Atmanand Prakash Pustak 029 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531336/1

Page #1

સામાનંદ જન
TITLE | TA TE | F,
__| | | |
પુત્ર ૨૯ મું. - અશ્વિન અંક ૩ જે.
પ્રકાશક, શ્રી જેન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર.
વીર સં.૨૪૫૭ આત્મ સં'. ૩૬,
વિ.સં.૧૯૮૭
મુલ્ય રૂા. ૧)
૫૦ ૪ આના.

Page #2

વિષય-પરિચય.
૧ આત્માપદેશ દે. ૨ ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ, સં૦ મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ... ૩ અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. ... આત્મવલ્લભ. ... ૪ શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર, ... ... મુનિ શ્રી દશનવિજયજી મહારાજ. ... ૫ ભગવાન મહાવીર સંબંધી થાડી હકીકતો. મુનિશ્રી જયંતવિજયજી. ... ૬ શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગવાનના વિહારની યાદી. ,, ૭ શુદ્ધ દેવગુરૂની યોગ્ય ઉપાસના વિધિ. મુનિ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ. હ૧ ૮ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ, વિઠ્ઠલદાસ મૂ૦ શાહ. ... ૯ સ્વીકાર અને સમાલોચના. . ૧૦ વર્તમાન સમાચાર.
‘‘ અમારું સાહિત્ય પ્રકાશન ખાતું. '' ૧ વૃહતક૯પ પીઠિકા.
૨ કર્મગ્રંથચાર દેવેન્દ્રસૂરિકૃત ટીકા સાથે ૩ વિલાસવઈકહા. (અપભ્રંશ ભાષામાં)
ગુજરાતી ભાષાંતરના ગ્રંથે. ૧ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર—( પ્રાચીન ગ્રંથ ઉપરથી.) પ્રેસમાં છે. ૨ શ્રી સુરસુંદરી સતી ચરિત્ર-અતિ રસમય ચરિત્ર. ( લખાય છે ).
નં. ૧ માં આર્થિક સહાયની અપેક્ષા છે. સહાય આપનાર બંધુની ઈચ્છા પ્રમાણે સદ્વ્યય કરવામાં આવશે. આ સભા તરફથી પ્રગટ થતાં દરેક ગ્રંથના કાગળે, ટાઈપ, આઈડીંગ એ તમામ ઉંચા પ્રકારના થતાં હોવાથી દરેક ગ્રંથાની સુંદરતા માટે લાઈફ મેમ્બરૈ. અને વીઝીટરે વગેરે બંધુઓએ સંતોષ બતાવેલ છે.
અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરોને નમ્ર સૂચના. આ સભા તરફથી છત્રીસ વર્ષથી પ્રકટ થતાં સંખ્યાબંધ પુસ્તકે લાઈક્રુ મેમ્બરોને ભેટ અપાય છે, અપાયા છે, પરંતુ જે જે લાઈફ મેમ્બર બંધુ એને કોઈ પણ વર્ષ ના કોઈ પણ પુસ્તકો ભેટના ન મળ્યા હોય તેમણે ત્રણ મા૫ સુધી ( કારતક માસની આખર સુધી ) માં અમાને કયા પુસ્તક ભેટ મળ્યા નથી, ( પુસ્તકોની નોંધ અત્યાર સુધીના છપાયેલા રીપોર્ટ અને માસિકના ટાઈટલ પેજ પર હોય છે ) તે તપાસી લખી જણાવવું, જેથી તેને યોગ્ય પ્રબંધ થશે. કેટલાક પુસ્તકા સીલીકે જુજ રહેલા હોવાથી ઉપરની મુદત વીતે કોઈ પણ પુસ્તક લાઈફ મેમ્બર તે ભેટ મંગાવશે તો સભા આપી શકશે નહિ.
સેક્રેટરી
ભાવનગર ધી “ આનંદ ” પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં–શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઇએ છાપ્યું.

Page #3

તૈયાર છે. બીજો વિભાગ
તૈયાર છે. ( પૂજ્ય શ્રી સેંઘાણાજી વાવનિર્મિંૉ. ). ॥ श्री वसुदेवहिण्डि प्रथमखण्डम् ॥
- દ્રિતીય ગ્રંશ (વાદિખા દિuિgીમંત પરિશિષ્ટ છું નત્તિ. ) સં પાદકે તથા સંશોધકે–આદ્યાચાર્ય ન્યાયાભાનિધિ શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી શિષ્યરત્ન પ્રવર્તાકજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રીરા,રવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ,
ચાર ચાર વર્ષ સુધી અથાગ પરિશ્રમ કરી, અનેક ભંડારાની પ્રતા મેળવી, પ્રેસક્રેપીની સાથે રાખી તપાસી, તેનું સંશોધન કરી આપવાથી ઉપરોક્ત મુનિ રાજેની સાહિત્યસેવા અને જ્ઞાનભક્તિના ફળ રૂપે આ ગ્રંથના પ્રથમ ખંડના બીજો અંશ મૂળ ( પ્રાકૃત ) ભાષામાં આજે પ્રકટ થાય છે. પ્રથમ ખ ડના છ પરિશિકટા સાથેના આ બીજો ભાગ એટલે ઉપલબ્ધ આ ગ્રંથના પ્રાપ્ત થતા અપૂણે પ્રથમ ખડે પર્યંતના શ મૂળ પ્રાકૃત ભાષામાં આ પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. આ બીજા અશમાં આઠમાથી અઠ્ઠાવીશમા સુધી ૨૧ લ’ભકે આવેલા છે. જે ૧૦૪૮૦ કલાકોમાં પૂર્ણ થાય છે.
આ પ્રથમ ખંડના, તથા કર્તા મહાત્માનો પરિચય અને તે કેટલા ઉચ્ચ કોટીનો છે તે પરિશિટેને લગતા વિશેષ પરિચય, પ્રસ્તાવના, વિષયાનુક્રમ, કાષ આદિ સાથે હવે પછી પ્રકટ થતા ત્રીજો ભાગમાં આપવા માં આવશે. આ ગ્રંથ જેનાના પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથા સાહિત્યમાંનું એક અણુમાલું રત્ન છે. અનેક પૂજાઓમાં, પ્રથા વિગેરેમાં ઘણે સ્થળે આ ગ્રંથની સાદા અપાય છે, કે જે પ્રકટ થવાની જૈનેતર સાક્ષરો, જૈન ધર્મના યુરોપીયન અભ્યાસી ઓ અને વિદ્વાન મુનિમહારાજાએ તરફથી રાહ જોવાતી હતી. તેનો યશ સંપાદક મહાત્માઓ તથા સહાયદાતા બંધુ એને જ ઘટે છે. ગયા વર્ષના માગશર માસના આત્માનદ પ્રકાશ માસિકના ટાઈટલ માં જણાવ્યા મુજબ માત્ર જ્ઞાનભંડાર તથા તેના ખપી મુનિ મહારાજાએાના ઉપયોગ માટે જ, આર્થિક સહાય આપનાર ""ધુઓની ઇચછા મુજબ આ ગ્રંથના ઉત્તરોત્તર ભાગે છપાયે જાય એવા ઉદ્દેશથી આ ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૩-૮-૦ સાડા ત્રણ રૂપૈયા ( પોરટેજ જુદું) રાખવામાં આવેલ છે. આ બીજો વિભા' ઉચા કક્ષલી લાયન ઇલેજ૨ પેપર ( કાગળ) ઉપર, નિણ યસાગર પ્રેસમાં આ ગ્રંથ માટે ખાસ ટાઈ પે તૈયાર કરાવી, સુદર શાસ્ત્રી વિવિધ ટાઈપ (અક્ષરા) માં છપાવેલ છે. પ્રથમ ગ્રાહુ કે કેટલાક થયેલા છે, થાડી નકલ બાકી છે. ઇતિહાસક પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યના આ ગ્રંથનું ગુજરાતી ભાષામાં ભાષાંતર કરાવી પ્રકેટ કરવા આ સભાની ઈચછા છે, સુકૃતની લમીના વ્યય અને મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કરવાની ઈચ્છાવાળા બંધુ એ લાભ લેવા જેવું છે. તેમની ઈરછા પ્રમાણે સીરીઝ તરીકે, અડધી કિંમતે, કે ભેટ તરીકે સભા તે રીતે સાહિત્ય પ્રકટન અને પ્રચાર કરવાના પ્રબંધ કરી શકશે. મળવાનું ઠેકાણું":
શ્રી જેન આત્માનંદ સભા ભાવનગર.

Page #4

Page #5

કિ |--| શ્રી કક્ષા -|
આ માનન્દ પ્રકાશ.
औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूपत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रतसमन्वितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम् । मैत्र्यादिसारं मैत्रीप्रमोदकरुणामाध्यस्थ्यप्रधानं सत्यादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेष । अतोऽध्यात्मात् । पापक्षयो ज्ञानावरणादि क्लिष्टकर्मप्रलयः । सत्त्वं वीर्योत्कर्षः । शीलं चित्तसमाधिः । ज्ञानं च वस्त्ववबोधरूपम् । शाश्वतमप्रतिघाति शुद्धं स्वसेजोवत् । अनुभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्षं तद्वृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
योगबिन्दु-श्री हरिभद्रसूरि. I> –ની દડી - રી દો –ના ક પુત ૨૨ } વીર . ૨૪૧૭. ગ્રાન. આરમ સં. ૨૬. 3 અંજ રૂ નો.
આત્મોપદેશ-પદ.
( રાગ ગુર્જરી. ) તે તેરે રૂપકે પાયે રે સુજ્ઞાની, તેં તેરે સુગુરૂ સુદેવ સુધર્મ રસભીને, મિથ્યામત છટકાયા છે. સુજ્ઞાની. ૧ ધાર મહાવ્રત સમ રસ લીને, સુમતિ ગુપ્તિ સુભાયા રે. સુજ્ઞાની૨ ઇંદ્રિય મન ચંચલ વસ કીને, જી. મદન કુરાયા રે. સુજ્ઞાનીઠ સ્યાદ્વાદ અમૃત રસ પીને, ભૂલે નહિ ભૂલાયા રે.
સુજ્ઞાની છે તે નિશ્ચય વ્યવહારે પંથ ચા, દુર્નયપંથ મિટાયા છે. . સુજ્ઞાની ૫ છે અંતર નિશ્ચય બહિ વ્યવહારે, વિરજીનંદ સુનાયા રે. સુજ્ઞાની ૬ છે આતમાનંદી અજર અમર તૂ, સતચિત આનંદ રાયા છે. સુજ્ઞાની ૭ છે
90 ના અરુઈરી
6
- @
p
ower
o@ાહo@ાકા બાપા
હૈ

Page #6

*
શ્રી માત્માના પ્રકાસ.
FFFFFFFFFFFFFFF;EF; કે ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ. ૬
EFFFFFFFFFFFFFFER [ સંગ્રાહક અને સંશોધક મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ એડવોકેટ-મુંબઈ. ]
૧ આ રાસની અંતની કીઓ ન પ્રાપ્ત થવાથી કર્તાનું નામ, રચનાસંવત અને રચના સ્થાન સંબંધી કહી શકાય તેમ નથી. પહેલાં એક ફાટેલ પાનું ૭ ના આંકવાળું મુનિ જશવિજયને મળેલું હતું, પછી તેમણે જણાવ્યું કે તેની પ્રત પૂજ્યપાદ પ્રવર્તક શ્રીમાન કાન્તિવિજય પાસે છે એટલે તેમને વિજ્ઞપ્તિ કરતાં છ પાનાંની પ્રત પિતાની પાસેની હતી તે સારા સાથ
ગ બીજી પ્રતે સાથે મોકલાવી આપી. તે જોતાં તે અધૂરી નીકળી ને તેનું અનુસંધાન જશવિજય મુનિશ્રીનું ઉપરનું સાતમું પાનું નીકળ્યું. હવે તે પછીનું નથી મળતું તે તેની શોધમાં કાળને વિલંબ ન કરતાં જે છે તે ઉતારી અત્ર મૂકેલ છે. પ્રતમાં જેમ જેમ આગળ વધતા જઈએ તેમ તેમ અશુદ્ધિ ઘણું મળે છે ને તેથી પ્રશ્નાર્થક ચિહ્ન મૂકવાં પડયાં છે. ઉતારવામાં શબ્દભેદ-વ્યવછેદ પર ખૂબ કાળજી રાખી છે.
૨ આ જે નાયકને રાસ છે તે મહાસમર્થ વિદ્વાન હતા, પરંતુ ચુસ્તતાકટ્ટરતા એટલી બધી હતી કે તેને ઉપશાંત કરવામાં આવે તે પછી લાગ આવ્યે પુનઃ ભભૂકી નીકળતી. આના છાંટા એક ગચ્છ અને બીજા ગ૭ વચ્ચે જ નહિ પરન્તુ તપાગચ્છના એક જ આચાર્યની શિષ્ય પરંપરામાં પણ વિરોધરૂપે ઘણું ઉડયા કે જેના લીસોટા તે ગચ્છના શરીર પર હજુ ઉઝરડારૂપે જોવામાં આવે છે. તે નાયકનું નામ ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય છે. તેના સંબંધી આમાં મુખ્ય ઐતિહાસિક બિના છે. તે અત્ર સારરૂપે ટૂંકમાં જોઈએ:
૩ ગર્જરદેશમાં લાડેલિ નામની નયરી છે (તે હાલ મારવાડમાં લાડેલ છે તે જ હશે. પહેલાં તે ગુર્જરમંડલમાં ગણાતું હશે. તેને ઉલ્લેખ વિજયપ્રશસ્તિ મહાકાવ્યમાં સગ ૧૬ ના કલેક ૩૫-૩૬ માં છે. ત્યાં સંસ્કૃતમાં લાટાપતિલપુરી એ નામ આપેલ છે.) ત્યાં એસ(વાલ) વણિક રાંકાશાહને ત્યાં અ૨ખાઈ (અખાઈ) નામની પત્નિથી સં. ૧૫૭૯ ના માઘ માસની શુકલ છઠ ને રવિવારને દિને જન્મ પામેલા પુત્રનું નામ ધનજી આપ્યું. પાંચમે વર્ષે નિશાળમાં જઈ અભ્યાસ કર્યા પછી વન પ્રાપ્ત થતાં મહેસાણે મોસાળ દાદા વરસિંગે બોલાવવાથી તેને ત્યાં તે ધનજી અને તે તેના લઘુ ભાઈ) વનજી ગયા.

