Atmanand Prakash Pustak 016 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531184/1

Page #1

श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः
SEEEEEEEEEEE区法学会会长容是:
श्री
都加
आत्मानन्दप्रकाश
SEEEEEEEEEEEEE SEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEERad
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
।
जैनो संघश्चतुर्धा भवतु विविधसदज्ञानसंपद्विलासी श्रेयः सामाजिकं यद्विलसतु सततं तत्र पूर्णप्रभावि। भक्ति श्रीमद्गुरूणां प्रसरतु हृदये भावपूर्णप्रकाशा
'आत्मानन्द प्रकाश' ह्यभिलपति सदा मासिकं चेतसीति ॥१॥ - Hors- a-sa -Saamasanaपु. १६.१वीर सं. २४४४ कार्तिक, आत्म सं.२३ अंक ४ थो.
-SSPresses925-05-2925-566SHES-50- - 8 प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर,
- ---- --
વિષયાનુમણિકા नस२. विषयपृष्ट नमविषयपृष्ट १ श्रीअनुरतुति....... . ८१ ७ यात्रिम धार. ... ... १ ૨ કેટલાક પ્રસ્તાવિક લેાકા.. ... ૮૨ ૮ જૈન સમાજ સેવા અને શ્રાવકક્ષેત્રની उमल्सिा अथवा ध्या... ...3 6नति भाटाप्रयत्ननी४३२ छे.८७ ४ नाय आणु श?...८४८ ४ . ... ...... १०२ " આપણી આધુનિક ચાલતી સ્થિતિ ૧૦ ગ્રંથાવલોકન... ... . ... १०२
सुधाशदेवानी मास ४३२. ...८५११ पुस्त पडेय, हवाश्रयामना, ......... ८७ १२ व िभान सभान्या२.... । ...१०४
100
વાધીક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખચ આના ૮.
00000
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છી

Page #2

ના
નીચેના ગ્રથા છપાવવા માટે ( ભાષાંતર ) તૈયાર થાય છે. ( પ્રસિદ્ધ કરવા માટે જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્યના ઉતેજન માટે સહાયની અપેક્ષા છે. ) ૧. શ્રી દાનપ્રદીપ (મહોપાધ્યાય શ્રી ચારિત્રગણી કૃત ) દાનગુણનું સ્વરૂપ અને કથાઓ સહિત
જણાવનાર ૨. શ્રી મહાવીરચરિત્ર (શ્રી નેમીચંદ્ર સૂરિ કૃત ) આ ગ્રંથ ઘણા પ્રાચીન છે બારમા સૈકા માં
- તે લખાયેલાં છે પાટણના ભંડારની તાડપત્ર મત ઉપરથી અમાએ મૂલ
છપાવેલ છે. અપૂર્વ ચરિત્ર છે. ૩ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર (શ્રી જ્ઞાન સાગર સૂરિ કૃત ) ૪. શ્રી ઉદેશ સપ્તતિકા ( શ્રી સેમધર્મ ગણિ વિરચિત )
-પત્ય ૫. શ્રી ગુરુગુણરત્નાકર
ઉપરના ગ્રંથા રસીક બોધદાયક અને ખાસ પઠન પાઠન કરવામાં ઉપયોગી છે. તેટલું જ નહિ પરંતુ વાચકોને આનંદ સાથે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેવા છે દરેક પ્રથાનું ગુજરાતી ભાષાંતર તૈયાર થાય છે. દ્રવ્ય સહાયની અપેક્ષા (જરૂર) છે. જ્ઞાનોદ્ધાર કરવાના ઉત્સાહી બંધુએએ આવા જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્યને સહાય આપી મળેલ લમીને સાર્થક કરવાનું છે. વર્તમાન સમયમાં ધર્મના આવા સારા સાર ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ કરી કરાવી ધમના ફેલાવે તે વડે કરવાની આ અમૃધુ તક છે..
હાળા પ્રમાણમાં મુનિમહારાજોએ, સાધ્વી મહારાજ અને જ્ઞાન ભંડાર વીગેરે જે (વગર, કિંમતે ) ભેટ અપાય છે સહાય આપી ખાસ જે આવે તે તેવાજ જ્ઞાન ખાતામાં તેનો ઉપયોગ થાય છે લાભ લેવા જેવું છે. કીંમત,
સંત ગ્રંથ,
નીચેના ગ્ર'થે હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયા છે. ૨ ધર્માસ્યુય નાટક સૂકતમુકતાવળી. ૨ પચનિગ્રંથી પ્રજ્ઞાપના વતીય પાદ ૩ ૨૦નીખરી કથા ( પાસ્ત ).
સંગ્રહણી સટીક. ૪ દાન પ્રદીપ.
- ૫ બહુત સંઘયણી માટી ટીકા, - ઉપરના પાંચ સંસ્કૃત ગ્રંથ તૈયાર થયા છે. મુનિમહારાજા તથા જ્ઞાનભંડાર વગેરેને પ્રથમ મુજબ (સભાના ધારા મુજબૂ ) તેઓશ્રીના સમુદાયના વડિલ કે ગુરૂમહારાજની મારફત કાઈપણુ શ્રાવકનું નામ લખી મોકલવું જેથી પોસ્ટેજ પુરતા પૈસાનું વી. પી. કરી ભેટ માલવામાં આવશે.
અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરો જેઓ સંસ્કૃત તથા માગધી ભાષાનાં ગ્રંથોના અભ્યાસી છે અને દશમા તેમણે પણ ભેટ મંગાવવા અને જે જે બંધુઓને આ ગ્રંથા ઉપયોગી નથી, તે અચલિત છે. માણમાં મુનિમહારાજાઓને ભેટ પ્રથમ મુજબ આપીશુ', જેથી તે રીતે તે નિર્ણય કરવામાં આ%ષ્ણુ લાભ પ્રાપ્ત થશે. પુરૂત્તામગીગાભાઈ

