________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અધ્યાત્મ જ્ઞાન નિરૂપણ પ્રકનોત્તર, ચેષ્ટા વડે પ્રતિપાદન કરી શકે એમ નથી, પણ બધા શબ્દો સત્પદવડે પ્રરૂપવા ચોગ્ય છે. એમના વર્ણો એક કણેન્દ્રિયથી ગ્રહણ થઈ શકે છે અને સ્વસ્વભાવથી ઉત્પન્ન થતા તે તે પ્રકારના ફળથી અનુમાન પણ થઈ શકે છે. માત્ર કેવલજ્ઞાની જોઈ શકે છે. જે શબ્દ બે અથવા વધારે પદના સંગથી થાય છે તે ( તદ્વાચ્ય વસ્તુ ?) હોય અથવા ન પણ હોય. વંધ્યા અને પુત્ર પૃથફ પૃથફ હોય છે, પણ વંધ્યાપુત્ર એ યુક્ત શબ્દ ( તદ્વાએ કઈ વસ્તુ વિશેષ ? ) નથી. તે જ પ્રમાણે આકાશપુષ્પ, મરીચિતોય ( ઝાંઝવાનાં પાણી ), ખરશૃંગ ઈત્યાદિ અનેક સંયુક્ત શબ્દ યુક્ત નથી ( અર્થાત્ તદ્વાચ્ય કઈ વસ્તુ નથી). કન્દ્રિય વડે ગ્રહણ કરવા ગ્ય ભાવથી પણ એમની સત્તા નથી. માટે ઈન્દ્રિયગોચર સર્વ સત્ય નથી. કેટલાક સંગજ શબ્દ (તદ્વાચ્ય વસ્તુ ?) હોય છે, ત્યારે તેમને (સંયુક્ત શબ્દથી વાચ્યને ?) વિરહ પ્રાયઃ હેતું નથી. જેમકે ગેશંગ ( ગાયનું શીંગડું ), નરેન્દ્રકેશ (રાજાના વાળ), ભૂમિરૂહ (જમીનમાં ઉગેલું ઝાડ), ગોપતિ (ગાન માલિક ગેવાળિયે), ભૂધર (પર્વત) વગેરે. કેટલાક શબ્દ પૃથક્ પૃથફ અને સંયુક્ત પણ હોય છે.
આંખ કાન વગેરેથી ગ્રહણ થઈ શકે એવી વસ્તુ છતાં પણ ખરા કરાદિમાં અને કર્પરાદિ નહિ પણ તેના જેવા જ લવણુ શર્કરાદિમાં આંખ કાન ભેદ પાડી શકતાં નથી. આંખ, કાન, નાક ને જિલ્લાથી જે કે શર્કરાકર્પરાદિ સુગન્ધી વસ્તુઓ વિષે જ્ઞાન થાય છે તે પણ તેમાંના કેટલાક વિષે જિલ્લાથી થયેલું જ્ઞાન પ્રમાણુ ગણાય છે. સ્વર્ણાદિ વસ્તુમાં આંખ અને કાનનું જ્ઞાન કુંરે છે ( કામ કરે છે ) ખરું પણું તે પદાર્થની ખાત્રી માટે માત્ર ઈન્દ્રિય-જ્ઞાન નહિ કિતુ કષાદિથી ( કસટીના પથ્થર ઉપર ઘસીને જવા વગેરેથી) થતું જ્ઞાન જ પ્રમાણ ગણાય છે. રત્નપરીક્ષકે ઈન્દ્રિયો સરખી છતાં રત્નપરીક્ષિકા નામના ગ્રંથના આધારે માણિકયપ્રમુખ રત્નશશિની કિંમત અધિક ઓછી કરે છે, પણ એકસરખી કરતા નથી તેમાં તેમની પ્રતિભા ( બુદ્ધિ ) વિશેષ કારણ છે, તેવીજ રીતે અફિણાદિ
ટક (કેફ ?) માં સર્વ ઇન્દ્રિયો મેહ પામે છે; પણ તે ખાધાથી ઉમત્તતા તેમના વિષે નિર્ણય કરવામાં પ્રમાણ ગણાય છે, માટે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન સર્વ સત્ય નથી. ઔષધી, મંત્ર, ગુટિકા અને અદશીકરણ (નેત્રોજન ) થી ગુપ્ત રહેનારનું શરીર લેકેના દષ્ટિપથમાં આવતું નથી તેટલા ઉપરથી તે નથી એવું શું ઇન્દ્રિયે નથી ગ્રહણ કરતી ? અર્થાત્ ઇન્દ્રિયેથી તેનું અસ્તિત્વ ગ્રહી શકાતું નથી. તે પણ તે ગુપ્ત પુરૂષ આન-મેચનાદિ લાવવું મૂકવું વગેરે કાર્ય કરે છે તેથી તેની સત્તા સિદ્ધ થાય છે. આથી પરોક્ષની સિદ્ધિ થાય છે અને પક્ષની સિદ્ધિ થઈ એટલે સ્વર્ગનરકની સિદ્ધિ થઈ જ.
* શક્તિ, મહેશ ( શિવ–મહાદેવ ), વીર, ભૂત, સતી, જાંગુલિકા (વિષ ઉતાર નારી), સપની (શાક) અને સિદ્ધાયિકાદિની સિદ્ધિ પણ તેવી જ રીતે મનાય છે.
For Private And Personal Use Only