Page #7

ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ.
૫
૪ ધનજીને માટે કન્યા આપવા કેટલાક તૈયાર થયા હતા તેટલામાં ત્યાં પંડિત જીવરાજ શ્રીપૂજ્ય ( વિજયદાનસૂરિ ) ના આદેશને માન આપી ચામાસુ` રહ્યા હતા. તેમના ઉપદેશ સાંભળી સંસારનું સ્વરૂપ અસ્થિર જાણી વૈરાગ્ય થયું. માતા મહેસાણે હતા, તેણીને સંયમ લેવાની પોતાની ઈચ્છા જણાવી. માએ આંસુ પાડતાં નયને ગાધાશાહ પાસે આથી થતું દુ:ખ જણાવ્યું. તેણે એમ જણાવ્યું કે એવા ઉપાય કરવા કે આખા કુટુંબને હ થાય. આખરે બંને ભાઇઓ અને માતા એ ત્રણેએ એકીસાથે જીવરાજ પાંડિત પાસે દીક્ષા લેવાના નિર્ધાર કર્યાં.
૫ એવે વખતે ત્યાં વિસલનયરથી વિદ્યાસાગર વાચક આવ્યા કે જેમણે દીક્ષાનુ` મુ` કાઢી આપ્યું અને સ. ૧૫૯૫ના માહ શુદ ૧૦ ને દિને ત્રણેએ દીક્ષા લીધી. દીક્ષા મહેાત્સવ દખદખાથી-ગાજતે વાજતે થયા પછી તેમણે જીવરાજ પાંડિત પાસે દીક્ષા લીધી. અને ભાઇનાં નામ અનુક્રમે ધસાગર અને વિમલસાગર આપવામાં આવ્યાં.
૬ ગુરૂ જીવરાજ પડિતે અભ્યાસ માટે ધસાગર શિષ્યને વિજયદાનસૂરિ પાસે માકલ્યા. તે સૂરિ તેની ઘણી બુદ્ધિ જોઇ હંમેશાં શાસ્ત્ર ભણાવતા. પેાતાના એ શિષ્ય નામે હીરહ ( પછી થયેલ હીરવિજયસૂરિ) અને ધર્માંસાગર અનેએ જૈનશાસ્ત્ર ભણી લીધા પછી આચાર્યશ્રીએ શાસન માટે ચેાગ્ય જાણીને બંનેને દૈનિગર ( દોલતાબાદ કે જે આર`ગાબાદ પાસે આવેલ છે તે ) માકલ્યા.
છ તે તેને દૈવિગિર આવતાં જાણી ત્યાંના ચાંદસિંહે નામના વણિક– શ્રાવકને તથા તેની ગૃહિણી જસમાઈને બહુ આનંદ થયે કે ગુરૂની કૃપા-લાભ આ રીતે પામ્યા. અને મુનિએ ત્યાં પહોંચી ગયા.
૮ શાહ ચાંદસીએ અનેક ભટ્ટ ( બ્રાહ્મણ પંડિત )ને એકઠા કર્યાં અને તેમાં વિશ્વનાથ નામના વિદ્યામાં અગ્રપદ ધરાવતા જણાતાં તેને ચાંદસીહે જ ણાવ્યું કે જે આ અને સાધુઓને શાસ્ત્ર ભણાવે તે માંએ માગેા તેટલુ ધન આપું. જસમાદે પણ પેાતાના પતિ ચાંદસીહને આ કાર્યોંમાં હંમેશાં મદદ કરતી હતી. અને સાધુ સારી રીતે શાસ્ત્રાભ્યાસ કરવા લાગ્યા. (હી. સા. સગ ૬, શ્લા. ૪૯ ) એ વર્ષામાં અભ્યાસ પૂરો કરી ત્યાંના દશ બ્રાહ્મણ પંડિતામાં નામ કાઢ્યું ને દેવિગિરમાં તેમને જયવાદ થયા. ૬૦-૬૪
૧ હીરસૌભાગ્યમાં આને બદલે દેવસી ( દેસિંહ ) નામ છે ને તે ખરૂ લાગે છે, અત્ર લહીઆની ભૂલ લાગે છે. જીએ સ` ૬, શ્લાક ૩૯-૪૦. ત્યાં શ્લોક ૪૨ માં તેની પત્નિનું નામ જસમાદેવી આપ્યુ છે તે આ જસમાય.

Page #8

મી આગાનંદ પ્રકાશ * ૯ પછી ત્યાંથી અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથને હારીને ગુરૂશ્રી (વિજયદાનસૂરિ) ના ચરણે આવી વંદન કર્યું ને ગુરૂએ નાડલાઈમાં બંનેને “પંડિત” પદ આપ્યું (સં. ૧૬૦૭). પછી મેડતામાં ચોમાસું કરવા વિજયદાનસૂરિએ મેકલ્યા. ત્યાં તેઓ
માસું કરી સૂરિને વાંદવા આવ્યા. સૂરિએ બને ઋષિને મેટા મુનિ જાણી (કેને આચાર્યપદને કલશ ચડાવ એ માટે) કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાનમાં રહ્યા. મેટાં પાત્ર ને ફલ (કુલ) મૂક્યાં. ધ્યાનમાં જણાયું કે હીરહર્ષ પર અતિ મૂલ્યવાન છે ફૂલ જોયાં અને ધર્મસાગર અને રાજવિમલા માળે એક એક ફૂલ જેયું. એ પરથી એ ગણે ઉપાધ્યાયના પદને ચગ્ય છે એમ જાણી આદીશ્વરના મંદિરમાં તે ત્રણેને “ઉપાધ્યાય” પદ આપ્યું (સં. ૧૬૦૮ માઘ શુદ ૫હીરભાગ્ય સર્ગ ૬, લે ૭૬ ) અને તેને મહોત્સવ નાડુલાઈના સંઘે કર્યો. ૬૫-૭૧
૧૦ પૂજ્યને આદેશ લઈ ગુરૂ (ધર્મસાગર) ગામેગામ વિચારી શ્રાવકેનું સમ્યકત્વ અજવાળતા હતા અને કુમતિમાંથી લોકને વારતા હતા. વિજચદાનસૂરિશ્રી વિચરતાં વિચરતાં હરિહર્ષને આચાર્યપદ આપવા શિવપુરી (શિહી) આવ્યા ત્યારે ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયને ત્યાં તેડાવ્યા. તે અને બીજા સાધુઓ એકઠા થયા અને (હીરહર્ષને) આચાર્યપદ આપ્યું (સં. ૧૬૧૦) ને તેમનું નામ હીરવિજયસૂરિ રાખ્યું. સૂરિ થયા હીરવિજય ને ઉપાધ્યાય હતા ધર્મસાગર. શ્રીપૂજયે પાટણને આદેશ આપે (ત્યાં ચોમાસું કરવા ફરમાન કર્યું). ધર્મસાગર વાદને જીતવામાં જબરા કુશળ હતા. તેને શ્રીપૂજ્ય વીકાનેર મોકલ્યા. તેઓ ત્યાં પહોંચ્યા. મેહતા ગોત્રને મંત્રી દેવે નિત્યાનિત્ય વિષે વાદ કરતે હતે. સહસારણ કુમતિવાળો હતો. તેને સમજાવવા ધર્મસાગર જઈ પહોંચ્યા ને તેમણે હમેશ સમજાવી સંશય ટાળ્યા. ત્યાં રાજા કલ્યાણની રાજસત્તા ચાલતી હતી. ૭૨-૮૨
૧૧ ચિતોડમાં ગુરૂજીએ (ધર્મસાગરે) પ્રતિષ્ઠા કરી અને પરવાદીઓની સાથે વાત કરી તેમના નાદ ઉતાર્યા. જાલરમાં ખરતર પર જીત મેળવી તથા વાણુઆઓને દીક્ષા આપી પિતાના શિષ્ય કર્યા ને મેટી પ્રતિષ્ઠા પણ સંઘના તરફથી કરી. નાડલાઈમાં મેટી પ્રતિષ્ઠા કરી કુમતિમાં પડતા લોકોને વાર્યા, ઘણું લેકના સંશય ટાન્યા ને વીજામતિ ત્યાંથી ચાલી ગયા. પછી ગુરૂના ઉપદેશથી ગુર્જરદેશ. (ગૂજરાત) માં આવ્યા ને પ્રસિદ્ધ પાટણ નગરમાં આવી ખરતરગચ્છના ઉપર જીત મેળવી. ધનવંત વણિકે એ ત્યાં ઘણાં મેટાં કામે કર્યા. ગુરૂએ કેટલાયને દીક્ષા આપી. ૮૩-૮૮
૧૨ અતિમન્નગર (નાગપુર-નાગર) માં મારું કરી ધનવતેને વૈરાગી ને વિદ્યાવંત બનાવી દીક્ષા આપી. પછી શ્રી હીરવિજયસૂરિને આદેશ

Page #9

ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ
જેસલમેર જવાને આવતાં ત્યાં ગયા ને ત્યાંના રાજા હરિરાજ રાવલની રાજસભામાં વાદીઓ સાથે વાદ કરી જય મેળવ્યું. ચીરહી, જીરાવલા પાર્શ્વનાથ થઈ સૂરત ચેમાસું કરી ત્યાં રાય કલ્યાણની સભામાં જયવાદને વર્યા, ને બતાવી આપ્યું કે પર્યુષણ થનું જ કરવું ઘટે. ૮૯-૯૩
૧૩ જેઓએ ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય પાસે વિનયથી વિદ્યાભ્યાસ કર્યો તેમનાં એટલે તેમના શિષ્યનાં નામ હવે જણાવું છું –
વિમલસાગર, જ્ઞાનવિમલ, વિજયકુશલ, વિવેકવિમલ, વિનયસાગર, ઉદયવંત, દયારૂચિ, પદ્મસાગર, લબ્ધિસાગર, ગુણસાગર, દર્શનસાગર, જ્ઞાનસાગર, શ્રતસાગર, વિવેકસાગર, મેઘસાગર, માણિયસાગર ઇત્યાદિ શિષ્ય ભણુને પંડિત થયા. ૯૪-૯
૧૪ ધર્મસાગરજીના રચેલા ગ્રંથે હવે કહે છે –જમ્બુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિપર વૃત્તિ. ૨ કલ્પસૂત્ર પર કિરણાવલી નામની વૃત્તિ. ૩ પ્રવચન પરીક્ષા. ૪ તત્ત્વતરંગિણી વગેરે અનેક ગ્રંથે. ૧૦૦-૧૦૧
૧૫ અનુક્રમે વિહાર કરતાં ગણધાર એટલે આચાર્ય જગગુરૂ હીરવિજય સૂરિ અમદાવાદ આવ્યા કે જ્યાં શાહ મુરાદ રાજ્યસત્તા ચલાવતો હતો, મુરાદ તે સૂરિને બેલાવી ધર્મનાં મર્મ હંમેશ પૂછતે હતા, અને ચિત્તને નિર્મલ કરતે હતો. ત્યાં ધર્મસાગરે આવી તેમને વંદન કર્યું. બંનેનાં મન આનંદિત થયાં. હીરવિજયસૂરિ શત્રુંજયની યાત્રા કરવા ચાલ્યા. ધર્મસાગર વંદના કરી ચતુરપણે રજા લઈ વટપદ્ર (વડોદરા) આવ્યા. પછી હીરવિજયસૂરિના આદેશથી તે કુંકણ દેશમાં સુરત (તે સુરત તે વખતે કોંકણમાં અંતર્ગત હતું) માં ચાતુર્માસ કર્યું.
૧૬ આ બાજુ હીરવિજયસૂરિએ શત્રુંજયની યાત્રા કરી ઉનામાં ચોમાસું કર્યું અને પછી ત્યાં અનશન કરી ભાદ્રવા શુદિ ૧૧ ને દિને (સં. ૧૬૫૨ માં) તેઓ સ્વર્ગે સિધાવ્યા. આ ખબર સાંભળી ધમસાગર ઉપાધ્યાચને દુ:ખ થયું. આંસુ ઝરતે કહ્યું કે અમારી જોડલી બેડલી થઈ જે ખેડાઈ તૂટી. તે પછીના પટ્ટધર વિજયસેનસૂરિની આજ્ઞામાં રહી તેઓ આત્મસાધન કરવા લાગ્યા.
ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ.
દૂહા. સરસ વચન હુ સરસતી, વરસવિ વચન વિલાસ, હંસવાહન ગજગામિની, સામિની પૂરઈ આસ.

Page #10

પર
chi
શ્રી આભાન પ્રકારાં.
સકલ · સફલેજનમનહરૂ, ઋષભાદિક ચઉવીસ; તસ પય-પંકજ પ્રણમતા, પૂગઈ મનહુ જગીસ. વડવાચક વયરાગર, વિદ્યાÙ વયરકુમાર; સુદ્ધ ચીલŪ કરી સાવલેા, થૂલિભદ્ર અવતાર. ઉપશમરસકે સાગર, ધર્મસાગર ગુરૂરાજ; તાસ તણા ગુણ ગાયતા, સીઝઈ સઘલાં કાજ, રાગ ગાડી.
સંવત પનર ઉગણુાસી, માહ માસ રવિવાર; શુકલ પખિ છઠ્ઠી નિઇ, હુઉ તે હ` અપાર. જનમ મહેાવ અતિ ભલેા, ખરચઈ કનકની કેાડ; ચાચક જન સહુ હરખિયા, ગુણુ બેાલઇ કરોડિ.
*
७
.
૧૦
૧૧
જમ્મૂઢીપ મઝાર ખેત્ર ભરતમાંહિ, ગુજરદેશ વખાણીય એ. તિહાં નચરી નિતરંગ નામઇં લાડેલિ, ધનદપુરી ધનઇં જાણી એ. ગઢ મઢ પાલિ સુચંગ મેટાં મંદિર સુંદર, તેજઇ દીપતાં એ. ઇંદ્ર વિમાન સમાન જિનવર પ્રાસાદ, કનકાચલનઇ જીપતા એ. તિહાં ચઉરાસી ચઉટાં ચઉપટ ચિ ું ક્રિસિઈ, ચતુરલેાકનાં ચિત હર” એ. હું વાડી નઈ વનખ’ડ વાવિ સરોવર, સુરવર તિહાં ક્રીડા કરઈ એ. વ્યવહારી ધનવંત સંત સાહ, સદા ધર્મવંત રધરા એ. રૂપઈં રૂડી રામા ચીલઈ ચમકતિ, નિજપતિન” સુહુ કરા એ. ઉસ વંશ સિણુગાર વ્યવહારી વડા, સાહુ રાંકે તિહાં વસઈ એ. તસ ધરણી અર્ખાઇ સીલઇ સીતા એ, રૂપÛ ૨ભાનÛ હુસઈ એ. ૧૪ સુખભરી સૂતી સેજિઇ સઘન સાહામણું, મયગલ મેટો મલપતા એ. ૧૫ સપન લડ્ડી તતકાલ આવઈ પિઉ પાસÛ, કહુઇ ગજ દીઠા દીપતા એ. ૧૬ પ્રમન્નઇ કરી પ્રમદાસુ` પરગટ પિ એલઇ, સુત હાસ્યઇ તુમ કુલતિલા એ. ૧૭ શુભ લગનઇં શુભ યાગિÛ પૂરઈ માસિ` એ, સુત જનમઉ તિહાં ગુણનિલે એ. ૧૮
૧૨
૧૩
દૂા.
3
૫
૧૯
૨૦