Page #3

AREERSEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEERSON
f
ro-Sook-1005065/
CR-
55).*.ekunsailetest209) **+Ti :00*10 CATEGRAT.XEXPRERukyaikayaRIFETE..: *.'
EpteacECCE-6E
हहि रागद्वेषमोहाद्यनिजूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानकातिकटकमुःखोपनिपात पानिलेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानयत्नो विधेयः॥
पुस्तक १६
वीर संवत् २४४४, आश्वीन आत्म संवत २३.
अंक ३ जो.
श्री प्रभुस्तुति.
0000
(Hamire પૂર્ણાનંદ, અનુપમ કૃપાસાગરે, જે પ્રકાશે, દે સર્વે ખલ કરમના જે કરે નષ્ટ ભારે ભાવે છે જે ભવભય હરી ભાવના નિત્ય ભાવે, એ જ્ઞાનીના ભવિજન કરી સર્વદા ગુણ ગાન.
V. M. Shahi.
&0000000000000000
BoD0000908®®®®®®®®®009

Page #4

૮ર.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
કેટલાક પત્તાક ફલૂકો.
પધાત્મક ભાષાંતર સહિત, લે –શ્રીયુત કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી. (ભાવનગર !.
संतप्रायसि संस्थितस्य पयसा नामापि न श्रूयते,
मुक्ताकारतया तदेव नलिन पत्रस्थित गजते । स्वात्यां सागरशुक्ति संपुटगतं तज्ज्ञायत मौक्तिका , प्रायेणाधममध्यमात्तम गुणा: संसगतो जायते ।।
ભુજ, છે પડે તક લેઢા પરે વાર જ્યારે, રહે નામ કે ડામ તેનું છે ત્યારે, પડે પપત્રે કદિ તેજ વારિ, દિસે આકૃતિ મોતના તુ સારી. કદિ સ્વાતિ નક્ષત્રમાં લાભકારી, પડે, સાગરે છીપમાં તેજ વારી, બને તે ખરે તે જ મોતી અમૂલ્ય, ડાકણ છે ઈ સગું તુય ગુણે નેક સામાન્ય છે કે તેમ, મળ ભાઈ ! સંગ જ એમ કરો સુજ્ઞ તે માટ સ સંગ સારા, રૂડી શીખ આ ન કયે વિસા,
यावत्स्वस्थामदं शरीरममज यावारिता, यावद्रिय शक्तिरप्रतिहता यावा या नायुषः । आत्मश्रेयसि तावदेव विदुपा काय प्रयत्ना महान , સંતીબે મને ઘા ને 'યુરામ યાદ છે
જ્યાં સૂધી છે રસ્થ શરીર મા સાજી (વાબ : જ્યાં સૂધી છે કે જરાનું ! એ ઝી : જ્યાં સુધી છે સર્વ ઈદ્રિ શાક વાળી,
જ્યાં સૂધી આયુષ્ય અવધ નથી મળી, આત્મકલ્યાણ તેમ જનો ત્યાં સૂધી સાધી લીક, આગ લાગે ફૂપ બાદ-ઉધમ અન્ય અવળે કી. कचिद्भूमौ शय्या कचिदपि च पयंक शयनं, कचिच्छाकाहारः कांचदपि च शाल्योदन रुचिः ।

