Atmanand Prakash Pustak 035 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

- સભ્ય જ્ઞાન ની કે ચી.
- [ ગતાંક પૃ ૧૭ થી શરૂ ] આત્માના ધર્મવિમુખતાના સંભાવ્ય કારણે અને આત્માનું અધ:પતન.
ઉપરોક્ત દંતકથાનું આધ્યાત્મિક રહસ્ય એ છે કે પ્રજ્ઞાદેવી અને એકની એ અનકમે આત્માની સર્વજ્ઞતા અને મનુષ્યની મર્યાદિત બુદ્ધિ એ બે શક્તિઓ છે. સર્વજ્ઞતા પરમ દેવત્વથી સંલગ્ન છે. મર્યાદિત બુદ્ધિ-શક્તિ એ અમુક્ત માનવ આત્માનું એક પ્રકારનું બળ છે. આધ્યાત્મિક જ્ઞાન અને માનષિક જ્ઞાન વચ્ચેનો ભેદ પ્રજ્ઞાદેવી અને એરેકનીનાં આલિખન કાર્યો ઉપરથી યથાયોગ્ય રીતે સમજી શકાય છે. એકમાં જ્ઞાનીઓનાં યથાર્થ મંતવ્ય અનુસાર સંસારની પ્રાયઃ નાસ્તિકતાપૂર્ણ માન્યતાનું નિદર્શન થઈ શકે છે. બીજામાં ભૌતિક તેમજ આધ્યાત્મિક વસ્તુઓનું સત્ય સ્વરૂપ આલિખિત થયેલું દેખાય છે. પોતાનું કાર્ય કોઈ દેવ કે દેવીની પ્રેરણા કે કૃપાથી સુંદર થયું હોય એમ માનવાની એકનીરૂપી મનુષ્યની સ્વતંત્ર બુદ્ધિ સાફ ના પાડે છે. એકનીનું જ્ઞાન સર્વજ્ઞતાને સ્વપાંશ માત્ર હોવા છતાં એ જ્ઞાનનાં અસ્તિત્વને ઈન્કાર તે ન જ થઈ શકે. જ્ઞાનમાં સંસારની વસ્તુસ્થિતિનું સુંદર નિરૂપણ થઈ શકે છે એમ એરેકનીનાં આલિખન કાર્ય ઉપરથી નિષ્પન્ન થાય છે. એરેકની રંગરેજની પુત્રી હતી એ ઉપરથી ઇચ્છાના વિવિધરંગી સ્વરૂપને ભાસ આવી શકે છે. ઈચ્છા-શક્તિને પરિણામે કેવી કેવી મહત્વાકાંક્ષાઓ જાગે છે અને ઈચ્છા-બલથી મનુષ્ય રાજા પણ થઈ શકે છે એને કંઈક ખ્યાલ પણ આવી શકે છે.
એકનીને શિક્ષા થઈ તેમાં અપૂર્ણ વિચારનાં વાસ્તવિક સ્વરૂપનું નિદર્શન થાય છે. ઉત્સાહી પ્રશંસકે મર્યાદિત વિચારને જે વધુ પડતું ગૌરવ આપી દે છે તે ગૌરવનો વિચ્છેદ થતાં મનુષ્ય સામાન્ય બની જાય છે એ સહજ પ્રત્યય થાય છે. મર્યાદિત વિચારશક્તિ એટલે સામાન્ય બુદ્ધિ કે સામાન્ય સમજશક્તિ. અસંસ્કારી જનતામાં બુદ્ધિ સામાન્ય પ્રકારની જ હોય છે. સામાન્ય બુદ્ધિનાં સ્વરૂપ અને કાર્યનું નિરૂપણ કરતાં પ્રે. ડોસન “ Elements of Metaphysics' (અધ્યાત્મ શાસ્ત્રનાં મૂળત )માં જણાવે છે કે –