Page #11

ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ.
અનુકરમાઈ સુત વાધતે, બીજ તણે જિમ ચંદ; સકલ કલા ગુણ પૂરીઉ, મેહણુવલ્લીકંદ.
રાગ ધન્યાસી.
અનુકરમાઈ કુંઅર વાધઈ, સકલ મને રથ સાધઈ માય મનિ હરખ ન માઈ, ગુણીજન ગુણગણ ગાઈ. સુતનું દીધું એ નામ, ધિન ધનજી અભિરામ; કુંઅર પાંચમાં વરસઈ, ભણવા મુંકઈ ઉલ્લાસઈ સકલ વિદ્યા દિન થોડઈ, ભણિએ કુંઅર કોડ દિન દિન વન સેહઈ રમણીનાં મન મેહઈ. મું સાલ મહીસાણું ગામઈ, દાદો વરસિંગ નામઈ; કુંઅરનઈ તિહાં તેડાવઈ ધનજી વનછ તે આવઈ. મિલિઆ માજન લેક, દામ લીઉ તમે રોક; અમ ઘરિ કન્યા છઈ સારી, વિવાહ કરે વ્યવહારી.
(દહા.) ઈશુઈ અવસરિ આવઈ તિહાં, શ્રી પંડિત જીવરાજ; ગેયમ ગણહર સમવડિ, સકલ સંઘ હિતકાજ.
( હાલ ચાલુ) શ્રીપૂજ્ય આદેશકારી, સકલ છવ ઉપગારી, ચઉમાસ મહીસાણુઈ રહિઆ, શ્રી સંઘ લીયડઈ ગહગહીઆ. ૨૮ તેહ તણે ઉપદેશસાર, જાણે અમૃતધાર; સંસારસરૂપ જાણું, વેરાગિ મનમાંહિ આણી. શ્રી ગુરૂચરણિ ચારિત્ર, લેઈ કીજ જનમ પવિત્ર.. (વં)રી શ્રી ગુરૂપાય, હઈયડઈ હરખ ન માય.
નિજ જનનીનઈ વિનવઈ, વિનતી અવધારિ, સંયમ રામા રંગિ વરસ્ય, વેગિ વિચારિ. નિજ જનની નિસુણ કરી, નયણિ નીર ઝરતિ સાહ ગાધાનઈ જઈ કહઈ, હઈડઈ દુઃખ ધરંતિ. સાહ ગેધ વલતું ભણુઈ, કીજઈ એક ઉપાય; જિમ સઈ કુટુંબન, હાઇડઇ હરખ જ થાય.

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ r496060699090909090047 મા અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. પ LY9999999999999999994
ગત વર્ષના પૃષ્ટ ર૯૪ થી શરૂ.
ચૌદમે અધિકાર. પ્રશ્ન-એક પ્રત્યક્ષને જ પ્રમાણ માનવું, તે વિચાર કરતાં વિવેકચક્ષુવંતેને સર્વ પદાર્થની સિદ્ધિ માટે સમર્થ લાગતું નથી.
ત્યારે સત્ય શું છે ?
ઉત્તર–પ્રવીણે કહે છે, જે એક પદ વડે બોલી શકાય તે સત્પદ અને જે સત્પદ વડે વાચ્ય હોય તે હોય જ. દષ્ટાંત તરીકે, આનંદશોકાદિ પૂર્વે કહેલા શબ્દ. વિશેષમાં કાલ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્મ, ઉદ્યમ, પ્રાણ, મન, જીવ, આકાશ, સંસાર, વિચાર, ધર્મ, અધમ, સ્વર્ગ, નરક, વિધિ, નિષેધ, પુદ્ગલ, પરમાણુ, સિદ્ધ, પરમેશ્વર ઈત્યાદિ. એ શબ્દમાંના કઈ પણ શબ્દને બુદ્ધિમાન
રાગ સિંધુ અસારી. પ્રેમ ધરી માય ઈમ બેલઈ, મનમોહન, રાખે ઘરનું સુત્ર મન, તું છઈ કુંઅર લહુઅડો મન ઈમ કાં વિચાર પુત્ર મન. ૩૪ તુઝ વિણ કિમ દિન લીજીઈ મન તું છોઈ અમ આધાર મન, ચારિત્ર વછ ! છઈ દેહિલું મન જેવી ખાંડા ધાર મન ૩૫ વલતું કેઅર ઈમ ભણઈ, સુણિ માડલિ! એ છઈ અથિર સંસાર મોરી માડલિ. ધણ કણ કંચણ મોતી, સુણિત એ છઈ સહુએ અસાર મેરી૩૬ એહવું જાણી ચેતીઈ મેરીટ લીજ સંયમ માર મારી, ધનજી વચન નિસણી કરી, વનજી વિચારઈ સાર મરી ૩૭ બિહું બંધવ સમઝી કરી સુણીલેહ્યું હે દેઈ સાથિ મોરી અમહે દેઈ સંયમ લી જઈસુણપંડિત જીવરાજ હાથિ મેરી ૩૮ વલતું માત્ર ઈમ ભણઈ, મનમોહન, તુમ વિણ આમ કુણુ કાજ મન સહુ સંચમ લીજીઈ મન કીજીઈ અવિચલ રાજ. મન
૩૯ (અપૂર્ણ).

Page #13

અધ્યાત્મ જ્ઞાન નિરૂપણ પ્રકનોત્તર, ચેષ્ટા વડે પ્રતિપાદન કરી શકે એમ નથી, પણ બધા શબ્દો સત્પદવડે પ્રરૂપવા ચોગ્ય છે. એમના વર્ણો એક કણેન્દ્રિયથી ગ્રહણ થઈ શકે છે અને સ્વસ્વભાવથી ઉત્પન્ન થતા તે તે પ્રકારના ફળથી અનુમાન પણ થઈ શકે છે. માત્ર કેવલજ્ઞાની જોઈ શકે છે. જે શબ્દ બે અથવા વધારે પદના સંગથી થાય છે તે ( તદ્વાચ્ય વસ્તુ ?) હોય અથવા ન પણ હોય. વંધ્યા અને પુત્ર પૃથફ પૃથફ હોય છે, પણ વંધ્યાપુત્ર એ યુક્ત શબ્દ ( તદ્વાએ કઈ વસ્તુ વિશેષ ? ) નથી. તે જ પ્રમાણે આકાશપુષ્પ, મરીચિતોય ( ઝાંઝવાનાં પાણી ), ખરશૃંગ ઈત્યાદિ અનેક સંયુક્ત શબ્દ યુક્ત નથી ( અર્થાત્ તદ્વાચ્ય કઈ વસ્તુ નથી). કન્દ્રિય વડે ગ્રહણ કરવા ગ્ય ભાવથી પણ એમની સત્તા નથી. માટે ઈન્દ્રિયગોચર સર્વ સત્ય નથી. કેટલાક સંગજ શબ્દ (તદ્વાચ્ય વસ્તુ ?) હોય છે, ત્યારે તેમને (સંયુક્ત શબ્દથી વાચ્યને ?) વિરહ પ્રાયઃ હેતું નથી. જેમકે ગેશંગ ( ગાયનું શીંગડું ), નરેન્દ્રકેશ (રાજાના વાળ), ભૂમિરૂહ (જમીનમાં ઉગેલું ઝાડ), ગોપતિ (ગાન માલિક ગેવાળિયે), ભૂધર (પર્વત) વગેરે. કેટલાક શબ્દ પૃથક્ પૃથફ અને સંયુક્ત પણ હોય છે.
આંખ કાન વગેરેથી ગ્રહણ થઈ શકે એવી વસ્તુ છતાં પણ ખરા કરાદિમાં અને કર્પરાદિ નહિ પણ તેના જેવા જ લવણુ શર્કરાદિમાં આંખ કાન ભેદ પાડી શકતાં નથી. આંખ, કાન, નાક ને જિલ્લાથી જે કે શર્કરાકર્પરાદિ સુગન્ધી વસ્તુઓ વિષે જ્ઞાન થાય છે તે પણ તેમાંના કેટલાક વિષે જિલ્લાથી થયેલું જ્ઞાન પ્રમાણુ ગણાય છે. સ્વર્ણાદિ વસ્તુમાં આંખ અને કાનનું જ્ઞાન કુંરે છે ( કામ કરે છે ) ખરું પણું તે પદાર્થની ખાત્રી માટે માત્ર ઈન્દ્રિય-જ્ઞાન નહિ કિતુ કષાદિથી ( કસટીના પથ્થર ઉપર ઘસીને જવા વગેરેથી) થતું જ્ઞાન જ પ્રમાણ ગણાય છે. રત્નપરીક્ષકે ઈન્દ્રિયો સરખી છતાં રત્નપરીક્ષિકા નામના ગ્રંથના આધારે માણિકયપ્રમુખ રત્નશશિની કિંમત અધિક ઓછી કરે છે, પણ એકસરખી કરતા નથી તેમાં તેમની પ્રતિભા ( બુદ્ધિ ) વિશેષ કારણ છે, તેવીજ રીતે અફિણાદિ
ટક (કેફ ?) માં સર્વ ઇન્દ્રિયો મેહ પામે છે; પણ તે ખાધાથી ઉમત્તતા તેમના વિષે નિર્ણય કરવામાં પ્રમાણ ગણાય છે, માટે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન સર્વ સત્ય નથી. ઔષધી, મંત્ર, ગુટિકા અને અદશીકરણ (નેત્રોજન ) થી ગુપ્ત રહેનારનું શરીર લેકેના દષ્ટિપથમાં આવતું નથી તેટલા ઉપરથી તે નથી એવું શું ઇન્દ્રિયે નથી ગ્રહણ કરતી ? અર્થાત્ ઇન્દ્રિયેથી તેનું અસ્તિત્વ ગ્રહી શકાતું નથી. તે પણ તે ગુપ્ત પુરૂષ આન-મેચનાદિ લાવવું મૂકવું વગેરે કાર્ય કરે છે તેથી તેની સત્તા સિદ્ધ થાય છે. આથી પરોક્ષની સિદ્ધિ થાય છે અને પક્ષની સિદ્ધિ થઈ એટલે સ્વર્ગનરકની સિદ્ધિ થઈ જ.
* શક્તિ, મહેશ ( શિવ–મહાદેવ ), વીર, ભૂત, સતી, જાંગુલિકા (વિષ ઉતાર નારી), સપની (શાક) અને સિદ્ધાયિકાદિની સિદ્ધિ પણ તેવી જ રીતે મનાય છે.

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
- પ્રશ્ન–જે વસ્તુ ચેષ્ટાથી પણ ન દેખાય તે કેવી રીતે મનય ?
ઉત્તર–સર્વજ્ઞ ભગવાન કેવલજ્ઞાનથી જેટલી સત્ વસ્તુ છે તેટલી તમામ જાણી શકે છે માટે બીજાને અવબોધ થવાના હેતુથી તે જે જે વચન કહી ગયા છે તે પ્રમાણ ગણવાં જોઈએ. જુઓ ! લેકમાં પણ અન્યજનેને જે નથી જણાતું તે ખરેખર તજ્ઞાતા (તેના જાણકાર) ને દેખાય છે. રિત્તિકે જ્યોતિર્વિ) ગ્રહણ, ગ્રહોદય, ગર્ભ તથા મેઘનું આગમન વગેરે જાણી શકે છે. ચૂડામણિ ( રમળ?) શાસ્ત્રના જાણકાર વીતેલી સર્વ વાત કહી શકે છે. નિદાનવેદ્ય સર્વ રોગનું નિદાન નિવેદન કરી શકે છે. પરીક્ષક (પરખિયા) નાણાંની પરીક્ષા કરી શકે છે. પદજ્ઞ (પગી) પગલું કાઢી શકે છે. શાકુનિક શકુન ઓળખી શકે છે. સામાન્ય લેકે તેવું કઈ કરી શકતા નથી. આટલા ઉપરથી જ સમજાશે કે ઈનિદ્રયેથી બીજો શો બોધ થઈ શકે ? તાત્પર્ય કે સર્વ લેક પરોક્ષ પદાર્થોને જાણી શકે નહિ, માત્ર જ્ઞાની જાણી શકે. ઇન્દ્રિયો છતાં પણુ મનુષ્ય આચાર, શિક્ષા, વિદ્યા, મંત્ર, આમ્નાય, સાધન, ચરિત્ર, વૃત્તાન્ત અને પરદેશવાર્તા પિતાની મેળે જાણી શકતા નથી પણ પરોપદેશથી જાણી શકે છે. માટે ચિત્ત રિથર કરી અને વિકલ્પ મૂકી સમજે કે ઇન્દ્રિયો પિતાને જે ગ્રહણ કરવા એગ્ય હોય તેનું જ ગ્રહણ કરે છે. જે જ્ઞાન ઇન્દ્રિયોને પરોક્ષ હોય તે પરોપદેશથી શીઘ સમજાય છે. આ સર્વ સારું છે કે નઠારૂં છે તે વિસ્તારથી અથવા સંક્ષેપથી અને દ્વારા જ સમજી શકાય છે. અંગ્રવૃદ્ધિ (અંત
ગળ ), શુકરાગ, કફ, પિત્ત, વાત, નાડી, ભ્રમ, ગુમ (વાયુથી પેટમાં ચડતે ગોળો ), યકૃત (લીવર), મલાશય, ગડેલ (કૃમિ ?), તાપાકિય (તાવને વધારે), વાળ, કપાલગ, ગલરાગ (ગળામાંના વ્યાધિ) અને વિદ્રધિ (પરૂ થાય એવો સોજો ) ઈત્યાદિ વશરીરગત રંગોને સામાન્ય માણસે પિતાની ઇદ્રિ વડે જાણી શકતા નથી. પણ પરોક્તિ ( જાનું કહેવું ) સાંભળવાથી તથા ઔષધાદિવડે શમન થવાથી રોગના અતિત્વ વિષે તેમની ખાત્રી થાય છે. જે વસ્તુ પ્રાણીના શરીરના અવયવભૂત હોય તે જોઈ શકાય છે; પરંતુ અમૂર્ત જોઈ શકાતી નથી, આકૃતિવાળા પ્રાણીના અંગ ઉપર જે વસ્તુ થઈ હોય અથવા તે તદંગભૂત હોય તે જ જોઈ શકાય છે. નિરાકાર જીવના ગુણ જોઈ શકાતા નથી, કેમકે તે ગુણો પણ નિરાકાર છે, આથી સિદ્ધ થયું કે ઈન્દ્રિોને જે ગ્રહણ કરવા ગ્ય હોય તેનું જ તે ગ્રહણ કરે છે અને આ સોએ કહ્યું છે જે સામાન્ય લેકની ઇન્દ્રિયે સર્વ –ગ્રહી શકતી નથી તે સત્ય છે.
પંદરમે અધિકાર. કઈ વસ્તુ શરીરના બહારના ભાગ ઉપર રહેલી હોય તેમ છતાં પણ જે