Page #5

અહિંસા અથવા દયા.
कचित्कंथा धारी क्वचिदपि च दिव्यांबर धरो, मनस्वी कार्यार्थी न गणयति दुःखं न च सुखम् ।।
(શિખરિણી.) પડે સૂવું ભાઈ! કદિક પૃથિવીના પડ પરે, મળે પર્યકમાં શયન કરવાનું કદિક રે, મળે મેંઘા વસ્ત્રો કદિક સજવાને તનપરે, કદિ ફાટી તૂટી શરીર પર કંથા નહિં અરે. રસાલા મિષ્ટાને કદિક જમવાને બહુ મળે, કદી લૂખુંપાછું ઉદર પુરતું એ નવ મળે; તથાપિ કાયોથી ચતુર નર જે હાય જગમાં, વિવેકેથી નિત્યે સુખ દુખ ગણે તે ન મનમાં. संत्यज्य शूर्पवत् दोषान् गुणान् गृह्णाति पंडितः । दोषप्राही गुणत्यागी पल्लोलीव हि दुर्जनः ॥
( રહે.) જોધી લે છે સાર, સુપડાસમ સજજન સદા; મૂ ગ્રહ અસાર, સાર ત્યજી ચારણું પેઠે
-:(ચાલુ) –
અહિંસા અથવા દા.
(લે. શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.) ખરી અહિંસા અથવા દયાનું સ્વરૂપ જાણવું પ્રથમ જરૂરનું છે. તેજ દયાને યથાર્થ લાભ મેળવી શકાય. હિંસા અથવા નિર્દયતા સમજીને તજવાથી અહિં. સા અથવા દયાનો લાભ હાંસલ કરી શકાય. તેથી પ્રથમ હિંસાનું લક્ષણ સમજવું જોઈએ. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે “પ્રમત્ત ચુંગા પ્રાણ પરેપણું હિંસા-પ્રમાદ વેગથી પ્રાણેને અંત કરવો તેનું નામ હિંસા એ સામાન્યતઃ હિંસાનું લક્ષણ છે. તે હિંસા-પરિણામ જેથી નિપજે છે તે પ્રમાદ ક્યા ક્યા અને કેટલા કહા છે તે જાણવું જરૂર છે. ૧ અજ્ઞાન, ૨ સંશય, ૩ મિથ્યાત્વ અથવા બુદ્ધિ વિપર્યાસ, ૪ રાગ, ૫ ઠેષ, ૬ મૃતિભ્રંશ, ૭ રોગ દુપ્રણિધાન-મન, વચન, કાયાના દુષ્ટ વ્યાપાર અને ૮ ધર્મને અનાદર એ આઠ જાતના પ્રમાદ કહ્યા છે. તે તે પ્રમાદવશ કહો કે સ્વછંદ વર્તનવડે એટલે દુષ્ટ વિચાર, દુષ્ટ વચન અને દુષ્ટ આચરણવડે જે

