________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ,
૧૨૩ ખાઈને જીવે છે તથા હાથી અને ગાય ઘાસ ઉપર નિર્વાહ કરે છે. તેના સ્વભાવમાં કેટલે તફાવત છે ?
હઠયોગી પિતાના સાધનને પ્રારંભ શરીર તથા પ્રાણુથી કરે છે. રાજયેગને સાધક મનના અભ્યાસથી સાધનને પ્રારંભ કરે છે. જ્ઞાનગી બુદ્ધિ તથા આત્માની મદદથી સાધન કરે છે.
મનને છઠ્ઠી ઈન્દ્રિય કહેલ છે. “મનઃ ઘણાનીન્દ્રિાણ” અર્થાત્ જ્ઞાને ન્દ્રિમાં મન છછું છે. બાકીની પાંચ ચક્ષુ, ત્વચા વિગેરે પાંચ ઈન્દ્રિ છે. મન આઠ પ્રકૃતિઓમાં એક છે.
વધારે ઉંચા મનનો થોડા ઉંચા મન ઉપર કે પ્રભાવ પડે છે તે પર ધ્યાન આપે. કેઈ મહાપુરૂષની સન્મુખ બેસવામાં કેવી સ્થિતિ થાય છે. તેનું વર્ણન કરવું અશકય છે. જો કે તે એક પણ શબ્દ નથી બોલતા તે પણ તેમની સામે બેસવામાં જ દિલ કંપે છે. તે વખતે આપણને જણાય છે કે આપણું ઉપર કઈ નવિન પ્રભાવ પદ્ય રહ્યો છે, આ એક અદભુત અનુભવ છે.
જ્ઞાની મનુષ્ય પોતાની જાતને પરમાત્માની સાથે અભેદરૂપે જુવે છે અને પિતાનાં મન તથા શરીરને કેવળ વ્યવહારનાં સાધન સમજે છે. અજ્ઞાની માણસ પિતાને શરીરની સાથે તદ્રુપ સમજે છે.
ઘણાય મનુષ્ય મનના અસ્તિત્વ તથા તેના ક્રિયા-કલાપથી પરિચિત નથી હોતા. એટલે સુધી કે અનેક શિક્ષિત કહેવાતા સજન, મન શું છે, તેને શું સ્વભાવ છે અને તેની શી ક્રિયાઓ છે એ જાણતા જ નથી. તેઓએ તે માત્ર મનશબ્દ સાંભળે હોય છે. કેવળ યોગીજને તથા જેઓ ધ્યાન અને સ્વતંત્ર અંતરપ્રેક્ષણને અભ્યાસ કરતા હોય છે તેઓ મનનું અસ્તિત્વ, તેને સ્વભાવ અને સૂક્ષમ કર્મો જાણે છે. તેઓ મનને વશ કરવાના જુદા જુદા સાધને પણ જાણતા હૈોય છે. પાશ્ચાત્ય માનસ શાસ્ત્રવેત્તા પણ કંઈક જાણે છે.
પાશ્ચાત્ય ચિકિત્સક (ડોકટર) મનના વિષયમાં કેવળ એટલું જ જણે છે કે તે તંતુઓની જાળ છે. જે બાહ્ય વિષયેનું સંવેદન મેરૂદંડ સુધી પહોંચાડે છે. ત્યારે સંવેદન માથાના પાછલા ભાગમાં રહેલી મજજાઓમાં પહોંચે છે જ્યાંથી નાઓ વિખરાય છે. ત્યાંથી માથાના આગલા ભાગમાં રહેલા મગજના પ્રધાન ક્રિયાત્મક કેન્દ્રમાં પહોંચે છે. જેને મન અથવા બુદ્ધિને આવાસ કલ્પવામાં આવે છે. મન તે સંવેદનને અનુભવ કરે છે અને ક્રિયાત્મક શક્તિને ક્રિયાશીલતન્તુ દ્વારા હાથ પગ વિગેરે બાહ્ય પ્રાન્તમાં મોકલે છે. સંવેદનને માટેની એ બધી
For Private And Personal Use Only