Page #15

અધ્યાત્મ જ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નાત્તર.
૬૩
તે દશ્ય ગ્રાહ્ય હાય તે જ પ્રાણીએ તેને સ્વઇન્દ્રિયેાવડે દેખી શકે છે. જે ગ્રાહ્ય નથી તેનુ ગ્રહણ થતું નથી. તે માત્ર બીજાના કહેવાથી માનવામાં આવે છે. અત્ર દૃષ્ટાન્ત. કોઈ પુરૂષની ગરદનના પાછલા ભાગ ઉપર કે પૃષ્ટ-વાંસાના મધ્ય ભાગમાં ભૃંગ (ભમરા) અથવા સ્વસ્તિકાદિ ચિહ્ન અથવા તિલ (તલ) વગેરે હાય તેને તે પેાતાની દ્રિચાવડે જોઇ શકતાં નથી, જ્યારે તેનાં માતુશ્રી પ્રમુખ આસવૃદ્ધો કહે છે કે ‘ તને અહીં ભૃગાદિ છે ' ત્યારે તે માને છે; પરં તુ કેાઈ પણ પ્રસગે તે સ્વઇન્દ્રિયેાવડે તેને જોઇ શકતા નથી. તેવીજ સ્વર્ગાદિ વિદ્યમાન છતાં સ્વઇન્દ્રિયેાવડે ગ્રાહ્ય નહિ હાવાથી દેખી શકાતાં નથી. અહીં એવી શંકા નહિ કરવી કે, જેમ ભૃગાદિને જોનારા ઘણા હાય છે અને નહિ જોનારા માત્ર તે ભૃંગાદિવાળે! એકલા હાય છે તેવી રીતે સ્વર્ગાદિને જોનારા ઘણા નથી. સ્વશરીરમાં રહેલા ચિહ્નને નહિ જોનારના જેવા નાસ્તિક છે અને આમ વચનને પ્રમાણ માનનારા અર્થાત્ પરભવને માનનારા આસ્તિક નાસ્તિકા કરતાં વધારે છે. એમ પણ નિહ કહેવુ. કે. પૃષ્ઠ ( પીઠ ) ઉપર આવેલા ચિહ્નનું ફળ થાય છે. ત્યારે તેના નિશ્ચય થાય છે તેમ સ્વર્ગી નરકના કાઈ પણ ચેષ્ટાવડે બેધ થતા નથી. શૈવાને માન્ય શક્તિ, શમ્ભુ, ગણેશ, વીર વગેરે દેવસમૂહ અને તુરૂ′ા(મુસલમાના) ને પૂજ્ય ફિરસ્તા, પેગંબર, પીર પ્રમુખ તેમની સેવાથી થતા તાદશ ફળવડે-લેાકેાક્તિ ( લેાકાના કહેવા ) પ્રમાણે જાણી શકાય છે તે છે કે નહિ ? જે છે તે તે દેવ છે-મર્ત્ય (મનુષ્ય ) નથી, પણ કલિકાળના ચેાગથી પ્રાયઃ દેખી શકાતા નથી અને તેમની નિવાસભૃામ દૂર હાવાથી તે ક્ષેત્રના મા પણ મનુષ્યાને અગમ્ય છે. તેમની સત્તા સિદ્ધ છે, જે આપણા જેવા અહીં રહેનારાથી દર્શાવી શકાય તેમ નથી. એજ પ્રમાણે પાપ હેતુથી પ્રાપ્ત થવા યેાગ્ય નરકતિની સત્તા પણ રવયમેવ વિચારી લેવી. વળી વિચત્તમાં એવા વિચાર કરો કે, લંકા છે અથવા નહીં ? છે એમ તે તમે અમે સર્વ સાંભળીએ છીએ. વારૂ તે કેણુ માનતુ નથી ? જો માના છે તેા અહીં રહ્યાં રહ્યાં મતાવે. અહીં રહ્યાં રહ્યાં કેનાથી બતાવાય એમને કહેવું હોય તે જેમ અહીં રહેલાથી લંકા ન દેખાય તેમ અહીં રહેલા છદ્મથ ( કેવલજ્ઞાન નહિ પામેલા ) પુરૂષાથી રવ`માક્ષાદિ સ્થાન પણ ન દેખાય.
-ચાલુ.

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
અગિઆર અંગમાં નિરૂપણ કરેલ ||
શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર, (ગતાંક પૃષ્ટ ૩૭ થી શરૂ ) ||
છે
૩૮ [ પ્ર૦ ] એ પ્રમાણે ખરેખર દેવાનુપ્રિય ! આપનો અન્તવાસી કુશિષ્ય સંખલિપુત્ર શાલક છે તે મખલિપુત્ર શાલક મરણ સમયે કાળ કરીને કયાં ગયો કયાં ઉત્પન્ન થયો ? [ ] એ પ્રમાણે ખરેખર હે મૈતમ! મારે અતેવાસી કુશિષ્ય સંખલિપુત્ર ગે શાલક જે શ્રમણને ઘાતક અને યાવત છદ્મસ્થ હતું તે મ ણ સમયે કાળ કરીને ઉર્વલેકમાં ચન્દ્ર અને સૂર્યને ઓળંગી યાવત્ અશ્રુત કલ્પને વિષે દેવપણે ઉત્પન્ન થયે, ત્યાં કેટલાએક દેવેની બાવીશ સાગરોપમની સ્થિતિ કહી છે, ત્યાં ગોશાલક દેવની પણ બાવીશ સાગરોપમની સ્થિતિ છે.
૩૯ [ પ્ર] તે ગોશાલક દેવ તે દેવકથી આયુષ્યને ક્ષય થવાથી થાવત્ કયાં ઉત્પન્ન થશે? [ ઉ૦ ] હે ગૌતમ ! આ જંબુદ્વીપ નામે દ્વીપમાં ભરતક્ષેત્રને વિષે વિધ્યાચલ પર્વતની તળેટીમાં પુંડનામે દેશને વિષે શતદ્વાર નામે નગરમાં સંસુતિ (સન્મતિ) નામે રાજાને ભદ્રા નામે ભાર્યાની કુક્ષિને વિષે પુત્ર રૂપે ઉત્પન્ન થશે તે ત્યાં નવ માસ બરાબર પૂર્ણ થયા બાદ અને સાડા સાત દિવસ વીત્યા પછી સુન્દર બાળકને જન્મ આપશે.
૪. જે રાત્રિને વિષે તે બાળકને જન્મ થશે તે રાત્રિને વિષે શતદ્વાર નામે નગરમાં અંદર અને બહાર અનેક ભારપ્રમાણ અને અનેક કુંભપ્રમાણ વૃષ્ટિરૂપ પદ્મની વૃષ્ટિ અને રત્નની વૃદ્ધિ થશે. તે વખતે તે બાળકના માતાપિતા અગીયારમે દિવસ વીત્યા પછી બારમે દિવસે આવા પ્રકારનું ગુણયુક્ત અને ગુણનિષ્પન્ન નામ કરશે, જે હેતુથી અમારા આ બાળકને જન્મ થયો એટલે શતદ્વાર નગરને વિષે બાહ્ય અને અંદર યાવત્ રત્નની વૃષ્ટિ થઈ તે માટે અમારા આ બાળકનું નામ મહાપ રહે. ત્યારપછી તે બાળકને માતાપિતા મહાપદ્મ એવું નામ પાડશે. ત્યાર પછી તે મહાપદ્મ બાળકને માતા પિતા કંઈક અધિક આઠ વર્ષને થયેલે જાણીને સારા તિથિ કરણ, દિવસ, નક્ષત્ર, અને મુહર્તાને વિષે અત્યંત મેટા રાજ્યાભિષેક વડે અભિષેક કરશે.
- હવે તે રાજા થશે તે મહાહિમવાનું આદિ પર્વતની જેમ બલવાળો થશે ઈત્યાદિ વર્ણન જાણવું ચાવત તે વિહરશે. હવે અન્ય કોઈ દિવસે તે મહાપદ્ધરાજાનું મહાદ્ધક યાવત્ મહાસુખવાળા બે દેવ સેનાકર્મ કરશે, તે દેના નામ આ

Page #17

મા તીર્થંકર ચરિત્ર. પ્રમાણે પૂર્ણભદ્ર અને માણિભદ્ર. ત્યાર પછી શતદ્વાર નગરને વિષે ઘણું માંડલિક રાજાઓ યુવરાજ- તલવર યાવતું સાર્થવાહ પ્રમુખ પરસ્પર બોલાવીને એ પ્રમાણે કહેશે કે હે દેવાનુપ્રિયો ! જે હેતુથી અમારા મહાપદ્મરાજાનું બે મહદ્ધિક દેવ યાવતું સેનાકર્મ કરે છે, તે દેવોના નામ આ પ્રમાણે પૂર્ણભદ્ર અને માણિભદ્ર. તે માટે હે દેવાનુપ્રિયે ! અમારા મહાપદ્મરાજાનું બીજું નામ દેવસેન રહે, તે વખતે તે મહાપદ્મરાજાનું દેવસેન એવું બીજું નામ થશે.
- ૪૧ ત્યાર બાદ તે દેવસેન રાજાને અન્ય કોઈ દિવસે શ્વેત નિર્મલ શંખના તળીયા સમાન અને ચાર દન્તવાળું હસ્તિરત્ન ઉત્પન્ન થશે, ત્યારે તે દેવસેનરાજા વેત નિર્મલ શંખના તળ સમાન અને ચાર દતવાળા હસ્તિરત્ન ઉપર ચીને શતદ્વાર નગરના મધ્યભાગમાં થઈને વારંવાર જશે અને નીકળશે, તે વખતે શતદ્વાર નગરને વિષે ઘણા માંડલિક રાજાએ યુવરાજા યાવત્ સાથે વાહ પ્રમુખ એક બીજાને લાવશે બોલાવીને કહેશે કે હે દેવાનુપ્રિયે ! જેથી અમારા દેવસેન રાજાને વેત નિર્મલ શેખતળના જેવો અને ચાર દાંતવાળો ઉત્તમ હસ્તિ ઉત્પન્ન થયો છે, તે માટે હે દેવાનુપ્રિયે ! અમારા દેવસેન રાજાનું ત્રીજું નામ વિમલવાહન હતું. ત્યારે તે દેવસેન રાજાનું વિમલવાહન એવું ત્રીજું નામ પડશે.
૪૨ ત્યાર બાદ તે વિમલવાહન રાજા અન્ય કઇ દિવસે શ્રમણ નિ. ન્થોની સાથે મિથ્યાત્વ અનાર્યપણું આચરશે, કેટલાએક શ્રમણ નિગ્રન્થોને આક્રોશ કરશે, કેટલાએકની હાંસી કરશે, કેટલાએકને જુદા પાડશે, કેટલાએકની નિર્ભત્સના કરશે, કેટલાએકને બાંધશે, કેટલાએકને રોકશે, કેટલાએકના અવ યનો છેદ કરશે, કેટલાએકને મારશે, કેટલાએકને ઉપદ્રવ કરશે, કેટલાએકના વસ, પાત્ર, કાંબલ અને પાદપુચ્છન છેદશે-વિશેષ છેદશે, ભેદશે, અપહરણ કરશે, કેટલાએકના ભાત પાણીનો વિચ્છેદ કરશે, કેટલાએકને નગરથી બહાર કાઢશે, અને કેટલાએકને દેશથી બહાર કાઢશે. તે સમયે શતદ્વાર નગરને વિષે ઘણા માંડલિક રાજાઓ અને યુવરાજાઓ યાવતું પરસ્પર કહેશે કે હે દેવાનુપ્રિયે ! એ પ્રમાણે ખરેખર વિમલવાહન રાજાએ શ્રમણ નિગ્રન્થની સાથે મિથ્યા અનાર્ય પણું સ્વીકાર્યું છે ચાવત્ કેટલાએકને દેશથી બહાર કાઢે છે. તે માટે હે દેવાનુપ્રિયે ! એ આપણને શ્રેયરૂપ નથી, આ વિમલવાહન રાજાને શ્રેયરૂપ નથી, તેમજ આ રાજ્યને આ રાષ્ટ્રને બલને, વાહનને, પુરને, અન્તઃપુરને કે દેશને શ્રેયરૂપ નથી, કે જે વિમલવાહન રાજાએ શ્રમણ નિર્ચન્થની સાથે મિથ્યા અનાર્યપણું સ્વીકાર્યું છે, તે માટે હે દેવાનુપ્રિયે ! આપણે વિમલવાહન રાજાને આ વાત જણાવવી એગ્ય છે. એમ વિચારી એકબીજાની પાસે આ વાતને સ્વીકાર કરે છે, રવીકાર કરીને જ્યાં વિમલવાહન રાજા છે ત્યાં આવે

