________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સંસારના અધિકાંશ મનુષ્યો ઘણે ભાગે જે વિચારો ધરાવતા હોય છે તેની વિરૂદ્ધ પિતાના વિચારે ચલાવવાને સતત પ્રયત્ન કરે તે ત્રીજે દુર્ગુણ છે. આ પ્રકારના મનુષ્ય બધા જીદ્દી યાને હઠીલા હોય છે. જે વિષય તેઓ કદિપણ સમજી શકતા નથી તેમાં પણ તેઓ સંપૂર્ણ અધિકાર જમાવવાની ઈચ્છા રાખે છે, કઈ વિષયમાં અધિકાંશ વિચારશીલ મનુષ્યોનું ગમે તે મંતવ્ય હોય તે પણ તેઓની ખીચડી તે જુદીજ પાકતી હોય છે. તેઓ અધિકાંશમાં નહિ બલકે ન્યુનાંશમાં રહેવાનું પસંદ કરે છે. અન્ય વિચારશીલ પુરૂષ જેને અવગુણ ગણતા હોય છે તેને તેઓ સગુણ ગણે છે અને સંસાર જેને સદ્ગુણ માને છે તેને તેઓ દુર્ગણ માન્યા કરે છે. પરંતુ ખરી હકીકત એ છે કે તે મનુષ્ય સિદ્ધાંત-રહિત બની જાય છે. તેઓ કોઈ બાબતની સારા સારતાને વિચાર કરવાની તકલીફ લેતા નથી. તેઓ પોતાની વિચિત્ર નિર્ણય-શક્તિને અદ્વિતીય ધાર્યા કરે છે. તેઓ સર્વ કાર્ય પોતાના અંધઆચરણ એક્લા રહેવાના ઘમંડના આવેશમાંજ ર્યા કરે છે.
એક પ્રકારના એવા પણ મનુષ્ય હોય છે કે જેઓ બીજાને કાંઈ બલવાજ દેતા નથી. તેઓ એમજ ઈચ્છતા હોય છે કે સઘળા મનુષ્ય પોતાની વાત સાંભળ્યા કરે અને પોતે જે કાંઈ કહે તે ચુપચુપ સાંભળીને ચાલ્યા જાય. પરંતુ તેમ કરવાથી સાંભળનારના સાહસની સમાપ્તિ થઈ જાય છે. જેથી કરીને વાતચીત કરવાનો સધ આનંદ ચાલ્યા જાય છે. કેઈ કોઈ મનુષ્યમાં એક મહાન દુર્ગણ એ હોય છે કે તેઓ હમેશાં અનુપસ્થિત મનુષ્યની નિંદા કર્યા કરે છે અને જેમ તેમ આડું-અવળું બેલી નાંખીને અથવા કોઈને પક્ષ લઈને પિતાના સેબતીઓનું મનરંજન કરવા તથા તેઓને પિતાની તરફ આકર્ષિત કરવા ચાહે છે. કોઈ મનુષ્યનાં આચરણની ટીકા કરવી, તેના સંબંધમાં કોઈ સારી-નઠારી વાતો કરવી અને સમાજની દષ્ટિમાં તેને હલકે પાડવાને પ્રયત્ન કરે એ તેઓનાં સંભાષણને સામાન્ય વિષય થઈ પડ હોય છે. પરંતુ તે મનુષ્યને ઉદ્દેશ કદિપણ સિદ્ધ થતો નથી. સમાજના સર્વ મનુષ્યનાં દિલ તેની વિરૂદ્ધ હડી જાય છે. એટલા માટે વાતચીત કરતી વેળાએ આપણું મોંમાંથી એવો શબ્દ કદિપણ કાઢ ન જોઈએ કે જેથી આપણને પાછળથી પશ્ચાતાપ કરવો પડે. તેમજ એવી તુચ્છ વાતો કદિપણ ન કરવી જોઈએ કે જેથી બીજાના અમૂલ્ય સમયને દુરૂપયોગ થાય અથવા આપણી ક્ષુદ્રતા પ્રકટ થાય.
ઘણુ મનુષ્ય વાતચીત કરતી વેળાએ પિતાની વિદ્વતા પ્રદર્શિત કરવા ઈચ્છે છે અને વાતવાતમાં આત્મ-પ્રશંસા સૂચક વાત કર્યા કરે છે. એ પણ ઉચિત નથી. વાતચીત કરતી વેળાએ આપણે માત્ર ચાર વાત ધ્યાનમાં રાખવાની જરૂર છે. (૧) સત્યતા (૨) સમય અને સમાજની આવશ્યક્તા (3) ભાષાની સરલતા અને સુંદરતા (૪) શિષ્ટ આનંદ–વર્ધક ભાષણ શૈલીને પ્રયાગ. જે મનુષ્ય હમેશાં ઉપરોક્ત ચાર વાત ધ્યાનમાં રાખીને વાતચીત કરે છે તેની વાતોથી બીજા લેકે ઉપર સારે પ્રભાવ
For Private And Personal Use Only
