________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૬
---------
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પ્રાચીનકાળના ૨૪૦૦ વર્ષનાં ધર્મગ્રંથે પુસ્તકમાં લખેલાં નથી મળતાં તથા શિલાલેખે પણ નથી જણાતા.'
આનો અર્થ એ નથી કે “ ૨૪૦૦ વર્ષ પહેલાં લેખનકળા અસ્તિત્વમાં જ નહોતી આવી અથવા પુસ્તકે, કાગળો-લેખની વિગેરે હતાં જ નહિ.” આ વાત ફક્ત ધર્મના મુખ્ય મુખ્ય આગમ વેદપિટક વિગેરે ગ્રંથો માટે જ છે.
જેનો આગ વિગેરેમાં સ્ત્રી-પુરુષની ૬૪ કે ૭૨ કળામાં લેખનકળાને તથા બ્રાહ્મી વિગેરે લિપિને ઉલ્લેખ અનેક સ્થળે આવે છે. તેમ ભારતદેશ હજારે વર્ષોથી સભ્ય-સંસ્કારિત હતું એટલે રાજ્યદરબાર, વ્યાપાર વિગેરેના વ્યવહારમાં તેમ શિક્ષણ વિગેરે બીજા વિષયના ગ્રંથે ભણવા-ભણાવવામાં અગર તે પુસ્તક લખવાં–લખાવવાને ઉપયોગ જરૂર થતો હશે. પણ બહોળા પ્રમાણમાં પુસ્તક અને પુસ્તકાલયોની પ્રવૃત્તિ તે બુદ્ધ અને મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણ પછી કેટલીક શતાબ્દિ પછી ચાલુ થઈ છે એમ મારું માનવું છે તેમ ધર્મના મૂળ ગ્રંથ પણ પાછળથી પુસ્તકમાં લખાણ છે.
ધર્મગ્રંથોને પુસ્તકમાં લખવાની પ્રથા ધર્મના મુખ્ય-માન્ય ગ્રંથો પુસ્તકમાં નહિ લખવાની પદ્ધતિ ઘણુ વર્ષે સુધી ચાલી. જૈન, બૌદ્ધ અને વૈદિક સંપ્રદાયમાં મોટે ભાગે ધર્મગુરુઓ ત્યાગી, સાત્વિક અને નિઃસ્પૃહ હતા. સમય જતાં ધર્મને ફેલાવે સામાન્ય-વિશેષ પ્રજામાં તથા રાજાઓમાં કરવાની વૃત્તિ તેમનામાં જાગી. દુકાલ વિગેરે કુદરતના કેપથી લોકોની સ્મરણશક્તિ પણ કુંઠિત થવાથી મુખાચ ધર્મશાસ્ત્રો ભૂલાતાં ગયાં. તેમાં અશુદ્ધિઓ વધતી ગઈ. નવા નવા ગ્રંથો બનાવવાની તમન્ના પણ ઉદ્દભવી. આધ્યાત્મિક દષ્ટિ શિથિલ થઈ અને કીર્તિની કામના પૂર્ણ કરવા સાહિત્ય-શાસ્ત્રાર્થની આવશ્યકતા ઊભી થઈ. આ બધાં કારણોથી ધર્મગ્રંથે જે પહેલાં મેઢે જ યાદ રખાતાં, તેને પુસ્તકમાં લખી-લખાવી તેની એક યા અનેક કોપીએ કરાવી. તે પ્રમાણે સાહિત્યને પ્રચાર કરવાની રીતિ ચાલુ થઈ. જે સંપ્રદાયમાં સ્મરણશક્તિ પહેલી ખૂટી તેમાં ધર્મશાસ્ત્રને પુસ્તકમાં લખવાની
૧ જૈનોનાં આગમગ્રંથના લેખનકાલ (પુસ્તકારૂઢ કાલ) માટે હું બીજે લેખ લખવાનો છું.
૨ “મૃચ્છકટિક ” નાટકમાં લખ્યું છે કે વસંતના વેશ્યાને ત્યાં વાંચવા માટે કામશાસ્ત્રનું પુસ્તક એક રૂમમાં રખાયું હતું. રાજાઓ કથા-ધર્મના પુસ્તકે પુરોહિત પાસે સાંભળતા એ જૂની રીતિ છે.
For Private And Personal Use Only
