________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર બંધારણ
આજ કારણસર આપણે પ્રથમ સમ્યકજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરી આપણું વિચારોને નિર્મળ બનાવવાની આપણું પેહલી ફરજ છે. અને તે બજાવ્યા સિવાય આપણે આપણું ચારિત્ર સમ્યક્ પ્રકારનું બાંધવાને માટે શક્તિવાન થઈ શકીશું નહિં. મેહની કર્મના બે ભેદ છે. દર્શન મેહની તથા ચારિત્ર મેહની.
ચારિત્રહની કર્મની પચીશ પ્રકૃતિ છે. તેમાં સોળ કષાયમહની, અને નવ નેકષાયમેહની નામથી ઓળખાય છે. ક્રોધ, માન, માયા, અને લેભ આચાર કષાય છે. જે અને અનંત કાળ સંસારમાં રઝળાવે છે. અને સમ્યક ચારિત્રનું બંધારણ કરતાં અટકાવે છે. વિચાર કરવાથી જણાશે કે ઉત્તમ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડવામાં ખાસ અડચણ કરનાર આચાર સિવાય બીજા કેઈની ગણત્રી થઈ શકશે નહી. આ ચારના પ્રત્યેકના ચાર ચાર પેટભેદ છે, તેને વિચાર હાલ બાજુ ઉપર રાખીએ છીએ કેમકે તેવા સુક્ષમ ભેદેમાં ઉતરનાર વ્યક્તિઓ ઘણું થોડી હોય છે. આપણે અહિં એકંદર સમાજના ચારિત્ર બંધારણના માટે વિચાર કરીએ છીએ. તેથી સક્ષમ ભેદની વિચારણું નહિ કરતાં સ્થળ ભેદની જ વિચારણા કરીશું.
આ પ્રવતિમય જમાનામાં મુખ્યત્વે લોભ અને માન સિવાય આપણને શું માલુમ પડે છે? આપણે પણ લાભ અને માનમાં ફસાયેલા છીએ. લેભ અને માનના માટે જ આપણે ક્રોધ અને માયાને આશ્રય કરીએ છીએ. એ લેભ અને માનજ મુખ્યત્વે માણસને ચારિત્રનાં બંધારણને અટકાવ કરે છે. કેટલેક અંશે બીજા નવ પ્રકાર ચારિત્ર બંધારણને હરકત કર્યો છે ખરા, પણ જેટલે દરજજે આચાર મહાન દુર્ગણે ચારિત્રબંધારણને હરકત કર્યો છે, તેટલે દરજજે તે નથી. લોભ અને માનના સારૂ શું શું ઉપાયેનું આચરણ જ નહી કરે તે કહી શકાતું નથી. વિજ્ઞાનમાં આગળ વધેલા કહેવાતા દેશમાં વર્તમાનમાં જે મહાન વિગ્રહ શરૂ થઈ અસંખ્ય જેને ઘાત થયો છે, અને માલ મીલકતને નાશ થયો છે. તેના કારણને આપણે વિચાર કરીએ છીએ તો મારી દ્રષ્ટિએ તો લેભ અને માન શીવાય બીજું કંઈ જણાતું નથી.
ઉતમ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડવાની ઈચ્છાવાળાએ તેનામાં જે ક્રોધ, માન, માયા, અને લોભ રહેલા છે, તેમાં ઓછાશ કરવાને માટે પ્રયત્ન કરવાની શરૂવાત કરવી જોઈએ. એ ચારમાં ઘટાડો કર્યા સીવાય ચારિત્રબંધારણની શરૂ વાત કરવાની વાત કરવી એ હવામાં મુઠીઓ ભરવા જેવું છે. ભગવંત માહાવીરે પોતાના જ્ઞાનથી એ વાત નક્કી કરી કહ્યું છે કે પ્રબળ કષાયને અભાવ એજ જીવને પિતાને નિર્મળ સ્વભાવ પ્રગટ કરવાનો ઉપાય છે. તેથી જેટલે જેટલે અંશે આપણે તેનામાં - છાશ કરી શું તેટલે તેટલે અંશે સમ્યફ ચારિત્ર બંધારણમાં આગળ વધી શકીશું. અને તે જ ખરો ધર્મ છે.
૧ જુઓ સવાસે ગાથાના શ્રી સિમંદર સ્વામીના સ્તવનની ગાથા ૧૭
૨૦.
For Private And Personal Use Only
