभिर्निरूपित इति
પ્રતા પરંતુ મૂળ કાવ્યાનુશાસનની રચના તે પૂર્વે ( છંદોનુશાસન પહેલાં) થઈ હોવી જોઈએ. પ્રમાણ તરીકે દાનુશાસનને પ્રથમ જ શ્લેક બસ છે. તેમાં જણાવે છે કેवाचं ध्यात्वाहतीं सिद्ध-शब्द-काव्यानुशासनः । काव्योपयोगिनां वक्ष्ये, छन्दसामनुशासनम् ॥
રત્નધારિણી ભૂમિ ભારતી ઉજજવલ જે સમસ્ત વિશ્વમાં જેના હત્યે પુરાયાં છે. અમૂલ્ય, દિવ્ય, ર. કવિરત્ન, ન્યાવિશારદ વૈયાકરણ, તત્વજ્ઞાનીઓ વિશ્વવિખ્યાત કરી ગયા યશસ્વતી ભરતભૂમિને કવિવરેએ કાવ્ય અપી ન્યાયવિદોએ ન્યાય ધરી વેચાકરાણીઓએ વ્યાકરણગ્રંથો આપી, ને તવજ્ઞાનીઓએ તવ દઈ ચરણે ધરી છે અમૂલ્ય સેવા. બહુરત્ના હિન્દુ ભૂમિના, કવિ કાવ્યપ્રવીણુ, ન્યાયવિદો ન્યાયપ્રવીણ, વ્યાકરણે પારંગત વૈયાકરણીઓ, ને તત્વજ્ઞાનપૂર્ણ તત્વજ્ઞાનીઓ, સર્વે હતા નિજ ક્ષેત્રે પૂર્ણ. કિન્તુ અમૂલ્ય છે સેવા જેની, કાવ્ય, ન્યાય, તત્વ, વ્યાકરણ, સર્વ ક્ષેત્રે પ્રવીણ સાધુશ્રેષ્ઠ ગુર્જરીએ પ્રાપ્ત કીધા, કલિકાલના સર્વજ્ઞ સમા, અગાધ જેને જ્ઞાનવારિધિ, અતુલ જેને સંયમ ને ત્યાગ, મનસા વીસા કાન ત્રિવિધ બ્રહ્મતેજથી સૂર્યશા ઝળહળતા એવા એ બાળબ્રહ્મચારી,