Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
AMIN
www.kobatirth.org
21
પ્રકાશ
ame nuine 2 પાન in patient tr
SINI
ન આત્માનંદ સભા
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ki
€
سی *
સ્ત
30
૩૨.
સાહ
અંક ૭
ભાવનગર
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૫૫
વિષયપરિચય. ૧ પ્રારંભ પ્રાથના
( વેલચંદ ધનજી )
૧૭ ૨ પ્રતિબિંબ. ૩ સંયમ ... [ ૯૦ ચેકસી ] ...
૧૫૨ ૪ સત્ય જ્ઞાનનું ૨હસ્ય.
( અનુવાદ ) પ અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. ( મુનિરાજ શ્રી દર્શન વિ. મહારાજ ) ૬ હિંદુસ્તાનમાં જૈનાની વસ્તી વિષયક દશા. (નરોતમદાસ. બી. શાહ. ) ૧૬૨ ૭ શ્રાવકાચાર. ...
••• ૧૬૪ ૮ શ્રી મહાવીરના ઉપદેશનું રહસ્ય. ( . સ. ક. વિ.)
.. ૧૬૬ કે પ્રતિષ્ઠા અને તેનું રહસ્ય [ શ્રી વિજયવલ્લભ સૂરીશ્વરજી મહા૦ ] ૧૬૮ ૧૦ વર્તમાન સમાચાર. ૧૧ સ્વીકાર અને સમાચના. ... ...
૧૭૦ ઘણી થાડી નકલે છે... જલદી મંગાવે...જલદી મંગાવો....
શ્રી કર્મગ્રંથ. (૪) . છેછેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સ્વપજ્ઞ ટીકાયુક્ત ચાર કa'મથી કે જે અાગળ અન્ય તરફથી બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું કાળજીપૂર્વક તાડપત્રીય અને બીજી અનેક પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતોનો ઉપયોગ કરી પ્રમાણિકપણે સંશાધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતા કાર્યમાં કિંમતી હિરસો આપવાથી જ આવો શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શકયા છીયે.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડી વિષયોને છુટા પાડવા સાથે, દરેક સ્થળે પ્રમાણ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાઠે, તે કયા ગ્રંથોમાંહેના છે તેના પણ નામ, તેના ટીપણા આપેલાં છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં, પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાઠ ગાથાઓ અને બ્લેકે વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથો અને ગ્રંથકારાના નામાન ક્રમ, ચેાથામાં કર્મગ્રંથ અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દને કેાષ પાંચમામાં ટીકામાં આવતા પિંડ પ્રકૃતિ સૂચક શબ્દોનો કાષ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં વેતામ્બર-દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે. પ્રસ્તાવના ગુજરાતીમાં એટલા માટે માપેલી છે કે સર્વ કેાઈ આ કર્મગ્રંથનું સ્વરૂપ, મહત્વતા, ગ્રંથપરિચય, ક વિષય સાહિત્યની ઓળખ, ગ્રંથકારને પરિચય, પરિવાર, ગ્રંથરચના, પ્રતિઓનો પરિચય વગેરે જાણી શકે, જેથી ગુજરાતી ભાષાના જાણું અને આ કર્મવિષયક ગ્રંથનું મહત્વ જાણવાની જિજ્ઞાસુએ માટે સંપાદક મહાપુરૂષોએ અતિ ઉપકાર કર્યો છે. - ઊંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઇપોથી છપાવી સુંદર બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથને અંગે મળેલ આર્થિક સહાય થયેલ ખર્ચમાંથી બાદ કરી માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ બે રૂપીયા (પેસ્ટેજ જુદુ ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
–@ખાઃશ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માનન્દુ પ્રકાશ.
9
=========== - - ================
अन्तरङ्ग महासैन्यं समस्तजनतापकम् । दलितं लीलया येन केनचित्तं नमाम्यहम् ॥ १॥
આત્માનું અંતરંગ મહાસૈન્ય ( કામ–દેધાદિ ) કે જે વિશ્વના પ્રાણીઓને સંતાપ કરનારૂં છે તેને જેમણે લીલા માત્રથી વિનાશ કર્યો છે તેમને હું નમસ્કાર કરૂં છું.
ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા.
પુત્ત રૂ ૨ }
વીર નં. ૨૪ ૬૦. માઇ. ગ્રામ પં. રૂ.
3 ગ્રં
૭ મો.
:
*
( વિદ્યાર્થિઓ માટે. ) પ્રારંભ-પ્રાર્થના.
સપ્તક. ( ચાલ–અય માતૃભૂમિ તેરે, ચરંગમેં શિર નમાવું. ).
*
* *
*
*
*
*
- * *
નમીએ “પ્રભુ” ને પ્રેમ, સદ્વર્તનાની નેમે; માર્ગોનુગામી બનવા, સંસ્કારિતાને ઘડવા..........નમી.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૪૨
( ૨ )
પૂજન
અપે
સરસ્વતી ” નું, વિધિ પૂર્ણતાએ કરતા, જ્ઞાની
( ૩ )
2
6
' ગુરૂદેવ
ને હમેશા,
વિડલાની આજ્ઞા માના,
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
፡፡
يال
( ૪ )
(
અભ્યાસ
કરવા,
અજ્ઞાનતાને હરવા;
નિયમિત નિત્ય રહેવું, સાત્ત્વિક સત્ય કહેવું. ...નમી.
( ૫ )
- i
77
“ સાદું જીવન ગુજારા, કુટેવાને સુધારે; વિદ્યાર્થિ સ સાથે, રહેા મિત્રતાને પાથે.........નમી.
( ૬ )
રાષ્ટ્રીય હિત જેમાં, ઉત્કષ
સત્ય . એમાં; સમય સત્ત્વ શેાધે, અહિંસા એ પ્રાધે, ”
વન્દન વિનય કરેશા;
કર્તવ્યને પિછાને.........નમી
નિઃસ્વાથે સેવ કરતાં, દેવી સહાય મળશે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૭ )
એ કામધેનું;
અને સમરતા.........નમી.
For Private And Personal Use Only
.નમી.
ધાર્મિક વૃત્તિ ધરા;
ઇચ્છા સુરમ્ય ફળશે........નમી.
( વેલચંદ ધનજી. )
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
-
..
[ જીવંત શક્તિસંપન્ન જૈન-પરંપરા ] ડો. એચ. વાન ગ્લાસેનગ્ધ, બર્લીનની યુનિવસીટીમાં સંસ્કૃતના અધ્યા પક છે. જૈનસાહિત્યના વિષયમાં પણ તેઓ ઘણે સારે રસ લે છે. જૈનધર્મ વિષે એમણે જે પુસ્તક લખ્યું છે તે જ એની સાબીતી માટે બસ છે.
3 ગ્લાસેન... જ્યારે હિંદમાં મુસાફરી કરતા હતા ત્યારે એમને કોઈએ પૂછેલું કે –“આજ સુધીમાં વિવિધરૂપે જૈનધર્મને જે અન્યાય અપાયે છે તેનું મુખ્ય કારણ આપને શું લાગે છે ?
ડૉકટર સાહેબે જવાબ વાળે –“ ઇતર ધર્મે બળવાન બન્યા, રાજકીય દષ્ટિએ અને સંસ્કાર દ્રષ્ટિએ સર્વોપરી બન્યા એટલે જૈન દર્શનને છેલ્લા દિવસો દરમિયાન દબાઈ રહેવું પડયું. ઈતર ધર્મે બહાર આવી ગયા, જેના ધર્મના વિષયમાં પૂરતી હકીકત ન મળવાથી લોકોએ અનેક પ્રકારની કપાળકલ્પનાઓ કરી”
પોતાના એક વ્યાખ્યાનમાં પણ એમણે એ વાત દાખલા દલીલ સાથે સમજાવી. એમણે કહ્યું આ પાશ્ચાત્ય ગ્રંથમાં જૈન સંબંધી પહેલવહેલો ઉલ્લેખ ગ્રીક ગ્રંથોમાં થયે. તે પછી વાસ્કો-દ-ગામાના સમયને ઉલ્લેખ એ બીજો ઉલ્લેખ. “અહીંના લેકે માંસ-મચ્છી ખાતા નથી, અને બહુ જીવદયા પાળે છે” એવી જે હકીકત મળે છે તે જનોને લક્ષીને જ લખાયેલી હોવી જોઈએ.
કંપની સરકારના સમયમાં કેલથબ્રકની ડાયરીમાં જેનો સંબંધે ત્રીજે ઉલલેખ મળે છે. તે પછી તરત જ સ્ટીવન્સનના ક૯પસૂત્ર અને નવતત્વ એ બે ગ્રંથેનાં ભાષાંતર લાધે છે. અહીં સુધી બધા જ, જૈનને બૌદ્ધ ધર્મની શાખારૂપ માનતા. કેટલાકે તે રોમન દેવી–જેનસ ઉપરથી જૈનધર્મ નામ પડયું છે એમ કહેતા.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. (ડૉ. જેકેબીએ એ ભૂલ ભાંગી. વિદ્વાનોએ એમની વિચારશૈલી સ્વીકારી.
હવે પવિત્ય ગ્રંથોમાં કયાં કયાં ઉલ્લેખ છે તે જોઈએ. પ્રથમ ઉલ્લેખ વેદમાં મળે છે. પણ તેને ઐતિહાસિક ન કહી શકાય બીજે ભાગવત પુરાણમાં મળે છે. ત્રષભદેવને અહીં વિષ્ણુના પહેલા અવતાર રૂપે ઓળખાવ્યા છે. ત્રીજે ઉલ્લેખ બૌદ્ધ ગ્રંથમાં અને ચોથે શંકરાચાર્યના ભાષ્યમાં. આ પ્રમાણે ઘણું જુના સમયથી જૈન ધર્મની અસર ઈતર ધર્મો ઉપર પડેલી જોઈ શકાય છે. વૈદિકના જામે જ્યારે માજા મૂકી ત્યારે જન સાધુઓને એ દેશ છેડે પડ્યો. બૌદ્ધોએ પણ છેલ્લી વિદાય લીધી. એટલું છતાં જૈન પરંપરા એ જીવંત શક્તિ છે. Jain tradition is a living Power એ જૈનોએ બતાવી આપ્યું.
વૈષ્ણવ અને શૈવ સંપ્રદાય ઉપર જૈન ધર્મનો પ્રભાવ પડ્યો છે. આંધ્રના એક સંશોધકે પૂરવાર કર્યું છે કે –“ શેવની ત્રિમલ, કિંવા ત્રિપાશની કલ્પના, જેનેના ગત્રય ઉપરથી જ ઉદ્દભવી છે.” ત્રિગુપ્તિને પણ અદ્વૈતવાદે એવો જ ઉપયોગ કરી વાળે છે. પારસી–ધર્મને અને જૈન સંસ્કૃતિને પણ સંબંધ હોય એમ જોઈ શકાય છે. માદવ-તત્ત્વજ્ઞાન તે જાણે જૈન દર્શનનું જ પરિણામ હોય એમ લાગે છે. લિંગાયતધર્મ ઉપર જૈન ધર્મને પ્રભાવ દેખાઈ આવે એ સ્પષ્ટ છે. મહેંદ્રનાથ અને ગોરખનાથ ઉપર પણ જૈન સંસ્કારની છાપ પડી હતી. ઉત્તર તરફને વૈષ્ણવપંથ, જૈન ધર્મનું હિંદુ-રૂપાંતર માત્ર છે. મુસલમાન ધર્મ ઉપર પણ જૈન ધર્મની અસર છે. ઈ. સ. ના અગ્યારમા સૈકામાં થઈ ગયેલ અબદુલાના અહેવાલ પરથી જૈન ધર્મનો પ્રભાવ કેટલે ઉડે હતો તે સમજાય છે. અબ્દુલ્લામાંસાહાર ન્હોતો કરતો, વનસ્પતિ જ ખાતે, દારૂ પણ પીતો ન્હોતો; એટલું જ નહીં પણ ચામડાનાં જોડાં સુદ્ધાં વાપરતો ન હતો. એણે પોતાના મૃત્યુ પછી અગ્નિદાહ દેવાની સગાં-સંબંધીઓને ભલામણ કરી હતી.
