________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રની હોય તે પણ તે તૃષ્ણ વધારવા બરાબર જ છે. એનાથી દુઃખ ઘટવાને બદલે વધ્યા કરે છે. જેવી રીતે દીપક રાગથી બની રહેલા મનુષ્યને વિશ્વના સર્વ કૃત્રિમ શીતપ્રતિકાર વધારે દુઃખી કરે છે, તેને તે કેવળ મલાર રાગના જ આલાપથી શાંતિ થવાને સંભવ છે તેવી જ રીતે તૃષ્ણસંતસ શરીરને પણ બીજા ઉપચારોથી શાંતિ નથી, તેને તે સંતેષ-સરિતાના પાવન પાણીના જ અવગાહિનથી શાંતિ મળી શકે છે. હવે વિચારવા જેવો પ્રશ્ન એ છે કે સંતોષ કેવી રીતે મેળવી શકાય? એ સંતેષ પ્રાપ્ત કરવા માટે તપસ્વી તપ કરે છે. દાનવીર દાન કરે છે, રાજ દિગ્વિજય પ્રાપ્ત કરે છે, એ જ વિદ્વાનોની વિદ્વત્તા છે. ધર્મશાસ્ત્રોનો સાર છે. એ મેળવ્યા પછી ચેર ચેરીનું, વ્યભિચારી વ્યભિચારનું પ્રાયશ્ચિત કરે છે. એ જ રૂષિમુનિઓની તપસ્યાનું ફળ છે. જે એ સંતેષ પ્રાપ્ત કરી લે છે તે સુખનું સામ્રાજ્ય ખરીદી લે છે. જેવી રીતે અંધકાર પ્રકાશથી નાશી જાય છે, છળકપટ સત્યથી નાશી જાય છે તેવી રીતે તેની પાસેથી દુઃખ નાશી જાય છે. એ સંતોષ પ્રાપ્ત કરે એટલે વિશ્વને ભંડાર પ્રાપ્ત કરે. એ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે ? એ બતાવવાનો પ્રયત્ન આગળ ઊપર કરવામાં આવશે.
જેવી રીતે અભિનયકુશળ આચાર્ય નાટકમાં પાત્રોને સમાવેશ તેઓની ગ્યતાના આધાર પર નિર્ધારિત કરે છે તથા કોઈ મહત્સવને અધિનાયક સ્વયંસેવકની ચુંટણી તેઓની યોગ્યતાના આધાર ઉપર નિર્ધારિત કરે છે તેવી જ રીતે આ સંસારના ક્રીડાક્ષેત્રમાં આ વિશ્વની લીલાભૂમિમાં તેની અધિષ્ટાતુ. દેવી નિયામિકા પ્રકૃતિદેવી પણ સંસારના પાત્રોને સમાવેશ તેઓની બુદ્ધિપ્રતિભા, કર્તવ્યાકર્તવ્યના આધાર ઉપર નિર્ધારિત કરે છે. આચાર્ય, અધિનાયક તથા સેનાનાયક મનુષ્ય હોવાને લઈને અદ્દરદશી, અપશ, રાગ-દ્વેષ યુક્ત હોઈ શકે છે તથા પિતાના પાત્ર-વિન્યાસમાં ભૂલ કરી શકે છે; પરંતુ પ્રકૃતિ દેવીથી એ ભૂલ થવાનો સંભવ નથી, તેથી જેવી રીતે કુશળ પાત્ર, ગુણવાન સૈનિક અને સાચે સ્વયંસેવક પિતાના અધિનાયકેના નિર્ધારણમાં જરા પણ અડચણ ન કરતાં તન-મન-ધનથી ( મનસા-વાચા-કર્મણ ) આજ્ઞાપાલનમાં સંલગ્ન રહે છે એવી જ રીતે આ સંસારક્ષેત્રના વિવેકી જ્ઞાની પાત્રો જે પરિસ્થિતિમાં આવી પડે છે તેને બરાબર રીતે કેઈપણ જાતના રાગ-દ્વેષ વગર નભાવી લે છે. તેનાથી જે અસંતોષ બતાવે છે તે પિતાનું કર્તવ્ય ભૂલે છે. જેવી રીતે નાટક એ નાટક તે જ કહેવાય છે કે જો તેમાં જીવનની અથવા સમાજની કેઈપણ ઘટનાનું સાચું ચિત્ર હોય. એમ હોય તે જ તે વૈષમ્ય ચુક્ત બની શકે. એ વૈષમ્ય ન હોય તે એક જ પાત્રની પાત્રતાના ચિત્રણથી
For Private And Personal Use Only