Page #18

૬૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ છે, ત્યાં આવીને કરતલપરિગ્રહીત કરીને હાથ જોડીને વિમલવાહન રાજાને જય અને વિજયથી વધારે છે, વધાવીને એમ કહેશે કે હે દેવાનુપ્રિય! આપ શ્રમણ નિગ્રન્થની સાથે મિથ્યા અનાર્યપણાને આચરતા કેટલાએકનો આક્રોશ કરો છે યાવતુ કેટલાએકને દેશથી બહાર કાઢે છે, તે દેવાનુપ્રિય એવા આપને શ્રેયરૂપ નથી, એમ અમને પણ યરૂપ નથી તેમજ આ રાજ્યને યાવત્ દેશને શ્રેયરૂપ નથી કે જે દેવાનુપ્રિય એવા આપ શ્રમણ નિગ્રોની સાથે મિથ્યાત્વ અનાર્યપણું આચરે છે. તે માટે હે દેવાનુપ્રિય ! આપ નહિં કરવા વડે આ કાર્યથી બન્જ પડે.
૪૩ જ્યારે તે ઘણુ માંડલિક રાજાઓ, યુવરાજાઓ, સાર્થવાહ પ્રમુખ આ બાબત વિનતિ કરશે ત્યારે તે વિમલવાહન રાજા ધર્મ નથી, તપ નથી, એવી બુદ્ધિથી મિથ્યા વિનયવડે આ વાત કબુલ કરશે. હવે તે શતદ્વાર નગરથી બહાર ઉત્તર પૂર્વ દિશાએ અહિં સુભૂમિભાગ નામે ઉદ્યાન હશે, તે સર્વ જતુના પુષ્પાદિક યુક્ત, ઇત્યાદિ વર્ણન જાણવું. તે કાલે તે સમયે વિમલ નામે તીર્થંકરના પ્રપત્ર શિષ્ય પરંપરામાં થયેલા સુમંગલ નામે અનગાર હશે. તે જાતિસંપન્ન ઈત્યાદિ ધર્મઘોષ અનગારના વર્ણન પ્રમાણે વર્ણન કરવું, ચાવતું સંક્ષિપ્ત અને વિપુલ તેજલેશ્યાવાળા ત્રણ જ્ઞાનવડે સહિત તે સુમંગલ નામે અનગાર સુભૂમિભાગ નામે ઉદ્યાનથી છેડે દૂર નિરન્તર છઠ્ઠને તપ કરવા વડે યાવત આતાપના લેતા વિહરશે.
૪૪ હવે તે વિમલવાહન રાજા અન્ય કોઈ દિવસે રથચર્યા કરવા નીકળશે, ત્યારે સુભૂમિભાગ નામે ઉદ્યાનથી છેડે દૂર રથચર્યા કરતો તે વિમલવાહન રાજા નિરંતર ઇ ને તપ કરતા યાવતું આતાપના લેતા સુમંગલ અનગારને જોશે, જોઈને કપાવિષ્ટ થયેલ યાવતું કોધથી અત્યન્ત બળતે એ તે રાજા રથના અદભાગવડે તે સુમંગલ અનગારને અભિઘાત કરી પાડી નાખશે. જ્યારે વિમલવાહન રાજા રથના અગ્રભાગવડે સુમ ગલ અનગારને પાડી નાંખશે ત્યારે તે સુમંગલ નગાર ધીમે ધીમે ઉઠશે, ઉઠીને બીજીવાર ઉંચા હાથ કરી કરીને આતાપના લેતા વિહરશે ત્યારે તે વિમલવાહન રાજા સુમંગલ અનગારને બીજીવાર રથના અગ્રભાગવડે અભિઘાત કરી પાડી નાંખશે, જ્યારે વિમલવાહન રાજા સુમંગલ અનગારને બીજીવાર રથના અગ્રભાગવડે અભિ ઘાત કરી પાડી નાંખશે ત્યારે તે સુમંગલ અનગાર ધીમે ધીમે ઉઠશે, ઉઠીને અવધિજ્ઞાન પ્રયુંજશે, અવધિજ્ઞાન પ્રયુંજીને વિમલવાહન રાજાને અતીતકાળે અવધિજ્ઞાનવડે જશે, જોઈને વિમલવાહન રાજાને એમ કહેશે કે તું ખરેખર વિમલવાહન રાજા નથી, તું ખરેખર દેવસેન રાજા નથી, તું ખરેખર મહાપદ્મ રાજા નથી. તું આ ભવથી ત્રીજા ભવમાં મંખલિપુત્ર ગોશાલક નામે હતો, અને શ્રમણને

Page #19

ભગવાન મહાવીર સંબંધી થેલી હકીકત. ૨૭
6666666666 હું ભગવાન મહાવીર સંબંધી થડી હકીક્તો. છે
ලොබ බජර බර ම
શ્રી વીરચરિત્રમાં આવતાં મનુષ્ય, નગર, નદી,
વગેરેના નામો. ૭૦૦૦૭૦( ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૯ થી શરૂ. ૭૦૭૦૭૦૭૦ સર્ગ. લોક. ૧૧ ૧૮૪ અંગારવતી ચંપ્રદ્યોતની રાણી
વાસવદત્તા તે બને પુત્રી. ,, ૧૯૦ ઉદયન રાજા વસદેશ, કૌશાંબી નગરીનો રાજ. ,, ૨૩૩ ચોગંધરાયણ તે રાજાનો મંત્રી.
ઉજજયિનીથી કૌશાંબી નગરી એકસે યોજન થાય છે. - ૩૧૧ વીતય નગરીના રાજા ઉદાયનને દીક્ષા આપીને મરૂમંડલમાં થઈને ભગવાન
રાજગૃહી નગરીમાં સમોસય. ઘાત કરનાર તું છસ્થાવસ્થામાં કાળધર્મ પામ્યું હતું, જે કે તે વખતે સર્વાનુભૂતિ અનગારે સમર્થ છતાં પણ તારો અપરાધ સમ્યક પ્રકારે સહન કર્યો તેની ક્ષમા કરી, તિતિક્ષા કરી અને તેને અધ્યાસિત કર્યો. જો કે તે વખતે સુનક્ષત્ર અનગારે પણ યાવત્ અધ્યાસિત સહન કર્યો. જો કે તે સમયે શ્રમણ ભગવાન્ મહાવીરે સમર્થ છતાં પણ યાવત્ સહન કર્યો. પરંતુ ખરેખર હું તે પ્રમાણે સમ્યક સહન નહિ કરું. યાવત્ અધ્યાસિત નહિ કરું. હું ઘોડા, રથ અને સારથિ સહિત તને મારા તપના તેજથી એક ઘાએ કૂટાઘાત પાષાણુમય યંત્રના આઘાતની જેમ ભસ્મરાશિરૂપ કરીશ.
૪૫ જ્યારે તે સુમંગલ અનગારે એ પ્રમાણે કહ્યું ત્યારે અત્યન્ત ગુસ્સે થયેલ અને ચાવતુ અન્યન્ત ક્રોધથી બળતા તે વિમલવાહન રાજા સુમંગલ અનગારને ત્રીજીવાર પણ રથના અગ્રભાગવડે અભિઘાત કરી પડી નાંખશે. જ્યારે વિમલવાહન રાજા રથના અગ્રભાગવડે ત્રીજીવાર તે સુમંગલ અનગારને અભિઘાત કરી પાડી નાંખશે, ત્યારે અત્યંત ગુસ્સે થયેલા અને યાવત્ કોધથી બળતા એવા તે સુમંગલ અનગાર આતાપના ભૂમિથી ઉતરી તેજસ સમૃદુઘાત કરશે. તેજસ સમુદ્દઘાત કરીને સાત આઠ પગલાં પાછા જઈ ઘોડા, રથ અને સારથિ સહિત વિમલવાહન રાજાને ભસ્મરાશિ રૂપ કરશે.
૪૬ પ્રિ૦] હે ભગવાન્ ! સુમંગલ અનગાર ઘેડા સહિત યાવત્ વિમલવાહનરાજાને ભસ્મરાશિરૂપ કરીને [કાળ કરી] કયાં જશે ? (ચાલુ)

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
.
૩૨૭
છે
જ
૫૦૧
૩૨૫ ઉદાયન રાજા અંતિમ રાજર્ષિ.
સિંધુવીરદેશ વીતભયનગરી તેને રાજા ઉદાયન. ૩૩૦ પ્રભાવતી તેને રાણી. ૩૩૧
અભીચિ તે બન્નેનો પુત્ર. કેશી
ઉદાયન રાજાનો ભાણેજ. ૩૭૫ ગૃહસ્થપણામાં, ચિત્રશાલામાં, કાઉસ્સગ્રુધ્યાનમાં, રહેલા વીરભગવાનની મૂર્તિ
ગશિર્ષચંદનની વિદ્યાન્માલી દેવે કરાવી. ૪૨૭ દેવદત્તા ઉદાયનની દાસી, ચંડપ્રદ્યોતની રાણી થઈ. ૪૪૫ ગાંધાર દેશનો ગાંધાર નામને શ્રાવક વૈતાઢય પર્વત ઉપર યાત્રા કરવા ગયો, ૪૬૫ કૌશાંબી નગરી જિતશત્રુ રાજ. ૪૬૬ કાશ્યપ તે રાજનો પુરોહિત, પુનર્યશા તેની સ્ત્રી ४९७ કપિલ તે પુરોહિતને પુત્ર. સ્વયં બુદ્ધ કેવળી થયા.
શ્રાવસ્તિ નગરીને રાજા પ્રસેનજિત.
શ્રાવસ્તિ અને રાજગૃહની વચ્ચે ૧૮ જનની ભયંકર અટવી છે. , પ૨૧ તે અટવીમાં કડદાસાખ્યા બલભદ્રાદિ પાંચસો ચોર હતા તેને કપિલર્ષિએ
પ્રતિબોધ કર્યો. ૫૪૦ વિદિશાપુરી નગરી ( ઉજાયબીની પાસે છે ? શ્રી વીર ભગવાનની વિદ્યુમ્માલી
ભાયલસ્વામી તે નગરીનો શ્રાવક. એ કરેલી પ્રતિમાને પૂજક. છે ૫૪૬
વિદિશા નદી વિદિશાપુરીની પાસે. ,, ૫૬૮ જાંગલદેશ ભૂમિ વીતભયનગર અને ઉજયિનીની વચ્ચે. , ૫૮૯
વિદિશાપુરી અને વીતભયનગરીની વચ્ચે રસ્તામાં ઉદાયન
રાજાએ વસાવ્યું. (જેને હાલ મંદસૌર કહે છે). , ૬૦૫ દેવકીયપુર (ભાલસ્વામી નામનું ) વિદિશાનગરીની પાસે ચંડપ્રદ્યોતને નગર
વસાવ્યું અને તે વીર ભગવાનની પ્રતિમા માટે ૧૨ હજાર,
ગામ અર્પણ કર્યા. ,, ૬૧૮ વિતભયનગરમાં ભગવાન ચંપાનગરીથી જઇને સમસય. ૨૧ વીતભયનગરને દેવીએ ધૂળથી દાટી દીધું.
સિનપલ્લીમાં વીતભયનગરીના કુંભકારકના નામનું સ્થાન દેવી કરાવશે. ૩૭ સૌરાષ્ટ્ર-લાટ-ગુર્જર-ના સીમાડામાં.
અણહિલપાટન નામનું નગર થશે. ભગવાનના નિર્વાણથી ૧૬ ૬૯ વર્ષ તે નગરમાં. કુમારપાલ રાજા ચૌલુકયકુલમાં થશે. ઉત્તર દિશામાં તુરૂષ્ક દેશ સુધી. )
પૂર્વ દિશામાં ગંગા નદી સુધી. છ દક્ષિણ દિશામાં વિંધ્યાચળ પયત: કુમારપાલ સાધશે.
પશ્ચિમ દિશામાં સમુદ્ર સુધી.
| Rાસ,
૨૪

Page #21

ભગવાન મહાવીર સંબંધી થડી હકીકતે.
પ૩ આચાર્યશ્રી હેમચંદ્ર વજશાખા-મુનિચંદ્ર કુલોત્પન્ન. ૧૩૯ ઉદાયી કૂણિક-પદ્માવતીને પુત્ર. ચંપાનગરીનો રાજા કુણિક પછી થયો. ૧૮૮ ચંપાનગરી રાજગૃહીની પાસે કુણિકે નવી વસાવી. ૨૫૮ વરૂણ નાગસારથિનો પૌત્ર પરમ શ્રાવક ચેડારાજાનો સેનાપતિ, ૩૩૫ ગિરિનગર આંહીથી ગિરનારની યાત્રા કરી. કૂલવાલુકની કથામાં.
ઉજઝયન્ત. ૩૪૭ ગિરિણદી ઉજઝયન્તની પાસે. ૩૭૨ વિશાલી નગરીમાં મુનિસુવ્રતસ્વામીને સ્તૂપ હતે. ૩૮૮ સત્યક વિદ્યાધર સુભેછાને પુત્ર, ચેટકરાજાને દોહિત્ર.
નીલવાન પર્વત ઉપર તે વિશાલની પ્રજાને લઈ ગયો.
ચંપાનગરીમાં ભગવાન વિહાર કરતા કરતા સમોસર્યા. ૪૧૭ વૈતાઢય પર્વતની તમિસ્રા ગુફા પાસે કૂણિક ગયો ત્યાં મૃત્યુ પામ્યો. ૪૪૦ અપાપા નગરીમાં ભગવાન અન્તસમયે સમોસર્યા.
હસ્તિપાલ રાજા અપાપા નગરીનો રાજા ભગવાનના નિવાણ પછી ૧૯૧૪ વર્ષ ગયા પછી ચૈત્ર વદિ ૮ ને દિવસે
પ્લે કુળમાં પાટલીપુત્ર કલર્જી નામનો રાજા થશે તે વખતે
મથુરાનગરીમાં રામકૃષ્ણનું મંદિર અકસ્માત પડી જશે. નંદરાજા કલ્કીની પહેલાં થઇ ગયે.
પ્રાતિપદ નામના જૈનાચાર્ય કલ્કીરાજાના વખતમાં પાટલીપુત્ર નગરમાં, ૧૨૧ દત્ત કલકીનો પુત્ર. પાટલીપુત્રને રાજા થશે. દુ:પ્રસંહ
આચાર્ય ] ફશુશ્રી સાધ્વી .. નાગલ
શ્રાવક
> પાંચમા આરાને છેડે સૌથી છેલ્લા થશે. સત્યથી શ્રાવિકા વિમલવાહન રાજા | સુમુખ મંત્રી |
વેતાતંત્ર્ય પર્વત-ઋષભકૂટ-ગંગા નદી–સિંધુ નદી-આ ચારવાનાં છ આરામાં ૨૦૯ જંબુસ્વામી છેલ્લા કેવળી.
[ રહેશે. ૨૧૨ પ્રભવસ્વામી-શર્યાભવ-યશોભદ્ર-સંભૂતિ-ભબાહુ.-સ્થૂલભદ્ર --૧૪ પૂવ.
મહાગિરિ-સુહસ્તી-શ્રી વાસ્વામી સુધી દશપૂવ. દેવશર્મા દિન ગૌતમસ્વામી પ્રતિબોધ કરવા ગયા હતા તે. ભગવાનના અગ્નિસંસ્કારના સ્થાન ઉપર દેવોએ રત્નમય તૃપ બનાવ્યા. ગૌતમસ્વામી ૧૨ વર્ષ કેવલી પયોય પાળીને રાજગૃહી નગરમાં મેસે ગયા. સુધમાંસ્વામી કેવલી થઈ રાજગૃહી નગરમાં મેક્ષે ગયા,
–-માઝ –
૧૦૪
૨૬૯ ૨૮૨

