Atmanand Prakash Pustak 028 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૧૦૬
થી આત્માનંદ પ્રકાશ
ॐ द्रव्य गुण पर्याय-विवरण* O 03030303000020
(ગતાંક પૃષ્ટ ૮૪ થી શરૂ.) દિગંબરે ગુણને શક્તિરૂપે માને છે તેમ દ્રવ્ય અને ગુણુપર્યાયનું કારણ ગુણ માને છે તે વ્યાજબી નથી. આની સાબીતીમાં તેઓ કથે છે કે દ્રવ્ય અને દ્રવ્યપર્યાયે જે નર-નારકાદિક તેમાં અન્યથાભાવ છે પરંતુ ગુણમાં અન્યથા ભાવ નથી પણ તે રૂપાંતરથી સ્થિતિ રૂપે છે. દાખલા તરીકે શ્રુતાદિક અને ભવસ્થ સિદ્ધાદિને કેવળજ્ઞાન વિશેષ. વળી આજે દ્રવ્ય ગુણ છે તે પિતા પોતાના સ્વભાવથી શાશ્વત છે અને પર્યાયથી અશાશ્વત છે. આ પ્રમાણે દિગંબરોની જે માન્યતા છે તે સાચી નથી.
ઉત્તર–આ દિગંબરોની માન્યતા બરાબર નથી. કારણ કે પર્યાયથી ગુણ ભિન્ન નથી. પરંતુ પર્યાય તેજ ગુણ છે. જેવી રીતે ક્રમભાવપણું પર્યાયનું લક્ષણ છે તેવી રીતે એકને અનેક કરવું તે પર્યાયનું બીજું લક્ષણ છે, પરંતુ દ્રવ્ય તે હમેશાં એકજ રૂપે રહે છે. અને તેના જ્ઞાન દર્શનાદિક જે ભેદ થાય છે તે પણ પર્યાય છે. પરંતુ ગુણ ભેદ કરવાવાળો નથી. ભગવંતની દેશના પણ દ્રવ્ય પર્યાયની છે પણ ગુણ પર્યાયમાં દેશના નથી.
શંકા –જે ગુણ પર્યાયથી ભિન્ન નથી તે પછી દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય એમ ત્રણ નામ જુદાં કેમ કહ્યાં છે ?
ઉત્તર:–આ જે ભેદ કહ્યા છે તે નયની અપેક્ષાથી કહ્યા છે. તેને વિવક્ષા કહે છે. જેવી રીતે “ તેલની ધારા” એ વાક્યમાં તેલથી ધારા જુદી છે પરંતુ પર્યાયપણે તેલ ને ધારા જુદી નથી. તેવી રીતે સહભાવી એટલે સાથે રહેનારા જે ગુણ અને ક્રમભાવી એટલે ક્રમથી થનારા જે પર્યાય તેને ભેદ વિવક્ષાથી છે. પરંતુ પરમાર્થષ્ટિથી જોઈશું તો તેમાં કંઈ ભેદ નથી અને જે ભેદ ઉપચારથી માનવામાં આવ્યું હોય તેને યથાર્થ રીતે ભિન્નરૂપ કેવી રીતે કહી શકાય. ગુણ છે તે ઉપચારથી છે. દાખલા તરીકે ગાય દુઝે છે એમ કહેવાય છે પરંતુ ખરું જોતાં ગાય દૂઝતી નથી, પરંતુ દૂઝવાપણું ગાયમાં ઉપચારથી છે; પરંતુ યથાર્થ પણે નથી. તેવી રીતે ઉપચારથી પ્રાપ્ત થએલા ગુણ શકિતને ધારણ કરતા નથી. ગુણ એ પર્યાયથી ભિન્ન નથી અને જે તેમ હોત તો શાસ્ત્રાકારે દ્વવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક નયની સાથે ગુણાર્થિક નય પણ કહ્યા હતા. વળી જે ગુણ શબ્દ છે તે ગણિત શાસ્ત્ર વિષે છે, પણ ગુણથી