જૈન કળા માટે તે શું બોલવું એ જ નથી કળાતું. મુસલમીન કળા ઉપર જૈન કળાને ખુલે રંગ છે.
જૈન દેવળોમાં બીજા ઘણુ ઘણુ દેવોએ પ્રવેશ કર્યો છે અને બીજા ધર્મના ઘણું રિવાજે જૈનોએ અપનાવ્યા છે; પણ આ રિવાજો ઉપર–ઉપર જ રહ્યા છે-ઉંડે ઉતરી શક્યા નથી. એને outward Superficialities કહી શકાય. શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ ગબિંદુ ગ્રંથમાં તીર્થંકરને બદલે બધે બોધિસત્વ શબ્દ વાપી
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૧
પ્રતિબિંબ. છે. વૈદિકની જેમ જૈનોએ પણ દેવોની પાસે વિધવિધ યાચનાઓ કરી છે. આ બધી કાળબળની અસર છે.
સ્ટેઈક પંથ ઉપર જૈનને પ્રભાવ પડ્યો હોય એમ નિશ્ચિતપણે કહી શકાય નહીં, તેમ ખ્રીસ્તીઓ સાથે જૈનો કે સંબંધ રાખતા તે પણ જણાયું નથી; પણ કોઈ એક લેખકે લખ્યું છે કે જેમ ઈસુ કાઈસ્ટની પાસેથી જુડાસ જુદે પડ્યો તેમ મહાવીર ભગવાન પાસેથી શાળે જુદો પડ્યો.
(૧) સ્તુપ ચૈત્ય, (૨) અહંતુ જિનઃ બુદ્ધ (૩) ચક્રવર્તી () અહિંસા (૫) સંઘ (૬) યશદા, યશધર, શુદ્ધોદન, સિદ્ધાર્થ (૭) સરખા ચરિત્ર અને સરખા સમય (૮) નિરીશ્વરવાદ. આ બધી બાબતોને અંગે બૌદ્ધો અને જૈને વચ્ચે ઘણે ગોટાળે થઈ ગયું છે.
પણ બૌદ્ધોના ક્ષણિકવાદ, અનાત્મવાદ, નિર્વાણવિષયક શૂન્યવાદ અને પંચસ્કંધ, સાધન ચતુષ્ટય સંઘમાં માત્ર ભિક્ષુ ભિક્ષુણી સિવાય અન્ય વર્ગને અભાવ એ બધી બાબતો સાથે નાના અનેકાંતવાદ, મેક્ષની સુંદર કલ્પના, રત્નત્રયીની આવશ્યકતા, ચતુર્વિધ સંઘની કલપના, ધ્યેય તરિકે ઈશ્વરની પ્રતિષ્ઠા વિગેરે વસ્તુઓની તુલના કરતાં એ બન્ને વચ્ચે જમીન આસમાનને તફાવત હોય એમ લાગે છે.
મહાવીર અને બુદ્ધ બન્ને એક દેશના, એક જાતિના અને એક જ સમયના હોવાથી બન્નેના જીવનમાં સમાનતા દેખાય એ સ્વાભાવિક છે; પણ એટલા જ ઉપરથી બન્નેના સિદ્ધાંત કે ઉપદેશમાં કંઈ ફરક નથી એમ કહેવું મિથ્યા છે.
આશ્રવ શબ્દ બૌદ્ધ સાહિત્યમાં પણ છે પરંતુ તે ઘણું સંદિગ્ધ અર્થમાં વપરાયે છે. જૈન ગ્રંથમાં એનો અર્થ સ્પષ્ટ છે. પિહિતાશ્રવ નામના જૈન સાધુ પાસે બુધે પહેલી દીક્ષા લીધેલી હોવી જોઈએ અને ત્યાં જ તેણે જૈનધર્મનું અધ્યયન કર્યું હશે. પાછળથી જૈન વ્રત પળાયા નહીં એટલે એણે એક સ્વતંત્ર મત કાઢો અને બીજાએ મારેલાં પ્રાણી આહારમાં વાપરવામાં હરકત નથી એવી શિથિલાચારી કલપના ઉપજાવી હોય તે તેમાં આશ્ચર્ય જેવું નથી.
ડે. સાહેબે જૈન ધર્મના અદયયન અને સંશોધનની કેટલી જરૂર છે તે બતાવી કેટલાક પ્રશ્નોના ટૂંકા જવાબ પણ આપ્યા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સંયમ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઇંદ્રિયાના સયમ કેવા પ્રકારે શકય છે એ વાત વિચારી ગયા. હવે કષાય પરના કાબૂને વિચાર કરીએ. એટલું હૃદયમાં ખાસ કેાતરી રાખવાની જરૂર છે કેસ'સારના વિવિધ પ્રકારના લટકારામાં જો કાઈ મહત્ત્વના ભાગ ભજવનાર પાત્ર હાય તેા તે આ કષાયની ચેકડી જ છે. અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમમાં શ્રીમાન્ મુનિસુંદરસૂરિ મહારાજે કહ્યું છે કે
સંસારરૂપ એક વિષવૃક્ષ છે, તેને ટકાવી રાખનાર મજબૂત મૂળીયા સમાન કષાયા છે, તેથી જ્યાં સુધી એ મૂળીયાને જડમૂળથી ઉખેડી ફેકી દેવામાં ન આવે ત્યાં સુધી સંસારને પાર ન લાધી શકે અર્થાત્ સ'સારભ્રમણ ચાલુ રહે.
કષ–સંસાર અને આય લાભ આમ વ્યુત્પત્તિથી પણ કષાયની વ્યાખ્યા કરતાં સંસારનું પરિભ્રમણ જે વધારે કરાવે તે કષાય એવા અર્થ થાય છે. ક ગ્રંથકારે ભાર મૂકીને જણાવ્યું છે કે આઠ કર્માંમાં માહિની કર્મ રાજા સ-પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને જગતના ધર્મોમાં જૈનધર્મને કેવું સ્થાન આપે છે ? ૐા. સાહેબ........મહત્ત્વનું Prominent
૪૦ વધારેમાં વધારે પ્રાચીન ધમ કયા ?
જવાબ મુદ્ધ પહેલા જૈનધર્મ હતા. બાકી તે એ પ્રશ્ન અનેકાંત પદ્મતિએ ચવાયેાગ્ય છે. હિંદુ શબ્દમાં ઘણા ગૂઢ અર્થ રહ્યો છે. હવે જો હિંદુધર્મને અર્થે પૌરાણિક ધર્મ કરવામાં આવે તે જૈનધમ એના કરતાં પ્રાચીન છે એમ કહેવું જોઇએ. હિંદુ એટલે વૈદિક ધર્મ એમ કહેવામાં આવે તે પણ જૈન ધર્મ પ્રાચીન છે એમ કહેવું પડે. વેદાંત પાસે કઈ ઐતિહાસિક ખુલાસેા નથી. વેદકાળના સબંધમાં ઘણા મતભેદ છે એટલે નિશ્ચિતપણે કઇ કહી શકાય નહીં. વેદકાળ પહેલાં જે ધર્મ હતેા તે જ હિંદુધર્મ એવા અર્થ કરવામાં આવે તે તે વખતે પણ જૈન ધર્મ હતેા જ. મતલબ કે એ પ્રશ્નના સીધા જવાબ આપવા કિઠન છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સયમ
૧૫૩
સમાન છે. એને જય કર્યાં એટલે બાકીના સાત પર વિજય મેળવતા વિલમ નથી થતા. એ માહિની કમના બે સ ંતાનઃ એકનું નામ રાગ અને ખીજાનું નામ દ્વેષ તેમાં રાગનેા પુત્ર લેાલ અને પુત્રી માયા, જ્યારે દ્વેષના પુત્રો ક્રોધ અને માન એ બધાંને વાડી વિસ્તાર વડના મૂળીયા માફક વિસ્તરે છે એમ ઉપમિતિભવપ્રપંચાના કર્યાં સિદ્ધ િ મહારાજનું કથન છે. ટૂંકમાં કહીયે તે સર્વ પ્રકારના સચમમાં કષાય પરના સંયમ એ અતિ મુશ્કેલીભર્યું છે અને તેમાં પણ ક્રોધ ને માન જીતવા કરતાં માયા ને લાલ પર આધિપત્ય પ્રાપ્ત દ્વેષ કરતાં રાગનું બંધન ભારી દેખાલેાભના પર સર્વ જાતના કામૂ દશમા નથી. લેાલ એ તેા સ પાપને
કરવુ' એ અતિ વિકટ કાર્ય છે, તેથી ડયું છે. તે મીઠી મધલાળ જેવુ છે. ગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ વગર શકય પણ ખાપ કહેવાય છે.
3
જ્યાં જ્યાં ભલભલા ત્યાગીઓ પણ ભાત ભૂલે છે એવા આ કષાયે પર વિજયશ્રી વરવા માટે સ`સારસ્થ આત્માઓએ સદેવ જાગ્રત રહેવાની જરૂર છે. નાનામાં નાની ખાખતથી તે મોટામાં મોટા બનાવમાં ખારિકાઈથી અવલેાકન કરવામાં આવશે તે જરૂર જણાશે કે એમાં પ્રત્યક્ષ કે પરાક્ષ કાઇ ને કાઈ કષાયના હાથ છે, તેથી તેા અને ચડાળ ચોકડીની ઉપમા અપાય છે. ક્રોધે ક્રોડપૂરવ તણું સયમ ફળ જાય-એ લીટી આપણે સૌ કોઈ જાણીએ છીએ. ચંડકેાશિયા સર્પનું દૃષ્ટાન્ત તે પ્રતિવર્ષ આપણે કલ્પસૂત્રમાં સાંભળવાના છતાં ક્રોધના પંજામાં નથી આવતાં એવુ' છાતી ઠોકીને કહી શકાશે ખરૂ?
વીરા મારા ગજથકી ઉત્તરે ગજ ચડયા કેવલ ન હોય” એ વાત પણ જૈન સ`તાન માટે ઘરગથ્થુ જેવી છે. અભિમાનથી બાહુબળિ વર્ષ સુધી કેવલ ન પામ્યા એ કાણુ નથી જાણતું ? છતાં એ માનના નામે આપણામાં અને આગળ વધીને કહીયે તે સમાજ અને ધર્મમાં આછા કલેશ ચાલી રહ્યાં છે ?
માયા કરવાથી મલ્લિનાથ સ્ત્રીવેદ પામ્યા એમ કહેનારા આપણે શ્રેણુકા માયાના તે દિર જેવાં છીએ. નિખાલસ દિલથી સાચી વાત કરવાની પદ્ધતિ હજી આપણું શિખવાની છે. માયા યાને કપટને આપણે કળા બનાવી, દૂષણને ભૂષણ બનાવી ધારણ કરી રાખ્યુ છે; કેમકે વ્યવહારમાં કપટકળા કેળવી જાણનાર ચતુર ગણુાય છે
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પાપના મૂળ લોભ ને તે મડાગાંઠ બાંધી છે. એ માટે કથાનકના પાના ફેરવતાં સંખ્યાબંધ ઉદાહરણે નજરે ચઢે છે. સુભૂમ-કપિલબ્રિજ આદિ કેટલાયે આપણું સ્મૃતિપટમાં રમે છે, છતાં આપણું જીવનમાં અમલ કેટલા પુરતો ?