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે શ્રી મહાવીરસ્વામી ભગવાનના વિહારની યાદી. ( શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત ત્રિષષ્ટીશલાકા પુરૂષચરિત્ર
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર દશમા પર્વ ઉપરથી. ) (સંગ્રાહક—મુનિ જયંતવિજ્ય (ધર્મજયત) શિવપુરી-ગ્વાલિયર. સર્ગ. ક. ૨ ૧૯૨ ક્ષત્રિય ગ્રામ-જ્ઞાતખંડ વનમાં દીક્ષા લીધી.
૧૫ કૂમરિગ્રામ–પહેલે ઉપસર્ગ ગોપનો. , ૩૪ કલ્લાકગ્રામ-પ્રથમ પારણું.
મેરાગ્રામ-ઇઝન્ત તાપસાશ્રમ, છે ૫૫
5. ,
, પ્રથમ ચોમાસાના પંદર દિવસ. ૭૮ અસ્થિકગ્રામ-પહેલા ચોમાસામાં–શૂલપાણિને ઉપસર્ગ. પ્રથમ ચોમાસું પૂર્ણ
કર્યું (જૂનું નામ વર્ધમાન ગ્રામ) ૧૭૦ મેરાકગ્રામ-દીક્ષા દિવસથી એક વરસે ફરી આવ્યા. ૨૧૮ થી દક્ષિણ ચાવાલ આ બને ગામની વચમાં નીચેની બને નદીઓ છે ત્યાં ૨૨૦ ઉત્તર ચાવાલી
વિચરતા ભગવાનનું દેવદૂષાર્ધ સુવર્ણવાલુકાને કાંઠે , સુવર્ણવાલુકા નદી "
રૂવાલુકા નદી કાંટામાં પડયું તેને સોમ વિષે લઈ લીધું. ૨૨૬ કનકખલાખ્યતાપસીકમ (તવી નગરી પાસે ) ચંડકૌશિકને પ્રતિબંધ કર્યો. ૨૮૦ ઉત્તર ચાવાલ ૨૮૬ તવી નગરી (પ્રદેશી રાજા) ૨૮૮ સુરભિનગર ૨૮૯ ગંગા નદી. ૩૫ર સ્થણાકગ્રામ. ૩૭૦–૩૭૧ રાજગૃહીનગર-નાલંદા પાડે-તંતુવાયશાલામાં બીજુ ચોમાસું. ૩૯૮ કોલ્લા ગ્રામ ( રાજગૃહનગરની પાસે ). ૪૧૩ સ્વર્ણખલગ્રામ ૪૧૯ બ્રાહ્મણગ્રામ (નંદ-ઉપનંદના પાડાવાળું ) ૪ર૬ ચંપાનગરી (ત્રીજું ચોમાસું) ૪૨૮ કલાકગ્રામ ૪૩૯ ૫ત્રકાલગ્રામ ૪૪૫ કુમારસન્નિવેશગ્રામ- ચંપકરમણીયોદ્યાન,
૪૪૭ ચોરાકગ્રામ (ઉપસર્ગ–ચારિક-હેરિકની શંકાથી પકડાયા. ) - ૪૮૭ પૃષચંપાનગરી (ચોથું ચોમાસું.) ,, ૪૮૯ કૃતમંગલનગર

Page #23

..
,,
,,
در
رو
,
,,
,,
1
શુદ્ધ દેવગુરૂની ચેાગ્ય ઉપાસના વિધિ
000<>00
શુદ્ધ દેવ ગુરૂની યોગ્ય ઉપાસના વિધિ.
<> <>
>00000
kC00×00
Ч
“ અગ ૧ વસન મન ૩ ભૂમિકા ૪, પૂોપકરણ " સાર; ન્યાય દ્રવ્ય ૬ વિધિ શુદ્ધતા, શુદ્ધિ સાત પ્રકાર.
૧૦૫
૧૨૦
૫૨૭
૫૩૪
૫૪૬
૫ શુદ્ધ આચાર વિચાર સેવનાર ન્યાય-નીતિથી વ્યાપાર વ્યવસાય કરનારને દેવગુરૂની પૂજા-સેવા સફળ થાય છે.
૬ શુદ્ધ નિષ્ઠાથી કરેલી દેવગુરૂની સેવા-ભક્તિ કલ્પવેલીની જેમ ફળે છે.
( શરીર-શુદ્ધિ, વસ્ત્ર-બુદ્ધિ, મનશુદ્ધિ, ભૂમિકા-શુદ્ધિ, પૂર્જા ઉપકરણ-શુદ્ધિ અને વિધિ-શુદ્ધિ)
( ઉક્ત ) સાતે શુદ્ધિ સમાચરી, કરીએ નિત્ય પ્રણામ;
૧ શરીરની અશુદ્ધિ ટાળી, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરીને દેવગુરૂના દર્શને જવું.
૨ ઘર વ્યાપાર સંકેલી, ચાકખુ ચિત્ત રાખી, દેવગુરૂની સેવા ભક્તિ કરવી. ૩ દેરાસરે અને ઉપાશ્રયે જયણાથી ભૂમિકાશુદ્ધ કર્યા બાદ પ્રમાદ રહિત નિત્ય કરણી કરવી.
૪ પૂજા-સેવાના ઉપકરણ એવા સાફ ને સુંદર રાખવા કે જે વાપરતાં આપણને શુભ ભાવ ઉલ્લાસ જાગે.
શ્રાવસ્તીનગરી.
હરિદુક ગ્રામ.
લાંગલગ્રામ.
xxx
આવ ગ્રામ.
ચારાકગ્રામ.
૫૪૮
કલ મુકગ્રામ
પપ૬ લાદેશ ( અના` દેશ ).
૫૬૨ પૂર્ણ કલશગ્રામ.
પ૬૬ દ્દિલપુર ( પાંચમું ચેામાસુ ).
૫૬૭
કદલીસમાગમગ્રામ.
૫૭૩
જખૂખ ડગ્રામ.
૭૧

Page #24

હ
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ
છ દર્શન વંદન કરી, પાછા નિસરતાં દેવગુરૂને પુંઠ ન દેવી. પડખાના દ્વારેથી કે પાછે પગલે વિવેકસર બહાર નીકળવુ.
૮ પુરૂષાએ પ્રભુની જમણી બાજુએ અને સ્ત્રીઓએ ડાબી બાજુએ રહી, મર્યાદાસર દેવગુરૂની સેવા-ભિક કરવી. દર્શન વ ંદન પૂજન પણ તેજ
રીતે કરવા.
૯ શાણા સમજવાન વડીલને આગળ કરી, વિનય બહુમાન પૂર્વક વિધિયુક્ત શુદ્ધ દેવગુરૂને વંદન-પૂજન કરવું.
૧૦ આપણામાં દેવ-ગુરૂ જેવા ઉત્તમ ગુણા પ્રગટે એવા પવિત્ર લક્ષ્યથી તેમની સેવા ભક્તિ ભાવ-ઉચ્છ્વાસ પૂર્વક કરવી.
૧૧ મદ વિષય-કષાય વિકથા અને આળસ એ પાંચે પ્રમાદ યત્નવડે તજવાથી જ નિજ શ્રેય સાધી શકાય છે.
૧૨ દેવગુરૂની સ પ્રકારની આશાતના વવી અને તેમની આજ્ઞાના યથાશક્તિ આદર કરવા.
૧૩ એકનિષ્ઠાથી શુદ્ધ દેવ-ગુરૂની સેવા-ભકિત કરનારને કશી વાતની ન્યૂનતા રહેતી નથી.
૧૪ શુદ્ધ દેવ-ગુરૂની ભકિતમાં આત્માણ કરવું. તન્મય થઈ જવું.
૧૫ શુદ્ધ ચિત્ત, વિત્ત અને પાત્રને દુĆભયાગ પામી, તેને લાભ લઇ લેવા ચૂકવું નહિ.
૧૬ અવસરની કરણી અવસરે કરી લેવા કાળજી રાખવી
૧૭ જીવ રહિત જંગેાએ શુદ્ધ પરિમિત જળથી સ્નાનાદિ કરી શરીર નિર્જળ કરી (લુહી ) શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી મારપીંછીવતી વાસી પુષ્પાદિ નિર્માલ્ય ઉતારી, જળ ચંદન ખરાસ વિગેરે શુદ્ધ દ્રબ્યાવર્ડ પ્રતિદિન પ્રેમપૂર્વક પ્રભુપૂજન કરવુ.
૧૮ ભાઇઆએ ઉત્તરાસનના છેડા અને અેનાએ સુકોમળ રૂમાલ મુખ આગળ રાખી, પ્રભુસ્તુતિ કરવી.
૧૯ અષ્ટપટ ( આઠવડા ) મુખકેશ બાંધી માનપણે દેવગુરૂની પૂજા-સેવા આત્મલક્ષથી કરવી.
૨૦ પૂજા કરનારે પેાતાના લલાટ, કંઠ, હૃદય અને નાભી ઉપર લક્ષપૂર્વક ચાર તિલક કરવાં.
૨૧ પ્રભુના જમણે અને ડાબે અંગુઠે, અને ઢીંચણે, એ કાંઠે, એ ખભે, મસ્તકે, લલાટે, ક ંઠે, હૃદયે, અને નાભિ ઉપર અનુક્રમે તિલક નવ અંગ પૂજાના દુહામાં કહ્યા પ્રમાણે શાસ્ત્રોક્ત હેતુના વિચાર પૂર્વક કરવાં,

Page #25

શુદ્ધ દેવગુરૂની યોગ્ય ઉપાસના વિધિ.
૨૨ પ્રથમ પ્રભુના મસ્તકથી માં સર્વાગે ઉત્તમ બરાસ ચંદનવતી વિલેપન
કરવું. ત્યારપછી યથાયોગ્ય ઉત્તમ પુષ્પાદિવડે પ્રભુ પૂજા કરવી. ૨૩ પુલ ( પુષ) ની માળા યવતી વીંધીને નહીં પણ વિવેકથી ગુંથી પ્રભુના
કંઠે આપવી. ૨૪ સુધી પ્રફુલ્લિત, પાકાં અને શુદ્ધ ભાજનમાં આણેલાં, અખંડ ચેડાં કે
ઘણાં પુપ જયણાયુ ચડાવવાં. ૨૫ પૂજાની સઘળી સામગ્રી યથાશક્તિ મૂર્છા–મમતા ઉતારીને પિતાના ઘરની
જ વાપરવી. ૨૫ દીપ પ્રભુની જમણી બાજુ અને ધૂપ ઉખેવીને ડાબી બાજુએ જયણાથી
રાખ. આગી પ્રમુખ પ્રસંગે પણ દીપક જયણાથી પ્રગટાવવા લક્ષ રાખવું. ૨૭ પૂર્વ કે ઉત્તર દિશા તરફ સ્વમુખ રાખી, દ્રવ્યપૂજા વિધેિ સાચવી, પછી
શાંતિથી મધુર સ્વરે ચૈત્યવંદનાદિ અર્થ આલંબનના લક્ષ સહિત કરવું. ૨૮ જિ મંદિર અને જિનપ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠાદિક પ્રસંગે જેનવિધિ મુજબ જરૂર
લક્ષ રાખવું, જેથી સર્વ રીતે ય થવા પામે. ૨૯ પ્રભુ પ્રતિમાને પ્રભુતુલ્ય લેખવવી અને દેવગુરૂભક્તિને યથાર્થ લાભ લેવો. ૩૦ દ્રવ્ય પૂજાદિક ધર્મકરણી, ભાવ પ્રગટાવવામાં શુભ નિમિત્તરૂપ કહી છે તે
યાદ રાખવું. ૩૧ શાસ્ત્રાનુસારે યથાશક્તિ કરવામાં આવતી કરણી નિ ફળદાયક થાય છે. ૩૨ ઉત્તમ વૈદ્યના કહેવા મુજબ વવાથી જેમ વ્યાધિને સર્વથા અંત આવે
છે તેમ શુદ્ધ દેવ-ગુરૂના એકાંત હિતવચનને અનુસરવાથી સર્વથા સંસા
રને અંત કરી મોક્ષગતિ પામી શકાય છે. ૩૩ મનુષ્ય જન્માદિ અતિ દુર્લભ સામગ્રી પામીને, જન્મ મરણના અનંત
દુઃખેને સર્વથા અંત આવે એવી ઉત્તમ કરણી શુદ્ધ આત્મલક્ષથી સદાય કરવી–સહુ આમાર્થી જનોએ તેમાં સતત ઉદ્યમ કરવો- પ્રમાદ રહિત પુરૂષાર્થ એવો ઉચિત છે. )
ઈતિશમ્ લી. સગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કર્ષરવિજયજી મહારાજ,

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે. મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
(ગતાંક પૃષ્ટ થી શરૂ
અનુ-વિ, મુ. શાહ રે મન ! ઈન્દ્રિય અને વિષનો સંગ કરીને તારી જાતને બરબાદ ન કર. બસ, જે થયું તે થયું. હવે તે પરમાત્મ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થઈ જા. એજ તારૂં મૂળ સ્થાન છે. એજ તારૂં વાસ્તવિક વહાલું ઘર છે. જ્યારે ૐ ને જાપ કરે ત્યારે એ વાત નિરંતર યાદ રાખજે. હવે અખંડાકાર વૃત્તિને જાગ્રત થવા દે, સ્વરૂપ જ તારૂં અસલ ઘર છે. હું એ વાત તને વારંવાર કહું છું, કેમકે તું વારંવાર તારા અસલ સ્વભાવને ભૂલી જાય છે. સ્વરૂપથી જ તેં જન્મ ગ્રહણ કર્યો છે. નિરંતર નિદિધ્યાસન, ધ્યાનાભ્યાસવડે તારા મૂળ સ્થાને ચાહ્યું જા. ત્યારેજ અવિદ્યા નષ્ટ થઈ જશે અને તું સર્વ પ્રકારના શાક તથા દુ:ખથી મુકત થઈ જઈશ અને પરમાનન્દ વથા પ્રાપ્ત કરી લઇશ. જ્યારે સ્વરૂપા - કાર વૃત્તિ જાગશે ત્યારે મનના તુચ્છ સંકલ્પ દૂર થઈ જશે, ત્યારે જ હે મન, તું જન્મ-મરણના બંધનથી છટી જઈશ. પછી તું આ દોષમય ભાતિક શરી રમાં પ્રવેશ નહિ કરે. તારે હાડકા તથા માંસથી સજિજત નહિ થવું પડે. તું તારા અધિષ્ટાન સત્ ચિત્ આનંદમાં લીન થઈ જઈશ.
નવિન સુંદર વિચારો દ્વારા નવિન સુંદર સરકારના બીજ રોપી શકાય છે. ખરાબ ભાવનાઓ કાઢવા માટે તમારે ઉપગી સુંદર ભાવનાઓ કરવી જોઈએ. પુરેપુરો પ્રયત્ન કરવાથી જુની આદત, જુના ભાવે અને જુની વૃત્તિઓને બદલે નવી આદતો અને નવા વિચાર સંપૂર્ણ રથાન લઈ શકે છે. જરૂર તેમાં પૂર્ણ પરિશ્રમની આવશ્યકતા રહેલ છે. તે માટે હંમેશાં નવા સુંદર વિચાર કરતા રહેવાની જરૂર છે. આદત એક બીજી પ્રકૃતિ થઈ જાય છે. પરંતુ છેવટે વિજય તે શુદ્ધ, દ્રઢ અને અનિવાર્ય ઇચ્છા–શકિતને જ થાય છે.
धृतिः क्षमा दमोऽस्तेयं शौचमिन्द्रिय निग्रहः ।
धीविद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ।। ધર્મના દશ લક્ષણ છે. ધર્મ ધારણ કરવું, ક્ષમા, મનનું દમન કરવું, ચેરી નહિ કરવી, અંદર અને બહારથી પવિત્ર રહેવું, ઇન્દ્રિયોને વશ રાખવી, શાસ્ત્રજ્ઞાન, આત્મજ્ઞાન, સત્ય બોલવું અને કોઈ નહિ કરે. આંખે કેવળ

