Atmanand Prakash Pustak 035 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૩૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ, માનસિક ઉત્તેજનાથી વિશ્વમાં પ્રતિક્ષણે અનેક કાર્યો થયા કરે છે. જે તે વિચાર કઈ ને કઈ કાર્યરૂપે પરિણમે છે એ નિઃશંક છે. સૃષ્ટિમાં એવું કેઈ કાર્ય નથી જેની નિષ્પત્તિ વિચાર વિના થઈ હોય. નાની મોટી સર્વ શોધે એ પણ વિચારોનાં જ પરિણામરૂપ છે.
વિચાર એ અધિષ્ઠાયક શક્તિ છે. વિચારોરૂપ અધિષ્ઠાન-ચિત્તની સત્તા શરીર ઉપર ચાલે છે. અધિષ્ઠાન-ચિત્તને નિબંધ ઇંદ્રિય-ભાવે ઉપર ચાલે છે. શરીરનાં અનેક કાર્યો અધિષ્ઠાન-ચિત્તથી જ થાય છે અને સંભવે છે.
એ અધિષ્ઠાન-ચિત્ત ઉપર બેધન-શક્તિનું યોગ્ય નિયંત્રણ રહેલું છે. પ્રબોધન-શક્તિને લીધે કઈ પણ મંતવ્ય કે ઉત્તેજનાને કઈ ને કઈ રીતે ચિત્તમાં પ્રવેશ થાય છે. પ્રબંધન શક્તિનું જ્ઞાન પિવને પુરાતન કાળથી છે. પ્રબોધનની મહાન શકિતનો પાશ્ચાત્યાએ પણ કેટલાંક વર્ષો થયાં સ્વીકાર કર્યો છે એ પ્રબોધન શક્તિનાં મહત્વનાં સૂચક ચિહ્નરૂપ છે. પ્રબોધન શાક્તના સંબંધમાં કેટલાક વિદ્વાનોએ અનેક અન્વેષણ કરી એ શકિતના સંબંધમાં આધુનિક જનતાને પ્રમાણપુરઃસર પરિચય પણ કરાવ્યા છે, એ અત્યંત હર્ષાસ્પદ છે.
આંતર પ્રબોધન અને બાહ્ય પ્રબંધન એમ પ્રબોધનના બે પ્રકાર છે. આંતર પ્રબોધન એટલે સ્વયં પ્રબોધન. બાહ્ય પ્રબંધન એટલે બીજા કોઈનું પ્ર. ધન. હીટીટનું પ્રબોધન કાર્ય એ બાહ્ય પ્રબે ધનના દ્રષ્ટાન્તરૂપ છે. સ્વકાય પ્રબોધન-મનુષ્યથી પિતાને પ્રબોધન એ આંતર પ્રબોધન છે. પ્રબોધનનાં સત્યાસત્યના સંબંધમાં અધિષ્ઠાન-ચિત્તથી કશીયે તપાસ થતી નથી. અધિઠાન-ચિત્ત તો પ્રબોધનની આજ્ઞા સર્વથા શિરોમાન્ય ગણે છે. આથી અધિષ્ઠાનચિત્તનું વલણ અયુક્ત હોય એમ પણ ઘણી વાર સંભવે છે. દા. ત. હીમ્નાસ્ટીસ્ટ કે મનુષ્યને તે શ્વાન છે એ અસત્ય નિર્દેશ કરે તે એ ભ્રમયુક્ત નિર્દેશને પરિણામે, હિપ્નોટીસ્ટને આશ્રિત મનુષ્ય સ્થાનને અનુરૂપ કાર્યો કરવા માંડે છે. આ જ પ્રમાણે હીનોટીસરને આશ્રિત મનુષ્ય હોટી સ્ટના નિર્દેશથી વક્તા, તત્ત્વજ્ઞાની, દેવ, રાસ આદિને અનુરૂપ આચરણ પણ કરે છે. હિપ્નોટીસ્ટ આમ ઘણી રીતે નાટ્ય કે નાટ્ય જેવું કાર્ય જે મનુષ્ય ઉપર તેની શક્તિ ચાલી શકે છે તેની આગળ કરાવે છે. આવાં નાટ્યકાર્યોમાં જે કાર્ય સામાન્ય સ્થિતિમાં પોતાને રોચક ન હોય તે કાર્ય કરવાનો આદેશ થતાં હીપ્નોટીઝમની અસરવાળે મનુષ્ય કેટલીક વાર વિરોધ