સેનામહોરના અર્થી કપિલ બ્રાહ્મણે દિવસના અંતે તાત્પર્ય કહાડયું કે “જહાલાહે વહાલે” અર્થાત લાભથી લેભવૃદ્ધિ પામે છે અને તરત જ મમતાને તિલાંજલી દઈ અકિંચનતા આદરી એક સમયના મેહાંધ સમયાંતરે કેવલી બન્યા પણ આવા રોમાંચકારી દૃષ્ટાન્તો શ્રવણ કરનાર આપણું શું ?
એક જ સાર અને તે એટલો જ કે ફોધ માન-માયા અને લોભારૂપ કષાયે પર વારિક નિરીક્ષણ કર્યા જવું. આપણે શ્રાવકના કર્તવ્ય પર વિચારણે આદરી છે એને (શ્રાવકનો) વ્યવહાર જ એવો છે કે ડગલે પગલે એને આ કષાયરૂપી ચેકડીના સમાગમમાં રેળાવું પડે છે; છતાં પણ કૃતનિશ્ચયી વ્યકિત સર્વ કંઈ કરી શકે છે. રોજનું અવલોકન અવશ્ય પ્રગતિના પારાને ઉંચે લઈ જશે, માટે કષાય પર કાબૂ મેળવવાની પ્રતિદિન ટેવ પાડવી.
કષાય સંયમ લભાય તો એગ સંયમ મુશ્કેલ નથી. મન વચન અને કાયારૂપી ત્રણ ચગે અને એ દ્વારા કર્મોનું આગમન થતું રહે છે તેની હદ તેરમાં ગુણસ્થાનક સુધી કહેવામાં આવી છે એના કારણો પણ છે. મન માંકડા જેવું રહ્યું એના તરંગો પર કાબૂ આણવામાં સખત પરિશ્રમ ખેડ જોઈએ. આપણે કયાં નથી જાણતા કે પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ ચારિત્રના આરે ઉભા છતાં મનમાં મેટે સમરાંગણ ચલાવી રહ્યા હતા.
મનની આવી વિચિત્ર વલણ નિહાળીને યુગપ્રવર શ્રી આનંદઘનજી
મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું.
અને જે મનગ પર કાબૂ આવ્યું તે વચન પર ઝાઝો વિલંબ ન જ લાગે, પણ આ બધી ઉંચી કક્ષાની વાત છે. સંસારસ્થ આત્માઓએ
ગજય અર્થે પ્રતિદિન કઈને કઈ સમય ફાજલ કહાડી મૌન સેવનની ટેવ પાડવી. એ દ્વારા જે વસ્તુ અત્યારે અસાધ્ય જેવી દેખાય છે તે સાધ્યની કેટિમાં આવતી આપણને પ્રતીત થશે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રચના અપાઇ
*"...
નc
**
કે
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
|
[ રષ્ટિ કર્તુત્વવાદ પ્રકરણ ૨ ]
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૨૮ થી શરૂ ] છે. હેલે શક્તિના સંબંધમાં જે મનનીય અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો છે તેના વિચારો નીચે પ્રમાણે છે –
એવો કોઈ અમૂર્ત પદાર્થ કે શક્તિ નથી જે ભૌતિક પદાર્થને આધીન ન હોય. એવી કઈ શક્તિ નથી જેને કઈ ભૌતિક ગતિથી વેગ મળતું ન હોય. આધ્યાત્મિક જીવન તેમજ ઉચ્ચ વિચારોમાં પણ ભૌતિક ક્રિયાઓને અવશ્ય સ્થાન છે. ચેતનાને વિચાર કરતાં તેનું અમૂર્ત અસ્તિત્વ સંભવી શકે એમ કલ્પનામાં પણ આવી શકતું નથી. અસત્ય જ્ઞાન, આરેગ્યની સ્થિતિ તેમજ સારા-નરસા પદાર્થો (હા, કોફી, કસ્તુરી, કપૂર વિગેરે)નાં સેવનથી ચેતના ઉપર જરૂર અસર થાય છે.”
રેડીયમની શોધ થયા પછી ભૌતિક પદાર્થો અને પદાર્થો વિષયક પ્રચલિત માન્યતામાં ઘા પરિવ7ન થયું છે. પરમાણુઓનું રહસ્ય અને આશ્ચર્ય– કારિત્વ જગતને વિલક્ષણ સ્વરૂપમાં પ્રાપ્ત થયું છે.
સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ કેઈના વિચાર, સંકલ્પ, યુક્તિ આદિનું પરિણામ છે એવાં મંતવ્યને આધુનિક વિજ્ઞાન સ્પષ્ટ રીતે ઈન્કાર કરે છે. કેઈ ઉત્પાદકના સંકલ્પ કે ઈચ્છાથી સૃષ્ટિનો આશ્ચર્યકારી રીતે પ્રાદુર્ભાવ થયે એવાં આધ્યાત્મિક મંતવ્યનો સદ્ય વિજ્ઞાન પ્રતિરોધ કરે છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ અને સ્થિતિ કુદરતના અવિચળ નિયમોને જ આધીન છે એવી માન્યતા ઘણુંખરા પ્રખર વૈજ્ઞાનિકોની હોય એમ નિર્વિવાદ રીતે પ્રતીત થાય છે. ઘડીયાળી વિના ઘડીયાળની સંભાવના જેમ હોઈ શકે નહિ તેમ સૃષ્ટિના કર્યા વિના સૃષ્ટિની સંભાવના અશક્ય છે, એવું પ્રમાણ સૃષ્ટિને કઈ કર્તા હોવાની જેમની માન્યતા છે તેમના તરફથી અવારનવાર ઉપસ્થિત કરવામાં આવે છે. સૃષ્ટિને કઈ કર્તા છે, હોવો જ જોઈએ એવી નિરતિશય શ્રદ્ધાવાળા મનુષ્ય સૃષ્ટિને કઈ કર્તા હોવાની પોતાની માન્યતાનાં સમર્થનમાં આવાં આવાં પ્રમાણે રજુ કર્યા કરે છે. સૃષ્ટિને કઈ કર્તા હોવાની માન્યતા ઉપરથી અનેક મુદ્દાઓ ઉપસ્થિત
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થાય છે એ મુદ્દાઓમાં શૂન્યમાંથી ઉત્પત્તિ અને રવૃષ્ટિનો આદિ પ્રારંભ એ બે મુદ્દાઓ ખાસ મહત્ત્વના હોઈને તે સંબંધી આપણે વિચાર કરીએ.
શૂન્યમાંથી ઉત્પત્તિ એ કેવળ અસંભાવ્ય ઘટના છે. શૂન્યમાંથી કઈ વસ્તુનો પ્રાદુર્ભાવ થાય એ સર્વથા અસંભવિત છે. વળી શૂન્યમાંથી ઉત્પત્તિ, શૂન્યત્વના ભાવની અસંગતતાને કારણે પણ સંભવી શકે નહિ. શૂન્યની કલ્પના પણ મિથ્યા છે. શૂન્યની વાસ્તવિક ક૫ના ચિત્તથી શક્ય નથી. શૂન્યત્વ ભાવ એટલે કઈ પણ વસ્તુનાં અસ્તિત્વને ભાવ એમ વિચારતાં કોઈ પણ વસ્તુનાં અસ્તિત્વનું ચિત્તમાંથી નિઃસારણ થાય છે. સૃષ્ટિને પ્રારંભ કઈ રીતે થયું હશે એમ માની લેતાં, અહિની ઉત્પત્તિ થઈ તે પહેલાં સર્વ વસ્તુઓ અસ્તિત્વની અદ્રશ્ય સ્થિતિમાં હોવી જ જોઈએ એમ જરૂર માનવું પડે; ઝીયને સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ અગાઉની સ્થિતિ સંબંધી સુંદર નિરૂપણ કર્યું છે. એ નિરૂપણને સારભાગ આ રહ્યો.
પ્રભુએ સાત કાળ ચકરૂપ અનંતકાળ સુધી અદ્રશ્ય સ્વરૂપે નિદ્રા લીધી હતી તે વખતે સમયનું અસ્તિત્વ પણ ન હતું. બુદ્ધિયુકત જીવોનો પ્રાદુર્ભાવ ન થયેલ હોવાથી તે સમયે મનદેવતાનું અધિરાજ્ય પણ ન હતું. દુઃખનાં કારણેનો સર્વથા અભાવ હતો. સર્વત્ર ગાઢ અંધકાર દષ્ટિગોચર થતો હતો. આ વિલક્ષણ સ્થિતિમાંથી આખરે અનંત સૃષ્ટિનો પ્રાદુર્ભાવ થયો. રષ્ટિની ઉત્પત્તિ થતાં સર્વત્ર જીવન વિલસી રહ્યું પ્રભુમાં જે કંઈ કર્યું અને અદ્રશ્ય સ્વરૂપે હતું તે સર્વને સંપૂર્ણ રીતે પ્રાદુર્ભાવ થયે.
કલ્પિત શુન્ય સ્થિતિ એ શું? એનો ઉપરોકત નિરૂપણથી સુંદર ખ્યાલ આવી શકે છે. જેનું સત્ય અસ્તિત્વ હોય તેનું અનસ્તિત્વ કદાપિ સંભવી શકે નહિ. વસ્તુનાં કઈ સ્વરૂપનું અંતર્ધ્યાન થતાં તેનું દ્રવ્ય તો કોઈને કોઈ સ્વરૂપમાં કાયમ રહે છે. વસ્તુના સ્વરૂપમાં ગમે તેટલાં પરિવર્તન થાય પણ એ પરિવર્તનથી મૂળ દ્રવ્ય વાસ્તવિક રીતે અપરિવર્તિત રહે છે. આથી જગ
માં કઈ કાળે શૂન્ય સ્થિતિ ન જ હતી એમ સર્વથા સિદ્ધ થઈ શકે છે. રષ્ટિ શૂન્યમય હતી અને કઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ ન હતું એ શબ્દોના યથા
ગ્ય પૃથક્કરણથી શૂન્યતાને ભાવ બરાબર સમજી શકાય છે. શૂન્યત્વમાં અસ્તિત્વનો પ્રત્યક્ષ વિરોધ છે. અસ્તિત્વની શુન્યતા કેવી રીતે સંભવી શકે એ ક૯૫ના રીત છે. પૂર્વ અસ્તિત્વ વિના વસ્તુનું અસ્તિત્વ કદાપિ સંભવી શકે નહિ. સૃષ્ટિની શૂન્યમય સ્થિતિની માન્યતા તદ્દન અસંગત હોવાનું સયુકિતક પ્રમાણ આ રીતે આપણને મળી રહે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૧૫૭ શૂન્યત્વ” એટલે વસ્તુનું અસ્તિત્વ એમ માનવાને બદલે “વસ્તુને નકાર” એ અર્થ લેવાથી શૂન્યત્વનો અર્થ યુક્તિપ્રધાન બને છે. શૂન્યત્વ એટલે કંઈ પણ વસ્તુ ( અવસ્તુ) નું અસ્તિત્વ એવી માન્યતા ઉપલબ્ધ થાય છે. અવતુ એટલે કારક દ્રવ્ય કે તત્વ, આથી “જગત્ શૂન્યમય હતું.” તેમાં કઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ ન હતું. એ વાક્યને અર્થ એ જ નીકળી શકે કે, જગતમાં અસ્તિત્વ તે હતું જ. અસ્તિત્વને વિલેપ થયો ન હતો. દશ્ય વસ્તુઓનું અસ્તિત્વ ન હોવા છતાં ચેતન આદિનું અસ્તિત્વ તે હતું જ. ચેતન વિગેરેનાં અસ્તિત્વથી, કહેવાતી શૂન્યમય સૃષ્ટિ નિઃશૂન્ય બનતી હતી.