Page #27

મનનું રહસ્ય.
૭૫
જોઈ શકે છે, કાન કેવળ સાંભળી શકે છે, જીહ્ના કેવળ સ્વાદ લઈ શકે છે, ત્વચા સ્પર્શ કરી શકે છે, નાક સુંઘી શકે છે પરંતુ મન જવાનું, સાંભળવાનું, ચાખવાનું, સુંઘવાનું અને સ્પર્શ કરવાનું વિગેરે સઘળું કરી શકે છે. બધી ઇન્દ્રિયે મનની તરફ ઝુકેલી છે. ગાભ્યાસ દ્વારા કેવળ મનવડે જોઈ તથા સાંભળી શકાય છે.
મનને પુરેપુરું કામમાં લગાડી રાખો. માનસિક અને શારીરિક બ્રહ્મચર્યમાં સ્થિત થઈ શકાય છે. એને કાર્યક્રમ આ પ્રમાણે –રાતના દશ વાગ્યાથી સવારના ચાર વાગ્યા સુધી સુઈ જાઓ. સવારના ચાર વાગ્યાથી સાત વાગ્યા સુધી અને સાંજે સાત વાગ્યાથી દશ વાગ્યા સુધી છ કલાક ધ્યાન કરો. ચાર કલાક દરિદ્ર નારાયણ તથા રોગીઓની સેવામાં નિષ્કામ કર્મ કરો. બે કલાક ખુલ્લી હવામાં ફરે. વ્યાયામ કરે. એનાથી મન હમેશાં કમપરાયણ રહેશે.
શબ્દ નમ્ર હોવા જોઈએ અને તર્ક કઠિન હોવો જોઈએ. શબ્દ કઠિન હોય તો તેનાથી વિરોધ ઉત્પન્ન થાય છે. કેવળ એકજ કર્કશ શબ્દ વર્ષોની મિત્રતા એક ક્ષણવારમાં નષ્ટ કરી દે છે. શબદ અથવા ધ્વનિમાં અભુત શકિત રહેલી છે. બેલના પહેલાં શબ્દ પસંદ કરવાનું ધ્યાનમાં રાખો. બોલવા પહેલાં ત્રણ વાર વિચાર કરે. વિચારો કે તમારા શબ્દનો પ્રભાવ બીજાના મન ઉપર કે પડશે? બે વર્ષ સુધી મૌન સાધન કરે. એ વાડમય તપ છે.
કામનાથી મન તથા ઇન્દ્રિય ઉત્તેજીત થાય છે. જ્યારે કામ્ય વિષયના ઉપભેગથી કામના શાન્ત થાય છે ત્યારે તૃપ્તિ મળે છે. જ્યારે કામના હોય છે ત્યારે વિષયમાં સુખ થાય છે. જ્યારે ભૂખ નથી હોતી ત્યારે સ્વાદિષ્ટ ભેજનથી પણ તમને કશું સુખ નથી મળતું. જ્યારે તરસ નથી હોતી ત્યારે સ્વચ્છ જળથી જરાય આનંદ નથી મળતું. એટલા માટે ભૂખ જ સૌથી સરસ વ્યંજન છે.
ઈન્દ્રિયે સંકુચિત થતાં જે વિષય ડા સમય પહેલાં સુખદાયી હતા તેજ દુઃખદાયી બની જાય છે. ગરમધને પહેલે ખ્યાલે સુખદ હોય છે, પરંતુ બીજે ગાલે અરૂચિ ઉત્પન્ન કરે છે. ભેગની સમાપ્તિ થતાં તૃપ્તિ આવે છે. તે વખતે ઇન્દ્રિયો સંકુચિત થઈ જાય છે. અમુક સમય માટે તેને શાંતિ થાય છે. તેથી જ્યારે બીજે વાલે લેવામાં આવે છે ત્યારે ઉદ્દેગ ઉત્પન્ન થાય છે. ખરી રીતે દૂધમાં સુખ નથી. આત્મામાં જ સુખ છે. અવિદ્યાને લઈને દૂધમાં જે સુખ જણાય છે તે ભ્રાન્તિ સુખ છે. જે દુધમાં ખરું સુખ હોત તે તેનાથી હમેશાં સુખ જ થાત. પરંતુ એમ નથી.
મનમાં તેજસને નિવાસ છે. વિપ્નાવસ્થાથી સંયુકત ચેતનતા તેજસ છે.

Page #28

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તૈજસ સૂક્ષ્મ જગતનું ભકતા છે. મનમાં વિષયાકાર થવાની એક શકિત છે. તે શકિતદ્વારા તે બહિર્મુખ વૃત્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. મન વિષયે તરફ ખેંચાય છે. નિરંતર સાધના દ્વારા મનને વિષયાકાર થતાં રેવું જોઈએ. તેને તેના મૂળ સ્થાન તરફ આગળ વધારવું જોઈએ.
જ્યારે મનમાં કેઈ કામના ઉઠે ત્યારે હમેશાં વિવેકનું શરણ લે. વિવેક તરતજ તમને બતાવી દેશે કે કામનાની સાથે દુઃખ રહે છે. એ મનનું વ્યર્થ પ્રલેભન છે. તે તમને કામનાને તરત ત્યાગ કરવાની અનુમતિ આપશે. વારવાર વિચાર કરે કે જે નવીન કામના તમારા મનમાં ઉઠે છે તે શું તમને વધારે સુખ, વધારે આધ્યાત્મિક લાભ આપે છે ? ઈછા શકિતની સહાયતાથી વિવેક તમારું રક્ષણ કરશે અને બળપૂર્વક કામનાને દૂર નસાડી દેશે. વિવેક તથા ઈચ્છાશકિત બે જરૂરી અસ્ત્રો છે જે વડે જ્ઞાન ને સાધક પુરૂષ પોતાના માર્ગના સર્વ ન્હાના મેટા રવિને નષ્ટ કરી દે છે.
મન હમેશાં તમને જાત જાતના દ્રશ્યનું અવલોકન કરવા લલચાવે છે. આ રીતે તમને લક્ષ્યથી હઠાવવાની મનની ચેષ્ટા નિરર્થક થાય છે. હમેશાં વિવેકથી કામ લો. મનને પૂછે “રે ભૂખ મન, શું મેં અનેક રથાન અને દ્રશ્ય નથી દેખ્યા ? બહારના દ્રશ્ય જોવામાં શું રહેલું છે ? અંદરના આત્મામાં વિશ્રામ કર. તું દરેક વસ્તુ તેમાં જોઈ શકે છે. આજ પૂર્ણ રૂપ છે. બહાર શું જોવા જાય છે ? શું બહાર સર્વત્ર એજ આકાશ. એજ ભૂમિ, એજ વિષય, એજ ભેગ, એજ વાતચીત, એજ તન્દ્રા, એજ નિન્દ્રા, એજ મળમૂત્ર અને એજ સ્મશાન ભૂમિ નથી ?
ખરાબ ભાવનાઓ તમે કેવી રીતે દૂર કરી શકે છે? વિસ્મૃતિ દ્વારા. વિસ્મૃતિ કેવી રીતે થશે ? તેને ફરી વિચાર નહિ કરવાથી. પુનઃ વિચારથી મનને કેવી રીતે રોકશે ? કોઈ વધારે સુખપ્રદ વિષયના ચિન્તન દ્વારા. ‘ઉપેક્ષા કરે, ભૂલી જાઓ. કોઈ વધારે આકર્ષક વસ્તુનું ચિન્તન કરો! એ એક મહાન સાધના છે. ધર્મશાસ્ત્રોના ઉચ્ચતમ ભાવનું ચિન્તન કરે, મરણ કરતા રહો. પિતાની મેળેજ તર્ક કરે, ચિન્તન કરે વિચાર કરે, ધ્યાન કરો. સાંસારિક ભાવ, શત્રુતા, ઈર્ષ્યા, ષ, ઘણા અને કામવાસનાના સર્વ ભાવે નષ્ટ થઈ જશે. યાદ રાખો કે ધ્યાતા ધ્યાનથી જુદી વસ્તુ છે. એનાથી તમને જણાશે કે તમે મનથી જુદી વસ્તુ છો. તમે સ્વસ્થ છે, કેવળ મનમાં ઉઠતા વિકાના સાક્ષી છે.
તુચ્છ ભૈતિક પદાર્થોની અભિલાષા અને તેની પાછળ અહિંતહિં ભટક વાનું છે દેવાથી તમારું મન પર્વત જેવું અચળ થઈ જશે. જેનું મન અને નાસકત થઇ જાય છે તેનાથી પુનર્જન્મ દર નાશી જાય છે.

Page #29

મનનુ રહસ્ય.
હક
જ્યારે જ્ઞાનશાસ્રના અભ્યાસથી, સત્સંગથી તથા નિર'તર ધ્યાનના અભ્યાસથી શુદ્ધ મન એકાગ્ર થઇ જશે ત્યારે તે મનુષ્યના મનમાં ઉચ્ચ જ્ઞાન અને દિવ્ય દ્રષ્ટિને પ્રાદુર્ભાવ થશે.
જેવી રીતે પુષ્પ અને ફુલ ખીજમાં છુપાઈ રહેલ છે તેવી રીતે સત્વના શ હમેશાં હૃદયમાં રહે છે. જીવન્મુકત અવસ્થામાં પણ કેવળ વૈકારિક મન નષ્ટ થાય છે. સાત્વિક મનને નાશ નથી થતા.
ચાગી પુરૂષ ભૌતિક શરીરથી સૂક્ષ્મ શરીરને જુઠ્ઠું કરીને સંસારના જુદા જુદા ભાગેામાં રમે છે અને પલવારમાં ઉંચામાં ઉંચા સ્થાને જઇને ફરી ભૌતિક શરીરમાં આવી જાય છે.
ધ્યાન માટે એક સારી રીતે સાધેલા મનની આવશ્યકતા છે, તે શાન્ત, શુદ્ધ, પવિત્ર, સૂક્ષ્મ, તીક્ષ્ણ, દ્રઢ અને એકાગ્ર હોવુ જોઇએ. શુદ્ધ અને સુક્ષ્મ બ્રહ્માની પ્રાપ્તિ તેવા મનથીજ થઈ શકે છે.
સ્વાભાવિક મૌન અને માનસિક દિગંબરતા જ આવશ્યક છે. શરીરને નગ્ન કરવાનું શું કામ છે ? એ તા મૂર્ખાનું તામસિક તપ છે જે શાસ્ત્ર તથા તર્ક થી વિરૂદ્ધ છે. જીવન્મુક્ત અથવા મુકતાત્માઓ જેવા જ્ઞાનની સાતમી ભૂમિકાએ પહાંચી જાય છે કે તરતજ દિગ ંબરતા આપેઆપ આવી જાય છે.
હરતાલના શેાધનમાં ઘણા સમય લાગે છે. તેવી રીતે ચિત્ત શુદ્ધિ માટે પણ વધારે સમય ગાળવાની આવશ્યતા છે; કઠિન તપ કરવું પડશે. ચિત્તશુદ્ધિ ચૈાગનું પ્રથમ પગથીયું છે. જ્યારે ચિત્ત શુદ્ધ થઈ જાય છે ત્યારે મુકિત તરફ તેની સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિ થઇ જાય છે.
પતિતપાવની ગંગા ગગાત્રીમાંથી નીકળે છે અને નિરંતર ગગા સાગર તરફ વહે છે. એવી રીતે વિચાર ધારા મનમાંથી નીકળે છે તથા જાગ્રત અને સ્વપ્નાવસ્થાના વિષયા તરફ નિરંતર વહ્યા કરે છે. આ મનરૂપી રહસ્યમય એંજીન એક ક્ષણના પણ વિશ્રામ વગર વિચારમાં જ મગ્ન રહે છે. સુષુપ્તિરૂપી વિશ્રામની ઇચ્છા તા ( સ્વપ્નાવસ્થામાં ) મગજ કરે છે, મન કર્દિ પણુ નથી કરતુ. એક ચેાગી પુરૂષ કે જેણે પેાતાનું મન વશ કર્યુ હાય છે તે હમેશાં જાગતા જ રહે છે. એતા ધ્યાનદ્વારા જ પૂર્ણ વિશ્રામ પામે છે. આત્મશકિત સિવાય બીજું કાંઇ નથી.
મન
મન એક ઇન્દ્રિય છે જેમાં સંકલ્પ અને વેદના થાય છે. એને જરૂર નિયંત્રણમાં રાખવુ' જોઇએ. જીવ મનના પ્રેરક નથી, કેમકે આપણે જોઇએ છીએ કે સાધારણ મનુષ્ય પેાતાનું મન વશ નથી કરી શક્તા. તે રાગદ્વેષદ્વારા

