________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૧૧૫
મનની કામનાજ આ શરીરની રચના કરે છે. જે પ્રકારના સંસ્કાર હોય છે તેવી જ કામના મનમાં ઉઠે છે. જે સંસ્કાર સારા અને ધાર્મિક હોય તો કામનાઓ પણ સારી જ ઉઠશે. અને જે કામનાઓ સારી હોય છે તે સંસ્કાર પણ સારા જ પડશે. બુદ્ધિ પણ કર્માનુસાર બને છે. પવિત્ર ધર્મશાસ્ત્રોને ઉપદેશાનુસાર વિચારેને બીજા કામમાં પ્રવૃત્ત કરવાને વારંવાર પ્રયત્ન કરીને તેને વિશેષરૂપે બનાવવાની જરૂર છે. કામનાઓથી વિચાર ઉત્પન્ન થાય છે અને વિ - ચાર કાર્યરૂપમાં પરિણમે છે. એક ખરાબ કામના ખરાબ વિચાર અને ખરાબ કર્મને ઉપસ્થિત કરે છે. હમેશાં ધામિક કર્મ, દાન, તપ, જપ, દમ, ધ્યાન, ધર્મગ્રંથને સ્વાધ્યાય કરે. શાસ્ત્રોદ્વારા નિષિદ્ધ કર્મોનો ત્યાગ કરો. હમેશાં સત્સંગ કરે. એ અત્યંત ઉપયેગી છે. મનમાંથી ખરાબ સંસ્કારો બદલવાને એ એક જ ઉપાય છે. પરમાત્માની પ્રાપ્તિ માટે દઢ સંકલ્પ કરે. એનાથી સઘળી સાંસારિક કામનાઓ નષ્ટ થઈ જશે.
માનસિક કર્મ એજ વાસ્તવિક કર્મ છે. વસ્તુતઃ વિચાર એજ કર્મ છે. વિચાર એક ગત્યાત્મક શક્તિ છે. વિચાર સંક્રામક બને છે. દ્વેષને વિચાર એમાં પણ છેષ ઉત્પન્ન કરે છે, જે તમને ઘેરી લે છે. આનંદને વિચાર સહાનુભૂતિદ્વારા બીજામાં પણ આનંદના વિચાર ઉત્પન્ન કરે છે. એ જ સ્થિતિ ઉન્નત અને ઉત્કર્ષપ્રદ વિચારોની છે, તેનાથી અશુભ વિચારે નષ્ટ થઈ જાય છે. અશુભ વિચારથી ઉલ્ટી ક્રિયા કરવામાં ઉત્તમ વિચાર અત્યંત મહત્વના છે.
ગંભીર ધ્યાનવડે સમાધિ અર્થાત્ પરમાત્માની સાથે એકત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. મન પિતાનું વ્યક્તિત્વ નષ્ટ કરીને ધ્યેય વસ્તુની સાથે એકાકાર થઈ જાય છે અર્થાત્ તશ્ચિત્ , તમય તદાકાર, થઈ જાય છે. મન આત્માથી પૂર્ણ થઈ જાય છે. આત્મવાન અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. ધ્યાન કરતી વખતે મનની અંદર જે ત્રણ પ્રકારની કિયાઓ થાય છે તેના ઉપર ધ્યાન આપો. તે વિચાર, અનુભવ તથા તદ્રુપતા છે. સમાધિદશામાં તે નથી રહેતું ધ્યાન કે નથી રહેતો ધ્યાતા. ત્રિપુટી અંતહિત થઈ જાય છે. ધ્યાતા પિતાના વ્યકિતત્વને પરમાત્મામાં વિલીન કરી દે છે અને અંતે ભગવાનના હાથનું સાધન માત્ર બની જાય છે.
જ્યારે તે વ્હોં ખોલે છે ત્યારે વગર પ્રયાસે, વગર વિચાર્યે સહજ જ્ઞાન દ્વારા ભગવાનની વાણી બોલવા લાગે છે. જ્યારે તે હાથ ઉઠાવે છે ત્યારે ભગવાન તેની દ્વારા ચમત્કારના કાર્યો સંપન્ન કરાવે છે.
સાંસારિક કામનાઓમાં પડેલો મનુષ્ય વાસના-મક વિચાર તથા ઈષ્ય, દ્વેષ અને ધૃણાના વિચારોને જ શિકાર બને છે. એ બન્ને પ્રકારના વિચાર તેના મનપર અધિકાર જમાવે છે, તે એ બંને પ્રકારના વિચારને દાસ બની જાય છે. તે કઈ બીજા સારા ઉચ્ચ વિચારોમાં મનને રેકવાનું નથી જાણતું. તે
For Private And Personal Use Only