દ્રવ્ય કે તવનું અસ્તિત્વ શાથી થયું એવો પ્રશ્ન અનેકવાર ઉપસ્થિત થાય છે, પણ દ્રવ્ય કે તત્વ એટલે સ્વયમેવ અસ્તિત્વ હોવાથી એ પ્રશ્નન અયુક્તિક અને નિરર્થક છે. દ્રવ્ય કે તત્ત્વ એ જ પિતાનાં મૂળરૂપ છે. વળી કેઈ પરિણામ ઉપરથી તેનું કારણ તપાસવા જતાં કેઈ અસ્તિત્વયુક્ત દ્રવ્ય તે આપણે સ્વીકાર કરવો જ પડે છે. આવી રીતે કે અસ્તિત્વયુક્ત તત્વને સ્વીકાર કર્યા વિના છૂટકો જ નથી. જે કઈ એવાં તત્તવનો સ્વીકાર ન જ કરીએ તે કારણનાં અન્વીક્ષણને અંત જ આવતું નથી અથવા તે શૂન્યના ગર્ભમાંથી વિવિધ વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ થઈ એમ માની લેવું પડે છે. આવી માન્યતા બુદ્ધિથી છેક પર થઈ પડે છે.
શૂન્યમાંથી સર્વ વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ થઈ એ શક્ય છે એમ માની લેવું એ યથાર્થ નથી. આથી “શૂન્ય” ની રચનામાં જ ભેદભેદ હોવાનું પણ સિદ્ધ થાય છે. અસ્તિત્વ રહિત વસ્તુ (શૂન્ય) માં પણ વિચિત્ર પ્રકારની ભિન્નતા હોવાનું આ રીતે આપણને પ્રત્યયજનક થઈ શકે છે. શૂન્ય એટલે અસ્તિત્વને ઈનકાર કરે એ સર્વથા અસત્ય છે. શૂન્ય એટલે અસ્તિત્વ એમ માનવું એ સ્કંધ ઉપર છલંગ મારવા સમાન એટલે તદ્દન અયુકિતક છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં આદિ કારણની કલ્પના અથવા તે સૂષ્ટિને કઈ કાળે પ્રારંભ થયે હશે એવી માન્યતા પણ અસત્યપૂર્ણ છે. સૃષ્ટિને આદિ પ્રારંભ કલ્પનાતીત છે. આદિ પ્રારંભ માનીએ તે આદિ પ્રારંભ પછી પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન કેમ થાય છે એ એક પ્રશ્ન થાય છે. અનુત્પાદક વૃત્તિ ઉપરથી પ્રભુને ઉત્પાદક વૃત્તિ ઉદ્ભવે છે? અને વિશ્વની રચનાનાં કારણભૂત ભોતિક પદાર્થોનું શું સમજવું ? વિશ્વની ઉત્પત્તિ થઈ તે પહેલાં એ પદાર્થો કેઈને કોઈ રૂપમાં ન હતા? અધ્યાત્મવાદીઓ આ પ્રશ્નને નિષેધ કરશે–વિશ્વના પદાર્થોનું અનસ્તિત્વ હતું એમ કહેશે. આધુનિક વિજ્ઞાનને મત અધ્યાત્મ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શાસ્ત્રીઓના મત કરતાં છેક વિભિન્ન છે. શૂન્યમાંથી કોઈપણ વસ્તુની સંભાવના થઈ શકે નહિ એમ સદ્ય વિજ્ઞાન સ્પષ્ટપણે કહે છે. ભૌતિક પદાર્થો અને શક્તિનાં સંરક્ષણના નિયમોનો વિચાર કરતાં સૃષ્ટિને પ્રારંભ કઈ કાળે થયેલ હોવાનું મંતવ્ય આધાર રહિત લાગે છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ એટલે અવ્યવસ્થા યુક્ત સ્થિતિમાંથી તવાદિનું વ્યવસ્થાયુક્ત નિધાન એમ કેટલાક કહે છે. આ વ્ય વસ્થાયુક્ત નિધાનનો પ્રારંભ માનતાં એ પહેલાં સંપ્લવની સ્થિતિ માનવી પડે છે. સંપ્લવયુક્ત સ્થિતિ માની લઈએ તો તે પહેલાં વ્યવસ્થિત સ્થિતિ માનવી જ પડે. આ રીતે સંપ્લવદશા અને વ્યવસ્થિત સ્થિતિની કલ્પનાની પરંપરા ચાલ્યા જ કરે અર્થાત્ સૃષ્ટિને પ્રારંભ થયો હોવાની માન્યતા ભ્રમરૂપ છે. સુષ્ટિ અનાદિ કાળથી ચાલી આવે છે, એને પ્રારંભ સંભવી શકે નહિ.
સુષ્ટિ-કતૃત્વને પ્રશ્ન મહાન હોવાથી એ પ્રનથી જેમનું ચિત્ત સંક્ષુબ્ધ બન્યું છે તેમને સૃષ્ટિનાં આદિ કારણના સિદ્ધાન્તથી કદાચ સંતોષ થાય એ બનવાજોગ છે; પણ એ સંતોષ વસ્તુતઃ અસંતોષને વધારનારો થઈ પડે છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં આદિ કારણ જેવું કશું નથી. આથી જ છે. હેલે કહ્યું છે કે –
સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ અનેક વાર થઈ છે એમ ઘણું દિશાએથી કહેવામાં આવે છે પણ આ વાત સત્ય નથી. નિહારિકાઓમાંથી સૃષ્ટિના અનેક ભાગોને ઉદ્દભવ અને સૃષ્ટિના અનેક વિભાગની નિહારિકરૂપે પરિણતિ થવી એ કંઈ સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ કહી શકાય નહિ.”
આ પ્રમાણે સૃષ્ટિમાં એક વસ્તુ કે વિભાગને નાશ થતાં બીજી વસ્તુ કે બીજા વિભાગને ઉદ્ભવ સૃષ્ટિમાં નિરંતર થયા કરે છે. કુદરતને આ ખેલ અનાદિ કાળથી ચાલ્યા કરે છે, આથી બીજ વૃક્ષરૂપે પરિણમે છે. વૃક્ષમાંથી બીજનો પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. આમ સૃષ્ટિને કેમ ચાલી રહ્યો છે. કોઈ વૃક્ષ પહેલું કે બીજ પહેલું એમ કહી શકે નહિ. વૃક્ષ પહેલું કે બીજ પહેલું એ પ્રશ્ન પણ નિરર્થક છે. શાશ્વત કાળચક્રમાં આદિ કારણને સ્થાન સંભવી શકે નહિ. સ્વરૂપનું આદિ કારણ હોઈ શકે. પદાર્થને આદિ કારણ સંભાવ્ય નથી. સુપ્રસિદ્ધ વૈજ્ઞાનિક અને તત્ત્વવેત્તા સર એલીવર લૈંજે આથી જ સત્ય કહ્યું છે કે –
સત્ય અસ્તિત્વનો પ્રશ્ન સમયથી સદા પર છે એમ મને લાગે છે. વસ્તુમાં કાળાનુરૂપ પરિવર્તન થયાં કરે પણ તેથી વસ્તુનું અનસ્તિત્વ કે અસ્તિત્વ થયું કે થાય છે એમ માની શકાય નહિ. ભૂત અને ભાવિને કારણે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૭
સત્ય પાનનું રહસ્ય કઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ કે નવીન અસ્તિત્વ થાય છે એમ કહી શકાય નહિ.” ( Life & Matter )
સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ માત્ર ૬ હજાર વર્ષ ઉપરજ થઈ હોવાની ખ્રિસ્તીઓની માન્યતા આધુનિક વિજ્ઞાનથી અસત્ય કરે છે. પ્ર. હેકલે આ સંબંધમાં મેગ્ય અન્વેષણ કર્યું છે. તેઓ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં મનનીય વિચારો રજુ કરતાં જણાવે છે કે –
“ભૂસ્તરશાસ્ત્રની પ્રગતિને કારણે સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ કઈ ચમત્કારી કાર થઈ હોવાની માન્યતા નિર્મળ થઈ છે. પર્વત અને ખંડેની રચનામાં કઈ દૈવી શક્તિએ કામ કર્યું હોવાનો મત નાબૂદ થયો છે. સમયની અનંતતાની કલ્પના વિસ્તાર પામી છે.”
સૃષ્ટિ સાત જ દિવસમાં ઉત્પન્ન થઈ હતી એવી ખ્રિસ્તીઓની માન્યતાનું રહસ્ય ગમે તે હોય પણ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં વેદાન્તીઓનું મંતવ્ય અસત્ય છે એમ કહેવું પડે છે. ભૂસ્તરશાસ્ત્રના મત પ્રમાણે આપણે દુનીયા ( જે દુનિયા ઉપર આપણે રહીએ છીએ તે ) ઓછામાં ઓછી ૧૦ કરોડ વર્ષની જૂની છે. આથી દુનીયાની પ્રથમ ઉત્પત્તિ માત્ર ૬ હજાર વર્ષ ઉપર થઈ હેવાનું મંતવ્ય અસ્વીકાર્ય થઈ પડે છે.
સૃષ્ટિનો પ્રારંભ ન જ હોય એ આ રીતે સુનિશ્ચિત છે. પ્રારંભ ન હોય તે સૃષ્ટિ શાશ્વત છે–એનો વિનાશ જ નથી એમ કોઈ પણ જાતની આશંકા વિના કહી શકાય. શૂન્યમાંથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિની માન્યતા સયુક્તિક નથી. સૃષ્ટિની વારંવાર ઉત્પત્તિ થવી એ પણ શક્ય નથી. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં વૈજ્ઞાનિક મત અધ્યાત્મમતવાદીઓને ન રૂચે પણ તેથી વૈજ્ઞાનિકને મત અસત્ય ડરતા નથી. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં વિજ્ઞાનનું મંતવ્ય જ સત્યપૂર્ણ છે. સૃષ્ટિનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે તેને કેઈ કર્તા અને નિયામક ઈશ્વર છે એમ માની શકાય નહિ. મી. ફીસ્ક તો એટલે સુધી કહે છે કે –“ સુષ્ટિનું સ્વરૂપ એવું ઘર છે કે પ્રાણીઓનાં દુઃખ આદિનો વિચાર કરતાં સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ ન થઈ હોત તો સારૂં એમ કહેવું પડે. સૃષ્ટિની રચના સર્વશક્તિમાન પ્રભુએ કરી છે એમ કહેવાય છે, પણ દુઃખ અને વિનાશરૂપ સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન ન થઈ હોત તો શું ખોટું ?”
મી. મેલેકે પિતાનાં એક પુસ્તકમાં સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ વિષયક સુંદર વિચારો વ્યક્ત કરે છે. તે એ વિચારો પ્રદર્શિત કરતાં તેઓ શું જણાવે છે તે હવે કહીશું.
( ચાલુ).
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
©©©©©©©©©©©©©©©©©©© છે અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા.
(ઐતિહાસિક દષ્ટિએ.) ©©© ( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૪૨ થી શરૂ.) OCG હવે પ્રાચીન નિસિહની દશા સાંભળો.