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સ્વર પ્રાણને વિનાશ કર તેનું નામ હિંસા, આવી દુષ્ટ હિંસાથી વિરમવું-દૂર રહેવું તેનું નામ અહિંસા અથવા દયા. તેના પણ અનેક ભેદ હોઈ શકે છે. સ્વદયા, પર દયા, દ્રવ્ય દયા, ભાવ દયા, નિશ્ચય દયા, વ્યવહાર દયા, સ્વરૂપ દયા, હેતુ દયા અને અનુબંધ દયાદિક તેવા પ્રકાર છે. પ્રાણ બે પ્રકારના કહ્યા છે. ૧ દ્રવ્યપ્રાણ અને ૨ ભાવપ્રાણ. તેમાં પાંચ ઈન્દ્રિય, મન, વચન અને કાયદળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય એ દશ દ્રવ્યપ્રાણુ કહેવાય છે ત્યારે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને વીર્યશક્તિ એ આત્માના ભાવમાણુ કહ્યા છે. તે તે દ્રવ્ય અને ભાવ પ્રાણની પ્રમાદ વેગથી હાનિ નહિ કરતાં સાવધાનપણે રક્ષા અને પુષ્ટિ કરવી તે ખરી દયા અથવા અહિંસા કહી શકાય. અહિંસા અથવા દયાનું યથાર્થ પાલન કરવા ઈચ્છનારે સંયમ અથવા આત્મનિગ્રહ અવશ્ય કરવો જોઈએ. ઈન્દ્રિયનિગ્રહ, કષાયનિગ્રહ, પાપઅત્રત નિગ્રહ અને ઈષ્ટ મન, વચન, કાયનિગ્રહ કરવાની ખાસ જરૂર છે. વળી સંયમ અથી જીવોએ સંયમની રક્ષા અને પુષ્ટિ નિમિત્તે બાહ્ય અને અત્યંતર તપનું સેવન કરવું પણ જરૂરનું છે. સંયમવડે નવા કર્મ આવતાં અટકે છે, અને જ્ઞાન સહિત તપથી પુરાણું કર્મને ક્ષય થાય છે. એ રીતે આત્મનિગ્રહ કરના? આત્મકલ્યાણ સાધી શકે છે. શુદ્ધ સ્વાભાવિક જ્ઞાન, દર્શન ચારિત્રાદિકની રક્ષા અને પુષ્ટિ કરવાવડે ઉત્તમ રીતે અહિંસાવ્રતનું આરાધન કરી અંતે અક્ષય સુખ પામી શકાય છે.
ઈતિશમ.
ગચ્છનાયક (ગણી આચાદ) કોણ હોઇ શકે ?
આ એક અતિ ગંભીર અને મહત્વને પ્રશ્ન ઉકેલવાને છે. શ્રીમાન હરિભદ્ર સૂરીશ્વર શ્રી પંચવસ્તુ ગ્રંથમાં સ્પષ્ટપણે નીચે મુજબ હકીકત જણાવે છે –
જે મહાનુભાવ સાધુસૂત્ર અને અર્થમાં નિષ્ણાત-નિપુણ હય, બહુશ્રુત - ગીતાર્થ હોય;
પ્રિયધર્મા અને દ્રઢધર્મા હેય-શ્રત ચારિત્ર એવા ધર્મ ઉપર અત્યંત પ્રેમ અને આત્માર્પણ કરી શકતા હોય,
અનુવર્તનાકુશળ-સમાચિત એક્ષ-ઉપાયના જાણુ હોય; ઉત્તમ જાતિ અને કુળમાં ઉત્પન્ન થયા હોય; જેના માતપિતા સંબંધી ઉભય પક્ષ નિર્મળ હોય; ગંભીર-ઉદાર આશયવાળા હોય;
લબ્ધિવંત-સારા અતિશયવાળા, શકિતવંત-પ્રભાવી, સંગ્રહશીલ અને ઉપગ્રહ નિરત-ગ૭ સમુદાયને સારી રીતે નિર્વાહ થાય ઉપગરણાદિકને યથા અવસર

