________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૧૫૭ શૂન્યત્વ” એટલે વસ્તુનું અસ્તિત્વ એમ માનવાને બદલે “વસ્તુને નકાર” એ અર્થ લેવાથી શૂન્યત્વનો અર્થ યુક્તિપ્રધાન બને છે. શૂન્યત્વ એટલે કંઈ પણ વસ્તુ ( અવસ્તુ) નું અસ્તિત્વ એવી માન્યતા ઉપલબ્ધ થાય છે. અવતુ એટલે કારક દ્રવ્ય કે તત્વ, આથી “જગત્ શૂન્યમય હતું.” તેમાં કઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ ન હતું. એ વાક્યને અર્થ એ જ નીકળી શકે કે, જગતમાં અસ્તિત્વ તે હતું જ. અસ્તિત્વને વિલેપ થયો ન હતો. દશ્ય વસ્તુઓનું અસ્તિત્વ ન હોવા છતાં ચેતન આદિનું અસ્તિત્વ તે હતું જ. ચેતન વિગેરેનાં અસ્તિત્વથી, કહેવાતી શૂન્યમય સૃષ્ટિ નિઃશૂન્ય બનતી હતી.
દ્રવ્ય કે તવનું અસ્તિત્વ શાથી થયું એવો પ્રશ્ન અનેકવાર ઉપસ્થિત થાય છે, પણ દ્રવ્ય કે તત્વ એટલે સ્વયમેવ અસ્તિત્વ હોવાથી એ પ્રશ્નન અયુક્તિક અને નિરર્થક છે. દ્રવ્ય કે તત્ત્વ એ જ પિતાનાં મૂળરૂપ છે. વળી કેઈ પરિણામ ઉપરથી તેનું કારણ તપાસવા જતાં કેઈ અસ્તિત્વયુક્ત દ્રવ્ય તે આપણે સ્વીકાર કરવો જ પડે છે. આવી રીતે કે અસ્તિત્વયુક્ત તત્વને સ્વીકાર કર્યા વિના છૂટકો જ નથી. જે કઈ એવાં તત્તવનો સ્વીકાર ન જ કરીએ તે કારણનાં અન્વીક્ષણને અંત જ આવતું નથી અથવા તે શૂન્યના ગર્ભમાંથી વિવિધ વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ થઈ એમ માની લેવું પડે છે. આવી માન્યતા બુદ્ધિથી છેક પર થઈ પડે છે.
શૂન્યમાંથી સર્વ વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ થઈ એ શક્ય છે એમ માની લેવું એ યથાર્થ નથી. આથી “શૂન્ય” ની રચનામાં જ ભેદભેદ હોવાનું પણ સિદ્ધ થાય છે. અસ્તિત્વ રહિત વસ્તુ (શૂન્ય) માં પણ વિચિત્ર પ્રકારની ભિન્નતા હોવાનું આ રીતે આપણને પ્રત્યયજનક થઈ શકે છે. શૂન્ય એટલે અસ્તિત્વને ઈનકાર કરે એ સર્વથા અસત્ય છે. શૂન્ય એટલે અસ્તિત્વ એમ માનવું એ સ્કંધ ઉપર છલંગ મારવા સમાન એટલે તદ્દન અયુકિતક છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં આદિ કારણની કલ્પના અથવા તે સૂષ્ટિને કઈ કાળે પ્રારંભ થયે હશે એવી માન્યતા પણ અસત્યપૂર્ણ છે. સૃષ્ટિને આદિ પ્રારંભ કલ્પનાતીત છે. આદિ પ્રારંભ માનીએ તે આદિ પ્રારંભ પછી પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન કેમ થાય છે એ એક પ્રશ્ન થાય છે. અનુત્પાદક વૃત્તિ ઉપરથી પ્રભુને ઉત્પાદક વૃત્તિ ઉદ્ભવે છે? અને વિશ્વની રચનાનાં કારણભૂત ભોતિક પદાર્થોનું શું સમજવું ? વિશ્વની ઉત્પત્તિ થઈ તે પહેલાં એ પદાર્થો કેઈને કોઈ રૂપમાં ન હતા? અધ્યાત્મવાદીઓ આ પ્રશ્નને નિષેધ કરશે–વિશ્વના પદાર્થોનું અનસ્તિત્વ હતું એમ કહેશે. આધુનિક વિજ્ઞાનને મત અધ્યાત્મ
For Private And Personal Use Only