વર્તમાનમાં નવી થયેલ શ્રી શાંતિનાથજીની નિસિહની સામે પ્રાચીન નિસિહી છે તેમજ શ્રી કુંથુનાથજી અને અરનાથજીની નિસિહી સામે પણ પ્રાચીન ઘુમટીઓવાળી માટી નિસિહી હતી. અત્યારે એક છે, ચેતરફ બૂરજ છે, વચમાં સ્તૂપ વગેરે પણ હશે કિન્તુ વર્તમાન યુગના દિ. વ્યવસ્થાપકે એ પુરાણુ અપ્રિય કરી નાંખી તેને તોડીફેાડી નવું ઉભું કર્યું છે, ત્યાં . જૈનની પ્રાચીન પાદુકાઓ હતી એમ દર્શન કરનારા કહે છે. નવા સ્થાને પાદુકા ન રાખતાં સ્વસ્તિક જ રાખ્યા અને સ્વસંપ્રદાયના લાંબા લાંબા લેખો લગાવી દીધા છે. આપણે પૈસા ખર્ચીએ છીએ પરન્તુ સાથે જ સંપ્રદાયને મોહ છોડી વિવેક અને દીર્ઘદ્રષ્ટિથી ઉપયોગ કરીએ તો પૈસાને સુંદર સદુપયોગ થાય. અત્યારે કોઈ પુરાતત્ત્વપ્રેમી અને ઈતિહાસશેધક ત્યાં જાય અને નિરિસહીઓ જુએ, પુરાણી નિસિલિની દુરાવસ્થા જુએ, તેને તેડીને જમીનદોસ્ત કરેલી જુએ તો જરૂર ખેદ થાય અને સાથે જ હિન્દીઓની આવી મૂર્ખતા માટે જરૂર બે આંસુ પણ સારે. ખરેખર અમને આ પુરાણી નિસિહીઓની દુરાવસ્થા જોઈ, તેના તરફ થતું દુર્લક્ષ્ય, ઉપેક્ષાભાવ જોઈ પારાવાર દુઃખ થયું. પ્રાચીન સ્થાનને તોડી નાંખી અન્ય સ્થાને નવું કરવાનું કયા શાસ્ત્રમાં છે ? શું પ્રાચીન સ્થાને જ ઉદ્ધાર ન્હોતો થઈ શકતું ? અહીં અમને તે નવું કરાવવું તેને બદલે સંપ્રદાયનું મમત્વ અને મારાપણાનું અભિમાને જ કાર્યકર્તાઓને આવું અનુચિત કાર્યો કરવા પ્રેર્યા હશે એમ લાગે છે. હાય ! સંપ્રદાયનું મમત્વ-મારાપણાનો મિથ્યા અભિનિવેશ મનુષ્યને કેટલે નીચે ઉતારે છે તે જોવાનું છે. પ્રાચીન પવિત્ર કલ્યાણકભૂમિના ખૂપિને અવગણી, તડફડી નાંખી સ્વસંપ્રદાય માટે નવું-અન્ય સ્થાને જુદું કરવું એમાં કઈ ધર્મ ભાવના કે શ્રદ્ધા સમાઈ છે એ અણઉકેલ્યો કેયડે છે. આમાં નથી આત્મકલ્યાણ કે ધર્મભાવના. આમાં છે સંપ્રદાયિક વ્યામોહ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
--
-
-
-
-
--
અમારી પૂવદેશની યાત્રા.
૧૬૧ અને કલહમાં ઘતાહુતિ. હજી પણ રહીસહી પુરાણી નિસિહી સાચવી રાખી તેનું પૂર્વ રૂપ રાખવામાં આવે તો સારું. એમાં જ સાચું જૈનત્વ અને વીતરાગના ઉપાસકત્વનું ફલ છે. આ સિવાય અહીં એક પ્રાચીન મંદિર ખાલી પડયું છે. તે પણ જૈનમંદિર લાગે છે, તેમજ એક બાવાની મઢીનું સ્થાન છે તે પણ પહેલા જૈનમંદિર હશે.
અહીં હસ્તિનાપુરના બે ભાગ કહે છે. એક પાંડવવિભાગ અને બીજે કૌરવવિભાગ. આદિનાથ ભગવાનની ટુંકથી પશ્ચિમે ઘણું પ્રાચીન ટીલા છે ત્યાં ચોમાસામાં ઘણું ધૂળધાઈ આવે છે. દર વર્ષ પોતાના ભાગ્ય મુજબ કિમતી ચીજે લઈ જાય છે, તેમજ પ્રાચીન સિકકા, વાસણ અને મૂર્તિઓ નીકળે છે. એક મુગટ, કુંડળ સહીત જિનમૂર્તિનું મસ્તક નીકળ્યું હતું પરંતુ દિ. જૈનોએ તે ગંગામાં પધરાવ્યું અને એક નગ્ન સ્મૃતિ નીકળી હતી તે શ્વેતાંબરોએ દિ.ને આપી. કહો કેની ઉદારતા અને સંકુચિતતા છે ?
અહીં અમને રાયબહાદુર પં. દયારામ શાહની એમ એ. ડાયરેકટર જનરલ ઓફ આકિ આલોજી ઇન ઇન્ડિયા મળ્યા. બહુજ સજજન અને ભલા માણસ છે. પુરાતત્વના વિશારદ છે એમ કહું તો ચાલે. અમારે ઘણી વાતચીત થઈ નાલંદા વિભાગમાં જૈન વિભાગ દવાનું, ક્ષત્રિયકુંડના જૈન ટીલા, શૌરીપુર, મથુરા અને હસ્તિનાપુર વિભાગ માટે વાત કરી. પટ્ટાવલી સમુચ્ચય જે. જેઈને અતિવ ખુશી થયા. મથુરાના શિલાલેખમાં આવતી ગુરૂ પરમ્પરા-પટ્ટાવલી અને આમાંથી અમુક પટ્ટાવલી તદૃન મળતી છે, તે બરાબર બતાવ્યું. તેમણે કહ્યું આવું સુંદર પુસ્તક હજી આ પ્રથમ જ લાગે છે. અમને જૈન સાહિત્ય જ મળતું નથી. અન્તમાં તેમણે કહ્યું તમે મને પટ્ટાવલી સમુચ્ચય આપે અને હું આપને ક્ષત્રિયકુંડમાંથી ભગવાન્ મહાવીરના સમયની પ્રાચીન સાહિત્યસામગ્રી આપું. આ જીંદગીમાં બોદ્ધ અને વૈદિક સાહિત્યની સેવા ઘણી કરી. હવે વીર ભગવાનની સેવા કરવી છે. દિલ્હીમાં મળીશ એમ કહી ગયા છે. પછી અમે તેમને સાથે રહી ત્યાંના પ્રાચીન સ્થાને, ટીલા, . દિ. મંદિર આદિ બતાવ્યું. વેતાંબર મંદિરને શિલાલેખ અમે લીધેલ. શ્રી શાંતિચંદ્રગણી પ્રતિછિત મૂર્તિને શિલાલેખ પણ લઈ ગયા.
હસ્તિનાપુર પરમ શાંતિનું સ્થાન છે. ખાસ સમય કાઢી રહેવા જેવું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. હિંદુસ્તાનમાં જૈનોની વસ્તી વિષયક દશા! [
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૩ર થી શરૂ)
જેનેનું સંસારિક જીવન. જૈનોની સંસારિક સ્થિતિને લગતું ખ્યાન અગાઉ દર્શાવેલ હોવા છતાં જણાવવાને ખેદ ઉત્પન્ન થાય છે કે બાળલગ્ન તથા વિધવાઓની કરૂણું દશાને લગતાં વર્ણનો જાહેર જનતાને વર્તમાનપત્રો મારફતે હમેશાં પૂરા પાડવામાં આવતાં હોવાથી તેને માટે જાહેર જૈન પ્રજાનું વધુ લક્ષ ખેંચવા માટે લંબાણુ લખવાનું રહેતું નથી, છતાં કહેવાની ફરજ પડે છે કે આપણી જ નિર્દોષ બાળાઓ ગરીબાઈ અને અજ્ઞાનતાને લીધે વૈધવ્યપણામાં પણ કોઈ કોઈ ઠેકાણે અન્ય દર્શનીઓના ઘરમાં બેસી જતી જોવાનું સાંભળવામાં આવે તે એક જૈન જેવી ઉંચ કોમ માટે ઘણું જ શરમાવનારૂં ગણાય. Free press journal જણાવે છે કે થોડે દૂર ગંગા વહે છે. ચોમાસામાં અહીં મચ્છરાદિનો અતીવ ઉપદ્રવ હોય છે. મેલીરીયાનું જોર રહે છે. કાર્તિકથી વૈશાખ સુધી ઠીક છે. અમે તો બરોબર અક્ષયતૃતીયા ઉપરજ ત્યાં હતા. અહીં આવનાર શ્રાવકોએ દિલ્હીથી મેરઠ સુધી રેલ્વે અથવા તે મેટરમાં આવવું. મેરઠથી મવાના સુધી સડક છે. ૧૯ માઈલ છે. મોટરે મળે છે. ત્યાંથી છ માઈલ હસ્તિનાપુર છે. રસ્તો કાચો . મુશ્કેલીથી મોટર જાય છે. છેલ્લે મેરઠ, પણ મવાના મું. હસ્તિનાપુર. આ પ્રમાણે પિષ્ટ છે. પંજાબથી પણ અહીં અવાય છે. અહીં કાતિક શુદિ પૂનમને માટે મેળો ભરાય છે. વ્યવસ્થા સારી રખાય છે. હસ્તિનાપુરમાં પહેલાં ત્રણ સ્તૂપે હતા જેમાં પાદુકા હતી, પરંતુ તે ઠીક ન લાગવાથી તેના ઉપર આરસની પાદુકા પધરાવી પછી નવી પ્રતિષ્ઠા કરી હશે. હાલમાં તેના ઉપરની ત્રણે પાદુકા ત્યાંથી ઉઠાવી આદિનાથ ટાંકમાં પધરાવેલ છે અને જે સ્તૂપ છે તેમાં જુની પાદુકા પણ છે તે સંડાર દાખલ છે. પાદુકાની અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા નથી થયેલ.
અહીંથી વિહાર કરી મવાના થઈ અમે સરધના તરફ ગયા. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિંદુસ્તાનમાં જેનેની વસ્તી વિષયક દશા.
૧૬૩ "The oppressive and tyranical customs of social life which relegate vast sections of the Community to outer Shades tead to their breaking a way from the ancient fold and adopt other faiths, આ કેટલેક અંશે સત્ય હોય તેમ માલુમ પડે છે.
– સહકારનો અભાવ. – આપણામાં અંદર અંદર આપ આપસમાં કે ઠેકાણે સહકાર્યથી કાર્ય કરવાની પદ્ધતિને મેટો અભાવ જોવામાં આવે છે અને “ હું મોટો કે તું મટે” તેમ જ હું ખરે ને તું બેટે એવી એવી બેટી આંતરિક દષ્ટિથી આપણે હાથે કરેલી અધોગતીને પંથે વળતા જઈએ છીએ. આપણુમાં સહકારની કેવી ભાવના છે, તે જેવું હોય તે પારસી કેમના ખાતાઓ અને તેમની કામ કરવાની પદ્ધતિ તરફ નજર કરો કે જે ઠેકાણે એક આગેવાન પારસીના હાથ નીચે ચાલતા ખાતામાં અનેક પારસીઓનું પિષણ થઈ શકતું હશે. જ્યારે જૈનેની પેઢીએ, જે પારસીઓના ખાતાઓ કરતા બહોળા પ્રમાણમાં હોવા છતાં જેટલા પ્રમાણમાં પારસીઓને નિભાવ થઈ શકે તેટલા પ્રમાણમાં જૈનેનું ભાગ્યે જ પોષણ થતું હશે. કરછીએ અને મારવાડીઓ જેઓને ભેટે વર્ગ પ્રાથમિક શિક્ષણ લીધા બાદ પિતાની જ્ઞાતિમાં જ ગમે તે ઠેકાણે નોકરીએ ગોઠવાય જાય છે તેમને એક અપવાદ તરીકે ગણી શકાય, છતાં પણ મેટા પ્રમાણમાં “સ્વામીવાત્સ્ય” શબ્દને પૂરેપૂરો અર્થ આપણે કાં તો સમજ્યા નથી અથવા તો “ કેમી અભિમાન” આપણામાં ભાગ્યે જ જોવામાં આવે છે તે ખુલ્લું જણાઈ આવે છે. નાનામાં નાના ગામડાથી શરૂ કરે અને શહેરમાં ફરો પણ તમને કવચિત જ એકસંપીથી આર્થિક અને ધાર્મિક કાર્ય થતું નજરે જોશે. લાગવગ અને દાક્ષિણ્યાતથી જ કઈ કઈ જગ્યાએ થતી બધી કાર્યવાહી માલુમ પડશે. શ્રીમંત અને ગરીબ વચ્ચે જાણે કે આડી દીવાલ ઉભી હોય તેમ એકબીજા વચ્ચે અંતર માલુમ પડશે. કેમની હૈયાતી ટકાવી રાખવા માટે અને સામાજિક હાજતે દૂર કરવા માટે આપણે હજી સુધી જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં કેળવણીની સંસ્થાઓ, નીરાશ્રિત ખાતાઓ, હોસ્પીટલ અને સુવાવાડખાતાઓ હસ્તી ધરાવતા જોઈ શક્તા નથી.