Page #7

૮૫
આપણી ચાલતી સ્થિતિ સુધારવાની જરૂર નિ:સ્વાર્થપણે સંગ્રહ કરનાર તથા સહને ઉપચાર કરવા દેશનાદિક દેવા સદાય તત્પર રહેતા હોય, જેમણે ક્રિયાકાંડને સારી રીતે અભ્યાસ કરેલો હોય–અને જે પ્રવચન ( શાસન-આજ્ઞા) ઉપર અત્યંત પ્રેમ ધરાવનારા હોય તેવા સમર્થ મહાત્મા ગણનાયક અથવા આચાર્ય હોઈ શકે એ રીતે તીર્થકર દેવોએ કથેલું છે. તેમજ વળી ગચ્છનાયિકા એવી પ્રવતિની પણ આવા ઉત્તમ ગુણવાળી સમર્થ સાધી હોય તેજ હોઈ શકે.
જે ગીતાર્થ–સૂત્ર અર્થ ઉભયમાં નિપુણ હોય સમયોચિત સંયમક્રિયામાં કુશળ સાવધાન હોય; ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલ-કુલીન હેય ઉત્સર્ગ અપવાદ યથાર્થ સમજનાર હોય; ઉદાર આશય, ચિર દીક્ષિત અને વયોવૃદ્ધ હેય;
પૂર્વોક્ત ગુણરહિત છતાં જે ગચ્છનાયક પદવી કે પ્રવર્તિની પદવી પાત્રતા રહિત અયોગ્ય જીવને આપે અને પોતાનામાં પાત્રતા વ્યા વગર ઉક્ત પદવી અંગીકાર કરે તે જિન આજ્ઞાને લેપ કરનાર વિરાધક બની સ્વપરનું હિત બગાડે છે. કેમકે, ગૌતમ સ્વામી પ્રમુખ મહાપુરૂષોએ ગણધર પદને વહન કરીને એ શબ્દ સાર્થક કર્યો છે. તે મહાપદવી જાણું જેઈને પાત્રહીન-અયોગ્ય જીવમાં જે સ્થાપન કરે છે તેને મહાપાપી–ઉમાર્ગ પિષક કહ્યો છે. તેમજ જે પ્રવતિની શબ્દ આર્યચંદનાદિક મહા સતીઓએ વહી સાર્થક કરેલ છે તે પદવી જાણતા છતાં જે પાત્રહીનતામાં સ્થાપન કરે છે તેને પણ મહાપાપી ઉન્માર્ગ પષક કહ્યો છે.
સાર–શ્રીમાન હરિભદ્ર સુરીશ્વર જેવા મહાપુરૂષનાં સર્વમાન્ય પ્રમાણિક વચનને ભાવાર્થ વિચારી, ભવભીરૂ આત્માથી સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા ખ્યાલ કરી સત્ય હિતકારી માર્ગ આદરવાને ખપ કરશે તે વપર હિત જરૂર કરી શકશે.
ઈતિશમૂ.
આપણી આધુનિક ચાલતી સ્થિતિ સુધારી
લેવાની ખાસ જરૂર.
આજકાલ ગતાનુગતિકતા ઘણુ જ વધી પડી છે એટલે એકે કર્યું પછી તે ભલું કે બૂડું, પરિણામે સારું કે નરસું, ગુણકારી કે વિપરીત તેને કશો ઉડે ખ્યાલ કર્યા વગર કે પતતા અધિકાર–ગ્યતા-પાત્રતાદિક તેમજ તે સાથે રહેલી સ્વપરની જવાબદારીને પૂરતો વિચાર કર્યા વગર એક બીજા તેનું અંધ અનુકરણ

