________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થયાથી આદમનાં રૂપક ઉપરથી બુદ્ધિનાં સ્વરૂપ સંબંધી આવશ્યક જ્ઞાન અશકય બને છે. બુદ્ધિનું સ્વરૂપ તેની ઉજજવળ દૃષ્ટિએ પણ દરવું જોઈએ. આનું કારણ એ છે કે, બુદ્ધિના સુયોગ્ય નેતૃત્વ વિના આત્માની મુક્તિ જ અસંભાવ્ય છે, આત્માનું અધઃપતન થાય ત્યારે પણ બુદ્ધિ તે પ્રાપ્તિમાં સાધનરૂપ થઈ પડે છે.
સ્વકીય ઇચ્છાશક્તિને અભાવ એ જ બુદ્ધિની નિર્બળતા છે. આથી બુદ્ધિ આત્માને સદા આધીન રહે છે અને આત્માની ઈચ્છાને અનુરૂપ કાર્યો કરે છે. પતિની ઈચ્છાથી ઈવ ફળનું ભક્ષણ કરે છે, એથી બુદ્ધિની (આત્માને) પરાયતત્તા સૂચિત થાય છે. ઇવ પરાધીન હોવાથી જ તેણે અગાઉ તક મળી હતી તે વખતે ફળનું ભક્ષણ નહોતું કર્યું. બુદ્ધિ એ વસ્તુતઃ અનિષ્ટકારી નથી એમ આથી સ્પષ્ટ થાય છે. ઈરછાશક્તિને માટે બુદ્ધિને જે કાર્ય કરવાનું હોય છે તે કાર્યનું સ્વરૂપ જે વરણશક્તિ પસંદગીની શક્તિ)થી થાય છે તે વરણી-શકિતથી જ વિશ્વમાં અનેક અનિષ્ટો ઉદ્દભવે છે. બુદ્ધિ વિવેકશક્તિને કારણે આત્માને જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. બુદ્ધિ જ્ઞાનપ્રાપ્તિમાં ઇચ્છા-શક્તિને પણ ઉપયુક્ત થાય છે. બુદ્ધિથી અપાતાં આ જ્ઞાનની વરણી ઇચ્છાશક્તિથી જ થાય છે. મંદિર, ઘત-ગૃહ આદિ ઇષ્ટ અનિષ્ટ સ્થાનમાં રાત્રિએ જવું હોય તો દીપકની સામાન્ય રીતે જરૂર રહે છે. તેમ પ્રજ્ઞા આદિની પ્રાપ્તિ માટે બુદ્ધિરૂપ દીપક આવક થઈ પડે છે. બુદ્ધિથી પ્રજ્ઞાનો પ્રાદુર્ભાવ થાય તો તે સુખદાયી નીવડે છે. બુદ્ધિથી વિકૃત જ્ઞાનનો આવિર્ભા થાય તે દુઃખની નિષ્પત્તિ થાય છે. બુદ્ધિનો યોગ્ય ઉપયોગ થતાં તે સદૈવ હિતકર બને છે. સદ્બુદ્ધિથી ઉચ્ચ ગૌરવ અને શક્તિની પ્રાપ્તિ પણ થાય છે. ઉચ્ચ પ્રતિની સંસ્કારી બુદ્ધિથી મુક્તિરૂપ પરમપદની લબ્ધિ પણ થઈ શકે છે. ભૌતિક શરીર કે શરીરની સંલગ્નતા નિમિત્તે જ આત્મા બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરે છે ત્યારે બુદ્ધિ અનર્થકારી નીવડે છે. બાઈબલના પરમ બેધનું રહસ્ય એ છે કે, ભૌતિક વસ્તુઓ પ્રત્યે મોહ છેડી દે અને આત્મામાં જ તલ્લીન થવું. ઈચ્છા-શક્તિની પરાધીનતાનો પરિત્યાગ કરી બુદ્ધિ આત્માની ઉન્નતિમાં જ ઓતપ્રેત થાય છે ત્યારે તે પરમ શક્તિશાળી સાધનરૂપ બને છે. આત્માનાં વાસ્તવિક કથાણુમાં જ નિમગ્ન રહેતી બુદ્ધિ મહાનમાં મહાન શક્તિ થઈ પડે છે, આત્મ-શ્રેયમાં જ પ્રવૃત્ત રહેતી બુદ્ધિ કે અનિષ્ટકારી નથી. આત્માનાં સર્વોચ શ્રેયમાં
For Private And Personal Use Only