( ચાલુ).
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવકાચાર. G S Tદ (ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૬ થી શરૂ)
સકળ જન માં સારરૂપ મનુષ્ય જન્મ પામી સુજ્ઞ પુરૂષે નિરંતર ધર્મ આચરો કે જેથી સદા સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, માટે દાન, ધ્યાન, તપ અને જ્ઞાનવડે હંમેશા દિવસ સફળ કરવા.
આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ બાકી રહે છતે અથવા અંત સમયે જીવ પરજન્મનું પ્રાયઃ શુભાશુભ આયુષ્ય બાંધતો હોવાથી આયુષ્યને ત્રીજો ભાગ બાકી રહેતાં પ્રાણુએ પાંચ પર્વદિવસમાં પુણ્યકર્મ આચરવું જેથી અવશ્ય પિતાનું પરભવ સંબંધી આયુષ્ય બાંધે છે.
બીજનું આરાધન કરતાં સાધુ ગૃહસ્થ સંબંધી ધર્મ આરાધી શકાય છે.
પંચમીનું આરાધન કરતાં પ્રાણ પાંચ જ્ઞાન, પાંચ ચારિત્ર અને પાંચ વ્રત પામે છે, પાંચ પ્રમાદને અવશ્ય જય કરે છે.
અષ્ટમીનું આરાધન કરતાં અષ્ટ કર્મનો નાશ થાય છે, પંચ પ્રવચન માતાની શુદ્ધિ થાય છે, આઠ મદને ક્ષય થાય છે.
એકાદશીના દિવસે ધર્મ આચરતાં શ્રાવક અવશ્ય અગીયાર અંગ અને શ્રાવકની અગીયાર પ્રતિમાને આરાધે છે. - ચતુર્દશીના દિવસે ધર્મ આચરતાં શ્રાવક ચૌદ પૂર્વને આરાધી છેવટે ચૌદ રાજલક ઉપર આવેલ મોક્ષને પામે છે. અનેક સુકૃત આચરતાં રાગ દ્વેષને જય કરી શકાય છે. એ પાંચે પર્વ ઉત્તરોત્તર અધિક ફળદાયક હોવાથી તે દિવસે કરવામાં આવેલ ધર્મ અધિકાધિક ફળદાયક થાય છે. એ પ્રકારે પર્વ દિવસે વિશેષ પ્રકારે ધર્મ આરાધન કરવું અને પૌષધ, પ્રતિકમણનું પણ સાથે આરાધના કરતાં સ્નાન અને મૈથુનનો ત્યાગ કરે.
મુક્તિને વશ કરવામાં પરમ ઔષધ સમાન ઉત્કૃષ્ટ પૌષધ તે દિવસે સુજ્ઞ શ્રાવક કરે, તેવી શક્તિના અભાવે સામાયિક વ્રત આચરે.
અરિહંત ભગવાનોના પાંચે કલ્યાણક હોય તે દિવસ પણ ધર્મારાધન કરે. તે એવી રીતે કે એક કલ્યાણક હોય તે એકાશન, બે હોય તે વિષયના
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવકાચાર.
૧૬૫
ત્યાગરૂપ નિવિ, ત્રણ હોય તે પુરિમટ્ટ સહિત આયંબીલ, ચાર હોય તે ઉપવાસ, પાંચ હોય તે પુરિમદ્ભ સહિત ઉપવાસ કર-એમ આ પાંચ કલ્યાશુક તપ પાંચ વર્ષ પૂર્ણ કરે.
વળી અરિહંતાદિ પદરૂપ વીશ સ્થાનકેની ભાગ્યવંત શ્રાવક એકાશનાદિ તપથી વિધિપૂર્વક આરાધના કરે. તે આરાધના વિધિપૂર્વક અને ધ્યાનમાં તત્પર રહીને કરતાં સમસ્ત દુઃખને નાશ કરનાર અને ઉત્કૃષ્ટ એવા તીર્થંકર નામકર્મને તે સુજ્ઞ શ્રાવક ઉપાર્જન કરે.
જે શ્રાવક ઉપવાસ કરી સાડા પાંચ વર્ષ શુકલ પંચમીનું આરાધન કરે તે મોક્ષગતિને પામે છે.
વ્રત રાંપૂર્ણ થાય ત્યારે ઉજમણું કરવું, તેવી શક્તિ ન હોય તો બેવડું વ્રત કરવું અને જેટલા દિવસે તપના થાય તેટલા શ્રાવક જમાડવા.
ઉજમણું કરનાર સુજ્ઞ પુરૂષે જ્ઞાનના પાંચ પાંચ ઉપકરણ પંચમીના ઉથાપન માટે કરાવવા, તેટલા જ ચૈત્યના પણ ઉપકરણે કરાવવા.
ચૌદશને દિવસે ઉપવાસ કરી પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ કરનાર મનુષ્ય પિતાના માતપિતાને વિશુદ્ધ બનાવે છે.
સુજ્ઞ શ્રાવક ત્રણ ચૌમાસીના દિવસે છઠ્ઠ તપ કરે અને સંવત્સરી પર્વના દિવસે અઠ્ઠમ તપ આચરે તથા તે દિવસની આવશ્યક ક્રિયામાં તત્પર રહે.
સઘળી અઠ્ઠાઈના દિવસમાં તથા પર્વને દિવસે શ્રાવક પિતાના ઘેર ખાંડવું, પીસવું વગેરે આરંભને ત્યાગ કરે.
શ્રી પર્યુષણ પર્વમાં શ્રાવક નિમેળ ચિત્તથી કલ્પસૂત્ર સાંભળે અને શાસનની પ્રભાવના કરતાં તે પિતાના ગામમાં જીવદયા પળાવે.
ધર્મ આચરતાં શ્રાવક કદિ સંતેષ ન પામે. તે હંમેશા અતૃપ્ત રહીને અધિકાધિક પ્રેમથી ધર્મકાર્યો કરતા રહે.
શ્રી પર્યુષણ પર્વમાં સાવધાન થઈ કલ્પસૂત્ર સાંભળનાર પુણ્યશાળી આત્મા આઠ ભવની અંદર મહામંગળકારી મોક્ષપદને પામે છે.
નિરંતર સમ્યકત્વના સેવનથી અને બ્રહ્મચર્યના પાલનથી લેકમાં જે પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય તેટલું પુણ્ય શ્રી કલ્પસૂત્ર સાંભળવાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY ૬ શ્રી મહાવીરના ઉપદેશનું રહસ્ય.
أدددددددددددددددددددددددددا
(લેખક–સદ્ગુણાનુરાગી મુનિ શ્રી કર્ખરવિજયજી મહારાજ )
૧ સહુ જીવોને તમે સ્વઆત્મા સમાન ગણી સહ સાથે ભાયચારો રાખો. તેમને દુઃખ-સંકટ પડે તેમાં બનતી સહાનુભૂતિ આપે. ગમે તે દુશ્મન હોય તેને પ્રેમથી અપનાવો–પિતાને મિત્ર કરી લે.
૨ વૈરીનો ઉદ્ધાર ખાસ કર શ્રેષ્ઠ છે તેથી વેરની પરંપરા છૂટી જાય છે. એવી સદ્દબુદ્ધિ સૂઝે અને પ્રયત્ન વિશેષ કરવો તે જરૂરનો છે.
વિવિધ દાન દેવાવડે, તપ કરવાવડે અને સારા તીર્થોની ઉપાસના કરવાવડે પ્રાણીનું જે પાપ ક્ષીણ થાય તેટલું પાપ કલ્પસૂત્ર સાંભળવાથી ક્ષીણ થાય છે. જેમ મુક્તિ ઉપરાંત કોઈ પરમ પદ નથી, શત્રુંજય તીર્થ સમાન અન્ય ઉંચુ તીર્થ નથી અને સમ્યકત્વ કરતાં બીજું પરમ તત્ત્વ નથી, તેમ કલ્પસૂત્ર કરતાં બીજું પરમ સૂત્ર નથી.
દીવાળીની અમાસ અને કારતક સુદિ ૧ પડવાના દિવસે અનુક્રમે નિર્વાણ અને કેવળજ્ઞાન પામેલા શ્રી વિરપ્રભુ તથા ગૌતમસ્વામીનું સ્મરણ કરવું.
દીવાળી પર્વમાં જે શ્રાવક છઠ્ઠ કરી શ્રી ગૌતમસ્વામીનું સ્મરણ–યાન કરે તે આ લેક અને પરલોકમાં અવશ્ય મહોદયને પામે છે.
ઘર દેરાસર કે ગામના જિનમંદિરે વિધિપૂર્વક શ્રીજિનેશ્વરની પૂજા, ભક્તિ, મંગળદીપ ઉતારીને સુજ્ઞ શ્રાવક પિતાના બંધુઓ સાથે ભેજન કરે.
ભગવંતના પાંચે કલ્યાણકોને પરમ ઉત્તમ દિવસે ગણી શ્રાવકે પોતાની યથાશક્તિ પ્રમાણે સારા અથી જનેને યાચિત દાન આપવું.
એ રીતે પર્વ દિવસે ઉત્તમ કૃત્ય આચરતાં, સુંદર આચારવડે આશ્રવ માર્ગને રોકનાર તથા સુવિધિથી પિતાની શુદ્ધ બુદ્ધિને વૃદ્ધિને પમાડનાર શ્રાવક દિવ્ય સુખ ભોગવીને છેવટે મુક્તિના સુખ પામે છે. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીરના ઉપદેશનું રહસ્ય.
૧૬૭
૩ પાપકમ પ્રત્યે ભલે તિરસ્કાર રાખા પણ પાપી જીવ તર′ લગારે તિરસ્કાર ન રાખેા. શુદ્ધ પ્રેમભાવથી તેની ભૂલ સુધારવી તે ફરી ફરી પાપકર્મથી દુઃખી થવા ન પામે એવા એને પુણ્યમાર્ગ બતાવે.
૪ તદન દુઃખદાયક કદાગ્રહ દુર્ગુણુને તજી ખૂબ ઉદારદિલના અનેા. સદા પ્રસન્નતા સેવી તમે તત્ત્વ-ઉપદેશનું ઠીક મનન કરતા રહેા.
૧ રાગ-દ્વેષ-લય, વિષયવિકાર અને માહુ-કષાયને જીતી લ્યે. ધીરજ રાખા. સમભાવ સુખ-દુઃખ સમયે વિશેષ રાખવા પ્રયત્ન કરો.
૬ દુર્ગતિ-અવનતિ આપનાર અહંકારને મમકાર (હું ને મારૂં ) તો. તપ સયમસેવનમાં રક્ત રહે અને લાલ-તૃષ્ણા માત્રને દૂર કરેા.