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કરવા લાગી જાય છે. ગણું, પન્યાસ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય કે પ્રવર્તક પ્રમુખ ખ પદ્ધીપ્રદાન કે સ્વીકાર આશ્રી આજકાલ એવી અંધાધુધી ચાલી રહી છે, એટલું જ નહિ પણ પંચપરમેષ્ટી પિકી પરમ કલ્યાણ સાધવા માટે હેતુરૂપ સામાન્ય શ્રી સાધુપદ પણ તેની યોગ્યતા-પાત્રતાદિક તપાસવાને કશો ખપ કર્યા વગર જેમ આવે તેમ જેવા તેવાને કેવી રીતે સમારેપી દેવામાં આવે છે તે શાસનનું હિત હૈયે ધરનાર સજજનેએ ખાસ વિચારવા જેવું છે. શાસ્ત્રવિહિત માર્ગને અનાદર કરી સ્વછંદપણે ઉક્ત સર્વે કાર્ય કરતાં તેનાં કેવાં વિપરીત પરિણામ પ્રગટ રીતે આવે છે તે ઉપરથી તેનાં ભાવિ પરિણામ માટે અનુમાન બાંધી શકાય. શ્રીમાન હરિભદ્ર સૂરિશ્વરે પંચાશકાદિકમાં દીક્ષા પ્રકરણમયે સમકિત, દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ આપતાં સામાં જીવની પાત્રતા–ચોગ્યતા તપાસવા જે ફરમાન કરેલું છે તે આ કાળ માટે વિશેષ ઉપગી હોવાનું જણાવ્યું છે. તેની ખાત્રી કરી લેવા ખપીજનેએ મૂળ પંચાશક તેની ટીકા કે તેનું પ્રસિદ્ધ થયેલ ભાષાન્તર અવેલેકવું જોઈએ. (જૂઓ ભાષ્યત્રય ભાષાન્તર ગુજરાતી, જેમાં દીક્ષા પ્રકરણ ભાષાન્તર પણ સામેલ છે) કેટલાએક મુગ્ધજને એવી દલીલ કરે છે કે તે તે શાસ્ત્ર-ગ્રંથમાં ફરમાવ્યા મુજબ ગ્યતાદિક જેવા જઈએ તે પત્તો ખાય નહિ અને સંયમાદિક ધર્મની વૃદ્ધિ થાય નહિ. આ તેમનું કહેવું અજ્ઞાન મૂળ એટલે તે તે શાસ્ત્રારહસ્યનું બીલકુલ અણજાણપણું જ સૂચવે છે. પરમકૃપાળુ સૂરીશ્વરે કેવળ શાસનના હિતની રક્ષા અને વૃદ્ધિ માટે જે જે જરૂરી મર્યાદા સાચવવા કહી છે તેનો ઉચિત આદર કરી, તેના ઉત્તમ ફળ-પરિણામને સાક્ષાત્ અનુભવ કરી જે. વાને બદલે તેથી વિરૂદ્ધ બોલવું અને વર્તવું એ તે પ્રગટ એ મહાપુરૂષનું જ અપમાન કરવા જેવું છે, એટલું જ નહિ પણ તીર્થકર ગણધરાદિકનું પણ તે અપમાન કરવા બાબર છે, કેમકે શ્રી હરિભદ્રાદિક સૂરીશ્વરેએ જે જે શાસ્ત્રકથન કરેલાં છે તે તે તિર્થંકરાદિક મહાપુરૂષના આપ્તવચનને અનુસરીનેજ કરેલા છે, તે કથનનું ઉલ્લંઘન કરવું તે મહા પાપકારી અને અનર્થદાયકજ હોઈ શકે. તેનાં માઠાં પરિણામ સૂક્ષમ દષ્ટિ મધ્યસ્થ જનેથી અત્યારે પણ અજાણ્યાં નહિ હોય. તેની ઉપેક્ષા કરવાથી ભવિષ્યમાં કેટલું બધું ભયંકર પરિણામ આવે અને તેથી શાસનની રક્ષા અને વૃદ્ધિ કરવાને બદલે કેટલી બધી હાનિ અને અવનતિ થવા પામે તે સહદયજનોએ સારી રીતે વિચારી સ્વપરને એકાન્ત લાભકારી માર્ગ આદરવા ખપ કરવો જોઈએ.
ઈતિશમ. લે શ્રીમાન મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.

