________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ ભાષણ કુરાળતા,
૨૭૭
છે. એટલા માટે આપણા પૂર્વજોએ નીતિને ઉપદેશ આપતી વેળાએ મૂર્ખ લોકોને એજ બેધ આપે છે કે “ તમે બુદ્ધિમાન પુરૂષની સમક્ષ મન રહે, કંઈપણ બેલે નહિ, નહિ તો તમારી મૂર્ખતા પ્રકટ થઈ જશે. વિમૂખ મનમાgિતાનામ્ | તાત્પર્ય એ છે કે જે મનુષ્ય સમુચિત રીતે સંભાષણ કુશળ હોય છે, તે પોતાનું તેમજ બીજાનું હિત વાતવાતમાં કરી શકે છે અને હસતાં રમતાં બીજા લોકોને સ્થાયી ઉપદેશ આપી શકે છે.
પરંતુ જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે આપણું સંભાષણ-શક્તિને પુષ્ટ અને સુયોગ્ય બનાવવાને કેટલો પ્રયત્ન કર્યો છે, ત્યારે આપણને આપણી મૂર્ખ તા અને કર્તવ્ય પરાડમુખતા ઉપર હસવું આવે છે. ઉલ્લાસપૂર્વક વાતચીત કરવી તે દૂર રહી, પણ આપણે કોઈ કોઈ વખત કાંઈકને બદલે કાંઇક બેલી નાંખીએ છીએ અને સાંભળનાર માણસના મન ઉપર એવું સાંભળી વિપરીત અસર થાય છે. જે મનુષ્યને સારી રીતે સમજાઈ ગયું હોય છે કે અમુક પ્રસંગે અમુક મનુષ્યની સાથે કેવા પ્રકારની વાતચીત કરવી જોઈએ, તેની પાસે એક મહાન અસ્ત્ર છે. તે એ અશ્વની સહાયતાથી વાર્થ તેમજ પરાર્થ સાધીને માત્ર અ૫ પરિશ્રમથીજ સમાજપ્રિય બની શકે છે,
ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે તેમ પરસ્પર સંભાષણ-શિક્ષા પ્રાપ્ત કરવાનું તેમજ શિક્ષા પ્રદાન કરવાનું એક અત્યંત સુગમ સાધન છે. એટલા માટે આપણે અવશ્ય જાણી લેવું જોઈએ કે વાતચીત કરતી વેળાએ આપણે કયા ક્યા દુર્ગુણથી બચવાને યત્ન કરવા જોઈએ.
પહેલે દુર્ગણ જે વાતચીત કરતી વેળાએ ઘણુ મનુષ્યમાં જોવામાં આવે છે તે “હાજી હા”નો છે. એવા મનુષ્યોને ગમે તે કહેવામાં આવે તો પણ તેઓ “નહિ” શબ્દ જાણતા નથી. તેઓની જીભ એક ખેતર સમાન છે જેની અંદર “હાજી હા” નામનું ઘાસ એની મેળે ઉગી નીકળ્યું હોય છે અને જેમાંથી તેઓ વાતચીત દરમ્યાન કાપીકાપીને દૂર ફેંક્યા કરે છે. તેઓની પાસે તમે અસંભવમાં અને સંભવ વાતે કર્યું જાઓ, પરંતુ તેઓ તે તેઓનું મસ્તક હલાવ્યેજ જશે.
પહેલા દુર્ગણની જેવોજ વિનાશકારી એક બીજે દુર્ગુણ છે જે પહેલા દુર્ગ થી ઠીક વિરૂદ્ધ છે, કઈ કઈ મનુષ્યનો સ્વભાવ દરેક વાતને પ્રતીરેધ કરવાને હોય છે, પરંતુ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે આપણે દરેક વિષયનું જેવું તર્ક સંમત વર્ણન પુસ્તકમાં વાંચીએ છીએ, તેવું કઈ પણ મનુષ્યની સાથે વાતચીત કરવાથી જાણ શકાતું નથી. સંભાષણમાં મનુષ્યને પોતાના વિચાર શિધ્રતાથી પ્રકટ કરવા પડે છે; તેથી કરીને તે કોઈ અગત્યને મુદ્દો ભૂલી જાય તે બનવા જોગ છે. એટલા માટે બીજા લોકોની ભાષણ-ત્રુટિઓ તીવ્ર દષ્ટિથી જોવી જોઈએ નહિ, કેમકે સર્વાગપૂર્ણ ભાષણ કરવાનું પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે સંભવિત હેતું નથી.
For Private And Personal Use Only
