________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૦૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
દ્રવ્યથી ગુણુપર્યાય અભેદ છે.
વળી દ્રવ્યથી ગુણ પર્યાય અભેદ છે. જો તેમ ન માનવામાં આવે તે અન્ય વસ્થાના પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય, દાખલા તરીકે જીવ દ્રવ્યના જ્ઞાનાદિ ગુણ છે અને પુદ્દગલના રૂપાદિ ગુણ છે. હવે જો દ્રવ્યથી ગુણ્ પરસ્પર ભિન્ન હોય તે જેમ પુદ્ગલ ને જીવ એકબીજાથી જુદા છે તેમ જીવ દ્રવ્યના ગુણપર્યાય અને પુર્દૂગલ દ્રવ્યના ગુણપર્યાય પુદ્દગલ દ્રવ્યથી છુટા થશે અને ગુણુ અને ગુણીના પરસ્પરના સબંધ રહેશે નહિ. આથી શાસ્ર વ્યવસ્થાના લેપ થઇ જશે; વળી જે સેાનું છે તે કુંડળ વિગેરે આભૂષણરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે તે સુવર્ણ નુ. કું ડળ એવુ નામ પડે છે પણ તેમાં દ્રવ્ય તે સુવર્ણ જ છે. વળી જે ઘટ છે તે પ્રથમ શ્યામ હાય છે પછી જ્યારે પાકે ત્યારે રકતાદિ ભાવ થાય છે. ત્યાં પણ તે રકતાદિ પણાથી જુદા થતા નથી. આથી કહેવાનુ તાત્પર્ય છે તે એ કે વના અને ગુણના ભેદ થવા છતાં મૂળ દ્રવ્યના ભેદ થઈ શકતા નથી. આથી પણ જો કે દ્રવ્ય, ગુણુ અને પર્યાયનાં નામ જુદાં જુદાં છે છતાં તે અભિન્ન છે એમ સિદ્ધ થાય છે; વળી જો અભેદ ન માનવામાં આવે તો ખીજો પણ ખાધે દેખાય છે. દાખલા તરીકે દ્રવ્યમાં મધ અને દેશની ભિન્નતા માનીએ તો મધમાં ખમણી ગુરૂતા થવી જોઇએ; પરંતુ આમાં તેમ દેખાતુ નથી. દાખલા તરીકે સેા તંતુથી અનેલા વસમાં જેટલેા ભાર હાય છે તેટલેાજ ભાર સા તતુ જીંદા હૈાય ત્યારે પણ હાય છે. હવે જો ત ંતુ અને વસ્ત્રને અભેદ માનીએ તા તેનું વજ્ર રૂપે થવાથી વસ્ત્રમાં ખમા બેાજ થઇ જવા જોઇએ, પણ તેમ થતુ નથી. વળી દ્રવ્યના વ્યવસ્થા સહિત જે વ્યવહાર થઇ શકે છે તે ગુણ અને પર્યાયના અભે પણાને લઈને જ થઈ શકે છે અને જો તેમ ન હેાય તે ગુણુપર્યાયથી રહિત જીવ દ્રવ્યને દેવ, મનુષ્ય એવા વિશેષ નામ કેવી રીતે આપી શકત ? તેથી કરીને દ્રવ્ય, ગુણુ અને પર્યાય એવા પણ નામ છે; પરંતુ મૂળ સ્વભાવે તેએમાં એકપણાના જ વ્યવહાર છે. કારણ કે પરિણતિ એકરૂપે છે. દાખલા તરીકે આત્મદ્રવ્યના જ્ઞાનાદિ ગુણુ પરિણામ છે. તેમાં આત્માને જ્ઞાનાદ્ઘિ ગુણુ સહિત વ્યવહાર છે. અને પર્યાયમાં પણ દ્રવ્ય યુક્ત પર્યાયના વ્યવહાર છે, માટે ત્રણના એકજ પ્રકાર છે. જેવી રીતે રત્ન, તેની કાંતિ અને જવર નાશ કરવાના ગુણુ એ ત્રણે પરિણામમાં એકરૂપે છે. તેવી રીતે દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય એક રૂપ છે, અર્થાત્ પરિણતિમાં એકરૂપ હાવાથી દ્રબ્યાદિ ત્રણે એક પ્રકારવાળા છે. વળી ઘર એ ભિન્ન દ્રવ્યના એટલે જુદા જુઢ્ઢા પાષાણુ, કાષ્ટ, જળ વિગેરે ઘણા દ્રવ્યનુ અનેલું છે છતાં તેને એક ઘર એમ કહેા છે. તા પછી એક દ્રવ્યમાં દ્રવ્ય ગુણુ પર્યાયના અભેદ છે તેની પૂર્ણ ખાત્રી થાય છે. વળી જો તે અભેદ ના સ્વીકારવામાં આવે તે સસલાના શીંગડાંની પેઠે કા` કેવી રીતે થાય ? સખખ કે દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયના ભેદ માનવામાં આવે તે કાર્ય-કારણના પણ ભેદ હાવા જોઇએ અને કાર્ય કારણું અરસ્પરસ જુદા હાય તા સ્મૃતિકાર્ત્તિથી ઘટાદિ કાર્ય કેવી રીતે થઇ શકે ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