૭ મિથ્યાત્વ-અસત્ય આગ્રહ તજી, સત્ય-સમ્યકૃત્વની ઉપાસના કરેા, કષ્ટ પડે તેથી ડરા નહી અને સિંહ જેવા શૂરા અનેા. કાપ કરી શ્વાન જેવા ન મનેા.
૮ આત્મજ્ઞાની અને આત્મ દર્શી અનેા અને સકલેશ બુદ્ધિ તો. દૃઢતાથી સદાચારનું પ્રમાદ જીવન દૂર તજી પાવન કરા.
૯ જેમ અને તેમ ભેાજનાદિક વ્યવહારમાં સયમને સાદાઈ રાખા, વસ્ત્ર પેશાકમાં પણ સાદા અને શુદ્ધ વસ્તુથી સતાષ ધરા. વિશ્વપ્રેમ ( સારી આલમ) સાથે પ્રેમભાવ જાગૃત રાખી સઘળાં હિત કાર્ય કરે. પાપક્રમ તમામ તજી, શુદ્ધ-નિર્મળધર્મ -કર્તવ્ય સેવતા રહેા.
૧૦ સહુનું કલ્યાણુ-મ ́ગળ થાવ ! એવી મૈત્રીભાવના સદોદિત જાગૃત રાખેા. દયા-ક્ષમાદિક ગુણમાં રક્ત રહી, અને એટલી જન-સેવામાં તત્પર રહેા, જેથી સ્વપર હિતમાં વૃદ્ધિ થયા કરે. બસ એટલુંજ કહેવાનું છે. આવા ટુંકા પણ આત્મધથી જાગૃત રહેતા જરૂર ક યાણ થાય છે.
૧૧ ઉપર બતાવેલા ટુંક પણ આત્મબોધને મેળવી લઇ એ મુજબ ચાલવાથી આચરણ કરતા રહેવાથી પેાતાના આત્મપ્રદેશે ખૂબ નિમેળ થવા પામશે અને અનુક્રમે સૂર્માંદયની પેરે સ્વઆત્મ પ્રકાશ જાગશે, જેથી સ્વપરનું અવશ્ય હિત થઇ શકશે. પૂર્વ પશુ એવા ચારિત્ર સદાચરણનું દૃઢતાથી પાલન કરી અનંતા જીવાનુ` કલ્યાણ થયુ છે તેમ આપણું પણ કલ્યાણું અવશ્ય થઈ શકશે. ઇતિશમ્ .
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૮
શ્રી આત્માન ૢ પ્રકાશ,
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયનાં ગૃહચૈત્યમાં પ્રતિષ્ઠા.
પ્રતિષ્ઠા અને તેનું રહસ્ય.
તે
C"
""
શ્રી મહાવીર જૈન વદ્યાલયનાં ગૃહચૈત્યમાં પ્રતિષ્ઠા ઉગ્ર પ્રસંગે વિહાર કરતાં શ્રીમદ્ વિજ્યવલ્લભસૂરિજી પોતાના શિષ્ય પરિવાર્ સહિત શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયમાં પધારેલા છે. તેઓશ્રીએ વિદ્યાલયના સભાગૃહમાં પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ અને કેળવણીના વિષય ઉપર એક અતીશય સુંદર અને મનનીય પ્રવચન કર્યુ હતુ તે અતિશય ઉપયાગી હોઇ તેના અહીં સાર આપીએ છીએ. તેઓશ્રીએ પ્રતિષ્ઠા શબ્દનું રહસ્ય સમળવતાં કહ્યું કે અખિલ વિશ્વમાં કાઇ ને કાઇ રૂપમાં જુદાં જુદાં નામથી આ ક્રિયા અથવા સંસ્કાર પ્રચલિત છે. પ્રતિષ્ઠા જડ અને ચેતન ઉભયની થાય છે. આપણે જોઇએ અને જાણીએ છીએ કે દુનીયામાં અમુક વ્યક્તિ માનનીય બનેલી છે તે કાઇ ને કાઇ કાર્યાં અને સંસ્કારને લઈને જ તેવી બનેલી હાય છે. પ્રતિષ્ઠા વગર કાઇ પ્રતિષ્ઠિત હોય એ બનતુ નથી અને પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરતાં પહેલા તે માન અને આદરને પાત્ર ગણાતુ નથી. પ્રતિષ્ઠિત ગણવાના ધેારણમાં ભિન્નતા જોવામાં આવે છે તે વિચારભેદનું પરિણામ છે અને તેથી એકની પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિ, દેવ અગર ગુરૂ ખાને માન્ય બનતી જેવામાં નથી આવતી. જેમ ચેતનની બાબતમાં તેમજ જડની બાબતમાં છે. આપણે જોઇએ છીએ કે નવા અને જુના એ બન્ને કારના માણસા જડની પ્રતિષ્ઠા કરે છે. નવા મકાનની પ્રતિષ્ઠા, કૂવાની પ્રતિષ્ઠા, નવી રેલ્વે એન્જીન અથવા ટ્રેઇનની પ્રતિષ્ઠા, સ્ટીમરની પ્રતિષ્ઠા વગેરે અનેક પ્રકારની પ્રતિષ્ઠાએ ઠેર ઠેર વ્હેવામાં આવે છે. અલબત દરેક જગ્યાએ પ્રતિષ્ઠા શબ્દના પ્રયેાગ નથી કાઈ ઇન્સ્ટીલેશન ”કાઇ ઓપનીંગ સેરીમનીઝ એવા નામથી આ ક્રિયા કરે છે, તે પ્રસંગે પાર્ટીએ આપે છે અને ખીજા અનેક પ્રકારના ખર્ચ કરે છે. જેમ આ ચીજોની પ્રતિષ્ઠા છે તેવી જ મૂત્તિ એની પ્રતિષ્ઠા છે. તેવી મૂત્તિએની અંદર અનેક પ્રકારની ભાવનાઓઉતારવાની હાય છે, તેને લાગેલી અનેક અશુદ્ધિ ટાળવાની હાય છે અને પછી જે એક નકલ છે તેને આપણી અક્કલથી તેના અસલરૂપે ગણી તેનું ધ્યાન આદિ ધરવાનું હાય છે. મૂર્તિ તરીકે જ રહે ત્યાં સુધી આત્માને લાભકર્તા નથી પરંતુ તેને જેટલે અંશે આપણે અસલ રૂપ બનાવી અસલના ગુણા આદિનો ચિંતવના મનન આદિના આલંબન રૂપ બનાવીએ તેટલે અંશેજ તે આપણને લાભકત બને છે. મૂર્તિ પાછળની આપણી ભાવનાજ આપણી ઉન્નત અને ઉત્કર્ષનું સાધન બને છે. એ અસલની નકલને વિષે જેને માન જ ન હેાય તેને કશા જ લાભ થવાને નથી. આમ વિવિધરૂપે સમજુતી આપી તેઓશ્રીએ મૂર્તિની આવશ્યકતા ઉપર ખેલતાં જણાવ્યું કે આપણને જ્યાં સુધી અતિન્દ્રીય જ્ઞાન થતું નથી ત્યાં સુધી અમૂર્તને ઓળખી જ શકવાના નથી. આપણી ઇન્દ્રિયા અને યુદ્ધ મૃત્તિ વસ્તુને જ ગ્રહણ કરી શકે છે. અમૂર્તને ટાઇપણ સત મૂર્ત સ્વરૂપ આપ્યા સિવાય તેને વિષે આપણે કંઈ વિચાર જ કરી શકતા નથી. અને મારૂં તે માનવુ છે કે હરેક વ્યક્તિ એક યા ખીજા રૂપમાં મૂર્તિપૂજકજ છે. મૂત્તિની સામે ઉભા રહેતાં અસલનીજ કલ્પના કરવી જોઇએ અને તેથી આપણા દેવ અથવા દેવી વિષેની કલ્પના ઉંચામાં ઉંચી હાવી જોઇએ. જેનામાં કાઇપણુ દોષ ન હોય અને જે સગુણેથી અલંકૃત હોય તે આપણા દેવ છે. તેનું નામ ગમે તે હાય ! નામ કે શબ્દની લડાઇ કરવી એ મુર્ખનું કામ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
પુનામાં નવી જૈન જ્ઞાનસંસ્થાનું ઉદ્ઘાટન.
જૈન સાહિત્ય મન્દિર.
૧૬૯
મુનિમહારાજ શ્રી ન્યાયવિજયજીએ ખેલેલુ જાહેર શિક્ષણકાર્ય.
સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન્ મુનિમહારાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજે પુનામાં જૈનસાહિત્યના જ્ઞાનલાભ ત્યાંના વિદ્વાન તથા અભ્યાસી વર્ગને સુલભ કરી દેવાના હેતુએ ‘“ ફરગ્યુશનરાડ પર જૈન સાહિત્ય મન્દિર ઉધાડયું છે. આ સિવાય, કાલેજના વિદ્યાર્થીએ તથા ખીજા અભ્યાસીએ જેને સંસ્કૃત તથા અર્ધમાગધીનું શિક્ષણ લેવું હાય, તેમજ જેમને ન્યાય તથા દર્શનશાસ્ત્રોનું શિક્ષણ લેવું હોય, તેમને તે વિષયેાનું શિક્ષણ આપવાની યેાજના પણ આ સંસ્થામાં રાખવામાં આવી છે. આ મન્દિરમાં જૈનસાહિત્ય ઉપરાંત વૈદિક આદિ સાહિત્યના સંગ્રહ પણ હોવાથી તેમ જ સામાયિક વાંચનસામગ્રી પણ પ્રસ્તુત હોવાથી દાનિક અભ્યાસીએ ઉપરાંત સાર્વજનિક પ્રજાને માટે પણ વાચનાલય તરીકે તેનાં દ્વાર ખુલ્લાં રાખવામાં આવ્યા છે. આ જાતની જૈન જ્ઞાનસંસ્થા પુનામાં આ પહેલી જ ઉધડે છે અને પુનાની શિક્ષિત જનતાને બહુ ઉપકારક થઇ પડશે. મહારાજશ્રી પુનાના “ ભાંડારકર એરિયન્ટલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટીટયુટ ના જૈન વિભાગનું સંશાધન કાર્યાં પણ હાથ ધરનાર છે. સંસ્થાનું એડ્રેસ-જૈન સાહિત્ય મન્દિર કે ગ્યુશનરાડ, ગણેશવાડી– જંગલેા નં ૩ પુના ૪
"
For Private And Personal Use Only
""
છે. આ બાબતમાં ભાષણકર્તાએ અનેક દાખલા અને દલીલા આપ્યા બાદ સંસ્થાના વિદ્યાર્થીઓને પેાતાના ઇષ્ટદેવની મૂર્તિની અસલ તરીકેની અભેદ ભાવનાપૂર્ણાંક સેવા આદિ કરવાને ઉપદેશ કર્યાં હતા. ત્યારબાદ વ્યાખ્યાનકર્તાએ સરથાના સંબંધમાં લેાકેામાં ચાલી રહેલી અનેક વિચારણાએ તરફ વિદ્યાર્થીઓનું અને મેનેજીંગ તથા જનરલ કમીટીનું તથા સકળ જૈન સ ંધતું ધ્યાન ખેંચતા સર્વેને પોતપોતાના કરજોનું સુંદર મનસ્પર્શી ભાન કરાવ્યુ હતુ અને સરવે જૈન ભાઇને આ સંસ્થાના ઉદ્દેશ વગેરે સમજાવી તેના પ્રત્યેક પ્રગતિસાધક કાર્યોમાં રસ લેવાને માટે આગ્રહ કર્યાં હતા. આ પ્રકારની ચર્ચા કરતા કરતા તેઓશ્રી કેળવણીના પ્રશ્ન ઉપર ઉતરી ગયા હતા અને વ્યવહારિક અને અધ્યાત્મિક એમ બન્ને પ્રકારની કેલવણી લેવાને માટે વિદ્યાર્થીને શિખામણ આપી હતી અને કહ્યું હતું કે આધ્યાત્મિક કેળવણીનુ સાધન ધર્મ અને સદાચારનું સેવન જ છે. આધ્યાત્મિક કેળવણી વગરની વ્યવહારિક કેળવણી અર્થ વગરની છે જે કેળવણી નીતિમાન ન બનાવે, ઉન્નત આદર્શ જીવન જીવવાની પ્રેરણા ન કરે, જે સમાજસેવા અને દેશસેવા કરવા ન પ્રેરે તે કેળવણીના નામને જ યોગ્ય નથી. વિદ્યાર્થીએએ પુરા પ્રમાણિક થવું ઘટે. તેમણે લીધેલી પ્રતિજ્ઞાઓનું પુરેપુરૂં પાલન કરવા પ્રયત્નશીલ થવુ જોઇએ કેવળ લાભ લેવાની વૃત્તિ નહીં રાખવાની અને ભવિષ્યમાં ખીજાને લાભ આપવાની ભાવના હૃદયમાં રાખવી અને પાષવી જોઇએ, એમ કળવણીના વિષયમાં પણ અનેક દાખલા વગેરે આપી પેાતાનું ભાષણ સમાપ્ત કર્યું હતું.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
HIL
-
(Auto & T WWW/
----
-
--
-
---
૧ કર્મભૂમિ - પ્રથમ ભાગ શ્રી પ્રેમચંદજીકૃત અનુવાદક માણેકલાલ ગોવિંદલાલ જોશી (સચિત્ર) કિંમત બે રૂપીયા. શ્રી પ્રેમચંદજીકૃત આ નવલકથાઓ સરલ અને સચોટ અસર કરે તેવી છે. તે માંહેના પાત્રો પોતાની ફરજ કેવી બજાવે છે, એક કહેવાતી ભીખારણ જેવી સ્ત્રી પોતાનું શિયળ સાચવવા શું શું કરે છે અને તેના માટે અમરકાન્ત ફકત ન્યાય મેળવવા કેવા પ્રયત્ન કરે છે એ સર્વ મનન કરવા જેવું છે. આ વાર્તા હજી અધુરી છે જેથી વિશેષ માટે હવે પછી.