Page #30

૭૮
શ્રી આત્માનેદ પ્રકાશ.
અહિ તહિં ભટકયા કરે છે. તેથી જરૂર એ કઈ છે જે મનને પ્રેરક છે. એ કેણ છે? તે મનસ્પતિ અંતર્યામી છે..
જે તમારા મનમાં વાસના ન હોય તે બહારના કોઈ પણ વિષય માટે ઉત્તેજના અથવા આકર્ષણ નહિ થઈ શકે. એ તો વાસના જ છે જે તમારી બધી વિપત્તિઓ તથા દુઃખનું મૂળ કારણ છે. દેવી સુષ્ટિ તે કઈને કષ્ટ નથી આપતી. જળ તમારી તરસ છીપાવે છે. મન્દ મન્દ પવન તમને સુખ આપે છે સૂર્ય તમને પ્રકાશ અને જીવન આપે છે. અગ્નિથી ગરમી મળે છે. મનુષ્યને બંધનમાં નાખનાર તો જીવસૃષ્ટિ જ છે. અહંકાર, કેષ, અભિમાન અને રાગ એ સર્વ જીવસૃષ્ટિના અંતર્ગત છે. નિરંતર વિચાર અને 8 ના વિચાર તથા અર્થ યુકત ધ્યાનથી વાસના નિર્મૂળ થઈ જશે. સાત્વિક મનમાંથી નિરંતર તદાકારવૃત્તિ ઉત્પન્ન થયા કરે છે. તે અલિષ્ટ વિષષ્મ ઓષધિ છે. તેને તમારી પાસે સુરક્ષિત રાખો. જ્યારે અહંકાર, મિથ્યા હુંપણું તમારી ઉપર આક્રમણ કરે, તમને દબાવવા ઈચછે અને તમારે સર્વ નાશ કરવા ઈચ્છે ત્યારે તુરત એ ઓષધિને પ્રવેગ કરજો.
સ્વાર્થકામનાથી મતિ ઢંકાઈ જાય છે. સ્વાર્થ જીવનના વિનાશને હેતુ છે આત્મજિજ્ઞાસા માટે તીક્ષણ, સૂક્ષ્મ અને એકાગ્ર શુદ્ધ ચિત્તની જરૂર છે.
સુખમાં પણ મનમાં ક્ષેભ થાય છે. એ ફેલાય છે અને હૃદય તથા અંતરાત્માની તરફ આગળ વધે છે.
અભિમાન બીજાના પ્રત્યે પિતાની મહાનતાના વિચારથી થાય છે. એ નવ પ્રકારનું છે.
(૧) શારીરિક અભિમાન–વધારે શારીરિક બળ હેવાનું અભિમાન કરવું તે. (૨) બુદ્ધિનું અભિમાન–વધારે સમજુ હેવાનું અભિમાન કરવું તે. (૩) સદાચારનું અભિમાન–સુંદર–આચારવાન હોવાનું અભિમાન કરવું તે. (૪) ચિત્તશકિતનું અભિમાન–મહાન સિદ્ધિઓ હોવાનું અભિમાન કરવું તે. (૫) આધ્યાત્મિક અભિમાન. (૬) કુલીનતાનું અભિમાન. (૭) શકિત, ધન અને બીજી વસ્તુઓના અધિકારનું અભિમાન. (૮) સુંદરતાનું અભિમાન.
(૯) રાજમદ-રાજા હેવાનું અભિમાન. આ સર્વ પ્રકારના અભિમાન એકદમ નિર્મૂળ કરી દેવી જોઇએ.

Page #31

સ્વીકાર અને સમાલાચના.
લેડી વિલિંગ્ડન અશકતાશ્રમ-સુરત—તથા સાલને રિપોર્ટ તથા હિસાબ.
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
J&>
શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરૂકુળ (પંજાબ) ગુજરાનવાલા—પંચમ વાર્ષિક વિવરણ, હિંદની વીરક્ષેત્રભૂમિ ગુજરાનવાલા (પંજાબ) માં આ ગુરૂકુળની સ્થાપના જેમાં ગુરૂભકતના સમાવેશ થયેલ છે તેને આજે પાંચ વર્ષ થયા છે. તેના ઉદ્દેશ ( માનવજીવનને વ્યવહારિક, આધ્યાત્મિક અને સ્વાવલંબી બનાવવા ) પ્રમાણે તેના કાવાકા ખંતપૂર્વક કાર્ય કરી રહ્યા છે, આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસુરીશ્વરજીના સદ્ઉપદેશથી, પન્યાસજી લલિતવિજયજી મહારાજના પ્રયત્નથી, ઉદાર નરરત્ન સ્વર્ગવાસી શેઠ વિઠ્ઠલદાસ ઠાકારદાસની ઉદાર સહાયથી અને કાર્યવાહકોની સંપૂર્ણ લાગણીવડે આ સંસ્થા આદશ અને પગભર થતી જાય છે. આ દેશમાં આવી સંસ્થાની જરૂર પણ હતી. આ સંસ્થામાં ૮૦ વિદ્યાર્થીઓને ડિન્દિ, સંસ્કૃત ઇંગ્લીશ અને ઉર્દુ ચાર ભાષામાં શિક્ષણ અપાય છે. સાથે જ્ઞાનમંદિર, પત્ર વગેરેની પણ યેાજના છે. જૈનધર્માનુસાર નિયમેાનું પાલન અને શિક્ષણ પણ સુંદર રીતે અપાય છે. વહીવટ અને હિસાબ ચેાખવટવાળા અને વ્યવસ્થા યોગ્ય રીતે ચાલે છે. સર્વ જૈન એને સહાય આપવા સૂચના છે.
E
દવાખાનાના સને ૧૯૩૦ ની
શુમારે વીશ વર્ષથી સુરત શહેરમાં દયાળુ પ્રજાજતા, વિદ્વાના અને સંભાવિત ગૃહ. સ્થાની કમીટી દ્વારા આ સંસ્થાના વહીવટ ચાલે છે. દયાળુજાને અશકતતાની આ સંસ્થા દ્વારા સેવા કરવા માટે આ એક તક છે. અશતજનાની સેવા કરી કે આ ખાતાને પૈસાની સહાય આપી કે લાગણી ધરાવીને પણ તેમાં આવતા શકિતવિહીન મનુષ્યાને આશિર્વાદ લેવાય છે. દરેક મનુષ્યે કાપણુ પ્રસંગે આ ખાતાને સહાય આપવા ભૂલવાનું નથી. શિક્ષિતના અને ગૃહસ્થાની કમીટી દ્વારા વહીવટ ચાલતા હૈાવાથી
દભ આડંબર છે. એ એક પ્રકારની બ્ય બનાવટ છે, વ્ય'નુ' પ્રશ્નન છે. એ માનસિક વૃત્તિનું એક રૂપ છે. વસ્તુતઃ માસ પાસે કશું પણ નહિ હાવા છતાં તે તેનાથી પુલાયા કરે છે. અભિમાની મનુષ્યની પાસે તે કાંઇને કાંઇ હાય છે, પણ્ દભીની પાસે કશું રહેતું નથી એજ એ એમાં ફેર છે. અભિમાન જ્યારે ખૂબ ચડી જાય છે ત્યારે તે દભનું રૂપ ધારણુ કરી લે છે.
ચાલુ.

Page #32

૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
હિસાબ અને વ્યવસ્થા યોગ્ય છે. દરે૪ મનુષ્યે કાઇ પણુ ભલામણ કરીએ છીએ.
પ્રારે સહાય
આપવી એમ
ચર્ચાપત્ર.
સંવત ૧૯૮૮ ચૈત્ર શુદ ૧૩ મહાવીર જયંતિ સ ંબંધી ઉપરોક્ત વર્ષમાં ચૈત્ર શુદ ૧૨ સેામવાર છે તે દિવસ બારશ ૮ ઘી ૨૬ પળ છે એટલે પછી તેરશ શરૂ થાય છે. ચૈત્ર શુદ ૧૩ મંગળવારે સવારના ૩ ઘી ૪ પળ તેરશ છે અને પંચાંગમાં ચાદશના ક્ષય છે એટલે આપણા શુક્ર ૧૨ શુક્ર ૧૩ સાથે કરવાના, મંગળવારે ચૌદશ કરવાની, બુધવારે ચૈત્રી પૂર્ણિમા છે. હવે સેમવારે ઉત્તરાફાલ્ગુની નક્ષત્ર કે જે પ્રભુનુ` જન્મનક્ષત્ર છે તે ૫૪ ઘડી ૩૬ પળ તે દિવસે છે જે પુરતુ છે અને મગળવારે હસ્તનક્ષત્ર આવે છે જેથી બારશને સમવારે શ્રી મહાવીર જયંતિ ઉજવવી જોઇએ; એમ એક વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજની સકળ જૈન સઘને સૂચના છે.
વર્તમાન સમાચાર.
આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમલસુરીશ્વરજી મહારાજના જયંતી.
આસો સુદ ૧૦ ના રાજ આચાય` મહારાજની સ્વર્ગવાસતીથી હાવાથી શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી. સવારમાં મોટા જીનાલયમાં શ્રી નવપદજી મહારાજની પૂજા ભાવના પૂર્ણાંક ભણાવવામાં આવી હતી. સાથે પરમાત્માની આંગી રચાવવામાં આવી હતી. અપેારના સભાસદોનુ સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
ભાઈ અમરચંદ્ર હરજીવનદાસના સ્વર્ગવાસ—ગયા ભાદરવા વદી ૧૧ ના રાજ મુંબઇ શહેર મધ્યે થાડા વખતના બિમારી ભાગવી શુમારે ૫૬ વર્ષની વયે બધુ અસરચંદ હરજીવનદાસ પુંચત્વ પામ્યા છે. ભાઇ અમરચંદ સ્વભાવે માયાળુ, ભેાળા હ્રદયના, દયાળુ પ્રકૃતિના, દેવ-ગુરૂ ધર્મના ઉપાસક, મિલનસાર પ્રકૃતિના હતા. સ્વક્રમાથી લક્ષ્મી મેળવી પ્રસંગે પ્રસંગે સુકૃતમાં પૈસાને સજ્ન્મય કરતા હતા. જ્યારથી શરીરસ્થિતિ બગડવા લાગી ત્યારથી ધંધામાંથી નિવૃત્ત થઇ અત્રે અને મુંબઇ રહેતા અને પ્રસંગે પ્રસંગે યચાક્ષતિ પૈસાના સદ્વ્યય કરતા હતા. આ સભાના લાક્ મેમ્બર હેાવા સાથે સંપૂર્ણ પ્રેમ ધરાવતા હતા જેથી પોતાના અને પેાતાની સુપત્ની શ્રીમતી કસ્તુરબાઇના નામથી ગ્રંથમાળા પ્રકટ કરવા જ્ઞાનખાતાને સારી રકમ વડે સહાય આપી હતી. તેમના સ્વર્ગવાસથી સભાને એક ઉપયાગી સભાસદની ખેાટ પડી છે. તેમના સુપત્ની શ્રીકસ્તુરમ્હેનને દિલાસા દેવા સાથે બધુ અમરચ ંદોઇના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #33

લાઇફ મેમ્બરને નવીન ગ્રંથની ભેટ. નીચેના ત્રણ પ્રથા આવતા આસો માસની આખેરીઓ અમારા લાઈફ મેમ્બરોને ધારા પ્રમાણે પોસ્ટખર્ચથી ભેટ મોકલવામાં આવશે. ૧ સુકૃતસાગર–પૃથ્વીકુમાર ચરિત્ર જૈન ઐતિહાસિક માંડવગઢના મહાન મંત્રીશ્વરની ગૌરવશાળા કથા-ચરિત્ર.
૧-૦-૦ ૨ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર-વર્તમાનકાળના બાવીશ આચાર્યોના પ્રભાવશાળી ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ પ્રકટ થયેલ ચરિત્રો.
| ૨-૮૩ શ્રી ધર્મ પરીક્ષા-કેવા પ્રકારની પરિક્ષા કરી ધર્મ ગ્રહણ કરવા તેના વિવેચન અને તે ન ઉપર કથાઓ સહિત.
૧-૦-૦ ઉપરોક્ત ગ્રંથ તૈયાર થાય છે. જેથી ઉપરોક્ત મુદત પહેલાં મંગાવવાની કે તે માટે પત્ર લખવાની કોઈ સભાસદે તસદી ન લેવી.
-- -->|--
સુધારો.
ગયાં શ્રાવણ માસના અંકમાં પાના બીજામાં નરેંદ્રરાવ: સાત શ્લોકમાં આપેલા છે જેમાં પ્રથમના ત્રણ *લાકે જિન ૮ સ્તુતિના છે અને તે પછીના ચાર લેાકા બ્રહ્મચર્ય સ બ - ધીના છે જે ભૂલથી સાથે છપાયા છે જેથી છેવટના તે ચારે લોકે ગયા વર્ષના પા. ૨૮૩ માં બ્રહ્મચર્ય મહાવ્રતમના જે ચાર કે આપ્યા છે તેના અનુસંધાનમાં સમજવા.
કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગોથી મનહર ટાઓ. નામ
કીંમત. નામ.
કીંમત. શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નનો વરઘોડ. ૦૧૨-૦ શ્રી છનદત્તસૂરિજી (દાદા સાહેબ ) ૦-૬-૦ શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સમવસરણ તથા
છ લેસ્યા.
૦-૬-૦ શ્રેણિક રાજાની સ્વારી.
૦-૧૨૦ | મધુબિંદુ.
૦-૬-૦ શ્રી કેસરિયાજી મહારાજ.
૦-૮-૯ શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર.. ૦-૪- શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વપ્ન. ૦-૮-૦ ચિત્રશાળા પ્રેસ પુનાવાળાના ફોટાઓ. શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વM. ૦-૮-૦ શ્રી મહાવીર સ્વામી.
૦-૮૦ શ્રી ગૌતમ સ્વામી.
૦–૮-૦ શ્રી ગૌતમ સ્વામી મહારાજ ૦-૮-૦ શ્રી સમેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર. ૦-૮-૦ સમેતશિખર તીથી ચિત્રાવળી શ્રી રાજગિરિ સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ - સેનેરી બાઈન્ડીંગ સાથે. ૨૮-૦ શ્રી પાવાપુરીજી સિદ્ધક્ષેત્ર. ૦-૬-૦ | જબુદીપના નકશે રંગીન..
૦૬-૦ શ્રી ગિરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ | નવતત્ત્વના ૧૫૫ ભેદનો નકશે. રંગીન ૦-૨-e
મળવાનું સ્થળ, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,

Page #34
Reg. No. B. 431, - SE) શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ == == ==E SEE દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. પુ. 29 મું. વીર સં. ૨૪પ૭. આશ્વિન. આત્મ સં. 36. અંક 3 જો. સફળ મનુષ્ય કોણ ? -->KE-- ES " જે મનુષ્ય સર્વ સંચાગોમાં પાતાથી બને તેટલું કરે છે, 6. જે પોતાની શકિતને અને મળતી તકેને સૌથી વિશેષ ઉપયોગ કરે છે, જે બની શકે તેમ હોય ત્યારે ત્યારે પોતાના માનવ બંધુઓને સહાય કરે છે, જે પ્રત્યેક પ્રસંગે પોતાની સંપૂર્ણ શકિતનો ઉપયોગ કરે છે, " જે પોતાના મિત્ર પ્રત્યે વફાદાર અને સાચા રહે છે, જે સવ પ્રત્યે માયાળુ, ઉદાર અને વિશાળ હૃદયનો હોય છે, તે મનુષ્ય કદાચ પિતાની અંત્યેષ્ટિ ક્રિયા જેટલા પણ પૈસા ન મૂકી જાય તો પણ તે સફ્ળ મનુષ્ય છે. " | " સુખી જીવનનાં સાધન " માંથી = -J==$ = == For Private And Personal Use Only