________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાળ અને આમાનું બળાબળ.
અથવા હીરાઓનાં ઔદારિક દેહમાં ગુંથાઈ સંદર્ય રૂપે ખીલી નીકળ્યા હતા તેમાંના એક પણ પરમાણનો નાશ થયે નથી. માત્ર આકૃતિઓ વિવિધ રૂપે બદલાતી ચાલે છે. ૩૫૮-ચય અને વિશ્વયુદં સત એ સિદ્ધાંતથી રચાયેલું જૈન દર્શન પણ પ્રત્યેક પદે એજ હકીકત પ્રકાશમાં મુકે છે અને તેથી જ જગત્ અને પદાર્થોને જૈન દર્શન અનાદિસિદ્ધ માને છે.
આ અનાદિપણું પરમાણુથી માંડીને મહાત્કંધે પર્યત મુખ્યત્વે કરીને પાંચ સમવાય-કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, ઉદ્યમ અને કર્મ–ઉપર રચાયેલું છે. પદાર્થોનું સંઘટ્ટન વિઘટન કાળના નિયમને અનુસાર–પર્યાના ફેરફાર અનુસાર-થયા કરે છે. કાળનું પરિવર્તન અનેક ફેરફાર કરી નાંખવા છતાં પદાર્થોનું મૂળ સ્વરૂપ કાયમ રહે છે. જેમ કાળની અસર જડ વસ્તુઓ ઉપર થાય છે તેમજ ચેતન્ય-આત્મા ઉપર પણ તે તેવીજ અસર પ્રકટાવે છે. પરંતુ જડ અને ચૈતન્યની કટિઓ જુદા જુદા સ્વભાવવાળી હોવાથી આત્મા ઉપર જ્યારે કાળની અસર પોતાનું કાર્ય બજાવ્યે જાય છે ત્યારે તે આત્માની સબળતા તે કાળની સામે પોતાના સામર્થ્યનું વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરી શકે છે.
મનુષ્યપ્રાણીના સંબંધમાં તેમજ તેથી નીચી કોટિના આત્માઓના સંબંધમાં કાળથી પ્રત્યેક ક્ષણે આયુષ્ય ઘટવા છતાં–એક શરીરમાંથી અન્ય શરીરમાં પ્રવેશ થવારૂપ-રૂપાંતર પામવારૂપ-આયુષ્યને ક્ષય થતાં-કાળનું સામર્થ્ય વ્યક્ત સ્વરૂપમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. આ જગતમાં મુખ્યત્વે કરીને દરેક મનુષ્યના હૃદયમાં હર્ષ અને શેકરૂપ બે પરસ્પર વિરોધી કંકો પ્રકટ અથવા અપ્રકટપણે રહેલા છે. આ બંને કંકોની ઉત્પત્તિનું સ્થાન જન્મગૃહ અને મશાનના દશ્યથી સમજી શકાય છે. જે કાળે જન્મગૃહ તરફ મનુષ્યની નજર જાય છે તે કાળે આનંદમાં ઉન્મત્ત બની જાય છે, પરંતુ સ્મશાન ભણી જેમની નજર પહેચેલી છે અને સ્મશાનને જેઓ છેવટનું સ્થાન માને છે તેઓ મૃત્યુના સંબંધમાં ઉપેક્ષા રાખવાનું કેમ પસંદ કરે ? આ સંસારમાં એ કોઈ પણ પ્રાણી નથી જેને અહીંથી જવું નજ પડયું હોય ? આખા જીવનમાં ખાવું, પીવું અને એશઆરામ સિવાય બીજું કાંઈ પણ નહીં કરનારાઓ, અનેક પ્રકારની ઘડમથલ અને ભાંજગડ કરનારાઓ તેમજ પારમાર્થિક જીવન ગાળનારાઓ-સર્વેની છેવટની શય્યા સ્મશાન જ છે.
ત્યારે આ સ્મશાનની પેલી પાર કોઈ આધ્યાત્મિક વિચારણ રહેલી છે ? જે બીજી કઈ વિચારણા ન રહેલી હોય તે પાશ્ચાત્ય જડવાદથી જૈનદર્શન અધ્યાત્મવાદમાં જુદું ન જ પડી શકે અને જડવાદને જ વાવટો વિજયવત થાય, પરંતુ પુનર્જન્મ છે, આત્માને કૃતકર્મનું અવશ્ય ફળ જોગવવું પડે તેમ છે, સદાચાર
For Private And Personal Use Only
