________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુખની શોધમાં
૧૭૫ નાટકનું નાટકત્વ લુપ્ત થઈ જાય છે. આપણે કદી પણ એવા નાટકની પ્રશંસા નહિ કરીએ કે જેમાં આદિથી અંત સુધી એક વ્યક્તિની એક જ અવસ્થાનું વર્ણન હોય. તેની વિભિન્ન પાત્રતા તથા તેનાં જીવનના વૈષમ્યનું ચિત્રણ એ જ આકર્ષણનું કારણ છે, તેથી એટલું ચોક્કસ છે કે નાટકમાં વિભિન્ન પાત્રો હોય, તેમાં જીવનની કે સમાજની વિષમતાનું સાચું ચિત્રણ હોય તો પછી એ પણ ચોકકસ છે કે સર્વ સ્થાનની પૂર્તિ માટે તત્તન્યા હોવા જોઈએ, તેથી જે પાત્ર અંદર-અંદર લડવા લાગે કે હું રાજા જ થઈશ, હું રાણી જ થઈશ, દાસ દાસીને પાઠ હું નહિ લઉં તે નાટક ત્યાં જ સમાપ્ત થઈ જવાનું; કેમકે એ શકય જ નથી. પ્રથમ તે રાજા કે રાણીને પાઠ એક જ વ્યક્તિ કરી શકે છે; બીજામાં પ્રત્યેક પાત્રની જુદા પ્રકારની યોગ્યતા આવશ્યક છે જે બધામાં નથી હોતી. એવી પરિસ્થિતિમાં એગ્ય આચાર્યનું કર્તવ્ય છે કે તેણે પાત્રની યેગ્યતા વગેરેનું સારી રીતે નિરીક્ષણ કરીને તેને એગ્ય પાત્રનું સ્થાન આપવું. એમ કરવાથી જ નાટક સફલ થાય છે અને પાત્રની મશ્કરી નથી થતી. એટલા માટે પાત્રાનું પણ કર્તવ્ય છે કે કેઈપણ જાતના ઉહાપોહ વગર પિતાની જાતને એગ્ય આચાર્યને અર્પણ કરી દેવી અને આચાર્ય જેવા સ્થાન પર પિતાને નિગ કરે તે વગર સંકોચે નભાવી લેવું. એમાં જ તેના કલ્યાણને સંભવ છે; અન્યથા નહિ. તેથી જ કાળીદાસે કહ્યું છે કે –
आज्ञा गुरूणां ह्यविचारणीया । એવી રીતે આ સંસારની રંગભૂમિ ઉપર જુદા જુદા પ્રકારના પાત્ર આવે છે અને પોતાનો પાઠ ભજવીને ચાલ્યા જાય છે. સંસારનું તાત્પર્ય જ સંસરણશીલ (પરિવર્તનશીલ) છે. એ પ્રકારની વિવિધતા-વિભિન્નતાનું નામ “સંસાર” છે. જ્યાં સુધી એ પરિવર્તન છે ત્યાં સુધી સંસાર એ સંસાર કહેવાશે. જ્યારે આપણને સંસારના એ વૈચિત્ર્યમાં જ આનંદ છે ત્યારે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્રની પણ નિતાત આવશ્યકતા છે. વાચક–પાઠકનું અસ્તિત્વ પણ અનિવાર્ય છે. પ્રકૃતિદેવીને પણ બધાને સમાવેશ ક જ પડશે. કોઈ બ્રાહ્મણ તો કોઈ શૂદ્ર કેમ છે? એ બધું પાત્રોની પાત્રતાથી જ નિર્ધારિત થાય છે. જેવા જેના કર્મ અથવા સંગ તેવા જ સ્થાન, દેશ અને કાળમાં અવતરે છે. એમાં સુખી-દુઃખી થવાની જરૂર નથી. મનુષ્યને હાથે પક્ષપાત થવાનો સંભવ છે, પરંતુ પ્રકૃતિદેવીના ક્ષેત્રમાં તથા આધિપત્યમાં પક્ષપાતને લેશ પણ સંભવ નથી. ત્યાં તે જેવી જેની યેગ્યતા તે જ પ્રકૃતિદેવીની અનુલવ તુલામાં–તળાઈને રખાણી છે. તેથી જેવી રીતે સાચો સ્વયંસેવક જ્યારે
For Private And Personal Use Only