૨ સ્વામી-શ્રી શરદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય રચિત શરદ ગ્રંથાવલી પુસ્તક ૫ મું. કિંમત રૂા. ૧-૪-૦ અનુવાદક રમણલાલ પી. સોની. આ બુકમાં પાંચ વાર્તાનો સમુહ છે. સ્વામી એકાદશી વૈરાગી, ધૂળમાં રતન, ગર્વ ખંડન, હરિચરણ. બંગાલી ભાષામાં મૂળ લેખક મહાશયનું ગુજરાતીમાં અવતરણ છે. શ્રી શરદ બાબુએ ગુણકલાની દષ્ટિએ સ્વામી વાર્તા લખી છે. આવી આવી ટુંકી કથાઓ છતાં સાદી, સરલ, ભાવપૂર્ણ કથાઓ છે. શ્રી રામનારાયણ વિશ્વનાથ પાઠક જેવા સાક્ષરવર્ષે આ ગ્રંથમાં લખેલ ઉપદ્યાતમાં મનનીય અને સારે પ્રકાશ પાડ્યો છે.
૩-૪-૫ ગુર્જર બાળ ગ્રંથાવલી પૃ. ૧૮, ૧૯, ૨૦, ૧ ચાંદો સૂરજ, ૨ જંગલમાં રખડતાં, ૩ જ્ઞાનગંગા લેખક ભાનુપ્રસાદ ભર૦ રમણલાલ સોની ૧૮ સૌ. કપિલા ઠાકર બી. એ. ૧૯ લેખકો છે. બાળકના જ્ઞાનની એગ્ય વૃદ્ધિ થાય, કેટલીક ઉપયોગી માહિતી મેળવે, બાળકને જ્ઞાનની જીજ્ઞાસા ઉત્પન્ન કરે અને બાળકોને વાંચતા આનંદ ઉપજાવે તેવી સરલ, સાદી ભાષામાં પ્રકાશક ગૂર્જર ગ્રંથ કાર્યાલય અમદાવાદે ઉપાડેલું આ બાળ સાહિત્ય વૃદ્ધિનું કાર્ય આવકારદાયક છે, તે પ્રકાશકની આ ગ્રંથાવળીના પુસ્તકો બાળકોને વંચાવવા જેવા છે. દરેક ગૃહમાં તે હોવા જોઈએ.
નં. ૧ કર્મભૂમી નંબર ૨ સ્વામી ઉપરોક્ત બંને ગ્રંથોના પ્રકાશક શ્રી ગુર્જર ગ્રંથકાર્યાલય, શ્રી શંભુલાલ જોશી શાહ ગાંધીરોડ-અમદાવાદ છે. સારા લેખકોના ઉત્તમ વાર્તાના ગ્રંથે પ્રગટ કરી કથા સાહિત્યમાં પણ છાપકામ, બાઈન્ડીગ વિગેરેથી આકર્ષક બનાવી પ્રકટ કરે છે કિંમત પણ યોગ્ય રાખે છે. આવા ગ્રંથો લાઇબ્રેરીમાં રાખવા લાયક, વાંચવા યોગ્ય હોઈ પ્રકાશકને ઉત્તેજન આપવા જેવું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણીજ થાડી નસ્લ છે....જલદી મંગાવે.... જલદી મંગાવે.
श्री बृहत् कल्पसूत्रम्(મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ લુ પીઠિકા. ) - નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવું આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેના વાચકો સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શું છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. કિંમત રૂા. ૪) પટેજ બાર આના.
શ્રીપાળરાજાને રાસ.
(સચિત્ર અથ સહિત. ) આજ સુધીમાં પ્રગટ થયેલ રાસો કરતાં આ રાસમાં ઘણી નવીનતાઓ હોવાથી સવ સ્થળે ઉપયોગી મનાય છે. એાળીના અંગે ઉપયોગી દરેક વિધિવિધાને, સ્નાત્રા, પૂજાઓ સાથે આપવામાં આવેલ હોવાથી આ એક જ પુસ્તકમી આરાધન થવા સાથે રાસ પણુ સાથે વંચાય છે..
શ્રોનવપદમંડળ, શ્રીસિદ્ધચક્રય ત્ર, અને પ્રસંગોને બંધબેસતા અને પુઠા ઉપરના મળી ચૌદ વિવિધ રંગની છબીયા, ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે બે ચરૂમહારાજની છબીયા વગેરે સાથે આપવામાં આવેલ છે. ઉપયોગી સંગ્રહ, સુંદર કામૂળ, દળદાર અને મનહર મજબુત બાઈડીંગ એવા અનેક આકર્ષણે હોવા છતાં ખપી જવાની સગવડ માટે ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ઉચા કપડાના આઈડીંગના રૂા. ર૮-૦ ચાલુ કપડાના બાઈડીંગના રૂા. ૨-૦–' પેસ્ટેજ જુદું .
૨ જૈનધર્મ-યુરોપીયન વિદ્વાન અને જૈનધર્મના પ્રખર અભ્યાસી મીટ હરએટ વૅરનના લખેલ “ જેનીઝમ ” જૈનદશન-વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ ( જીવનના મહાન પ્ર*નાનું જૈનદર્શનથી સમાધાન તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યું છે, જૈનધર્મના તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર લખેલ આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક જૈન અને જૈનેતર તેમજ સાક્ષરો, વિદ્વાનો અને જિજ્ઞાસુઓને ખાસ વાંચવા જેવા છે. કિંમત રૂા. ૧-૦-૦ :
૩ શ્રી સવેગકુમકન્ડલી-શ્રી વિમલાચાર્ય રચિત મૂળ સાથે ભાષાંતરઃ-સંસારની આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિથી બળીજળી રહેલા આત્માને અપૂર્વ ઔષધરૂપી પરમશાંતિ પ્રગટ કરાવી સવેગ માર્ગ તરફ લઈ જનાર આ લધુ ગ્રંથ છે. મૂળ કાવ્યા સુંદર સંસ્કૃત ભાષામાં અને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે આપવામાં આવેલું છે. આ ગ્રંથ આ ધ્યાત્મિક સાહિત્યના છે. ઉંચા કાગળ, સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપ અને સુશોભિત બાઈડીંગમાં અલંકૃત કરાવેલ છે. સૌ કોઈ લાભ લે તે માટે માત્ર ચાર આના ( પોસ્ટેજ સવી અાનો જુદે ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. સુધારેપસ માસના અંકમાં પા૦ ૨૪ લાઈન ચેાથીમાં લૌકિકને બોલે “લૈકિક” વાંચવું.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B, 481, સ્ત્રી ઉપયોગી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર. ( લેખક રા. સુશીલ. ) . | (રાગરૂપી આગ અને દ્વેષરૂપી કાળાનાગને શાંત કરવામાં જળ અને મંત્રની ઉપમાને યોગ્ય અદ્દભુત, રસિક કથા ગંથ. ) - આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીધનેશ્વર મુનિના આ કથાની રચના જૈન કથા સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાય છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાગમાહથી મૂઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાર્કિકતા કર્તા સૂરીશ્વર મહારાજે આ ગ્રંથમાં અદ્દભુત રીતે બતાવી છે. પ્રાચીન શૈલીએ લખાયેલી આ કથાને બની શકે ત્યાં સુધી આધુનિક શૈલીએ મૂળ વતુ અને આશય એ તમામ સાચવી, સરલ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. કથારસિક વાચકવર્ગ કંટાળી ન જાય તે માટે પ્રથમ કથા (ચરિત્ર), પછી કેવળ ભગવાનની ઉપદેશધારા અને તે પછી પ્રાસંગિક નૈતિક ઉપદેશક લોકો (મૂળ સાથે ભાષાં. તર) સુધાબિંદુ એ પ્રમાણે ગોઠવીને ગ્રંથ આધુનિક પદ્ધતિએ પ્રગટ કરેલ છે.. | રસદૃષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્રકથા અને પ્રાચીન સાહિત્યની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિંમતિ અણમેલ અને અનુપમ ગ્રંથ છે. એન્ટીક પેપર ઉપર સુંદર અક્ષરો અને કપડાના સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. 1-89-0 પિસ્ટેજ જુદું. કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગેના મનોહર ફોટાઓ. નામકિંમત. નામ. કિંમત. શ્રી ગિરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર, શ્રી નેમનાથુ સ્વામીના લગ્નનો વરઘોડે 0-12-0 શ્રી રાજગિરિસિદ્ધક્ષેત્ર. શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સમવસરણ તથા છ લેસ્યા.. શ્રેણિક રાજાની સ્વારી. I ૦૧ર-૦ મધુબિંદુ. શ્રી કેસરિયાજી મહારાજ. - 0-8-8 શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર, 0-8-0 શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વપ્ન. -8-0 સમેતશિખરે તીથ ચિત્રાવળી શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વપ્ન. 8-8-0 - સેનેિરી બાઇડીંગ સાથે ર-૨- શ્રી ગૌતમ સ્વામી. 0-8-0 જબુદ્દીપને નકશા રંગીન 0-6-0 શ્રી સમેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર. 0-8-0 | નવતત્ત્વના 115 ભેદનાનકશા. રંગીન ૦-રેશ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ 0-8-0 શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર. રંગીન બહુજ , શ્રીપાર્શ્વનાથ પરાવતી 0-8-0 માટી સાઇઝ 0-6-0 આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.-ભાવનગર. - For Private And Personal Use Only