Page #9

સ્થામયી અને સ્વામી બનો.
८७
લેવિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહુ, બી. એ. ( અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ ૭૪ થી )
તમારા કરતાં વયમાં આગળ વધેલા ઘણા લેાકેા હાય છે, જે હાથની અથવા પગની ખેાડવાળા હાય છે છતાં તેઓના જીવન નિર્હનના સાધના મેળવી શકે છે; અને તમે શારીરિક આરોગ્ય અને કાર્ય કરવાની શક્તિથી સંપન્ન છે છતાં તમને અન્ય લેાકેાની સહાયની અપેક્ષા રહે છે એ શેાચનીય છે. જ્યાંસુધી મનુષ્ય પરતંત્ર છે ત્યાંસુધી તે મનુષ્યની કેટિમાં છે એમ તેનાથી ધારી શકાય જ નહિ. જયારે આપણે આપણને સંપૂર્ણ ત: સ્વતંત્ર મનાવે એવા વ્યાપાર ધંધામાં જોડાયા હાઈએ છીએ ત્યારે આપણને જે શક્તિ અને પૂર્ણતાનું ભાન થાય છે તે ખીજી કશી વસ્તુથી થતુ નથી. જવાબદારી મનુષ્યની શક્તિને પ્રકાશમાં લાવે છે. સ્વતંત્ર ધંધામાં ઉદ્યુક્ત થયા પછી ઘણા યુવકોને આત્મકિતનું ભાન થયુ છે એ અનુભવને વિષય છે. આવા લેાકેાએ સ્વશક્તિના ભાન વગર અન્ય કાઈ વ્યક્તિના વતી વર્ષો પર્યંત કાર્ય કર્યું ડાય છે. અન્ય વ્યક્તિના વતી કાર્ય કરતા હોઇએ છીએ ત્યાં સુધી આપણી શક્ય શક્તિએ પૂર્ણતાથી પ્રપુલ થાય એ વાતો અસ ંભિવત છે; કેમકે એમ કરવામાં મહત્વાકાંક્ષાના અથવા ઉત્સાહના અભાવ હોય છે. આપણે ગમે તેટલા કર્તવ્યનિષ્ટ હાઇએ તાપણુ મનુષ્યની શક્તિને આંતરિક મળને પ્રકાશમાં લાવવાને જે પ્રેાત્સાહનની અગત્ય છે તેને અભાવ છે. સ્વતંત્ર અને સ્વાશ્રયી મનુષ્ય સર્વોત્કૃષ્ટ લેખાય છે; અને જ્યાંસુધી માણસ પરાધીન હોય છે, ત્યાંસુધી સ્વાશ્રયના સંપૂર્ણ હિર્ભાવ અને વિકાસ થઈ શકતા નથી.
સમુદ્ર શાંત હાય છે ત્યારે વ્હાણુ હુંકારવામાં અત્યંત હાશીયારી અથવા અનુભવની જરૂર હાતી નથી; પરંતુ જ્યારે વ્હાણુ ભરરિયે હોય છે, જ્યારે દુખી જવાની તૈયારીમાં હાય છે, જ્યારે પ્રત્યેક ઉતારૂ ભયભીત બનેલું... હાય છે ત્યારે જ કપ્તાનના કળાકૌશની ખરી કસેાટી થાય છે. ખરા કટાકટીના મામલામાં જ મનુષ્યના પ્રાવીણ્યની, અનુભવની અને ડહાપણની પરીક્ષા થાય છે, અને એવા સમયેજ મનુષ્ય પોતાની મહાન શક્તિ દર્શાવી શકે છે. બાહ્ય આડંબરની સુંદરતા ટકાવી રાખવાના, ગ્રાડુકાને પુરતા સતેષ આપીને હુમેશના કરવાના યત્ન સદા કરવા પડે છે. આમ કરવામાં મનુષ્યે પેાતામાં રહેલ સર્વસ્વ મહાર લાવવુ’ પડે છે. દ્રવ્યના સ કેચ હોય છે, ધંધા રોજગાર મદ હાય છે અને જીવન વહન

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કરવાની પદ્ધતિ ઉંચી હોય છે ત્યારેજ ખરેખર પુરૂષ મહાન પ્રગતિ કરી શકે છે. જ્યાં પ્રયાસમાં શિથિલતા હોય છે ત્યાં ઉત્કર્ષની અને સચચારિત્ર્યની આશા પુષ્પવત્ છે.
જે યુવક જાણે છે કે કેળવણું સંપાદન કરવાને તેની પાસે પુરતું દ્રવ્ય છે, અને એક શિક્ષકને સારા પગારથી ગઠવી પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થવાને શ્રમ લેવાની તેને જરૂર નથી તેના ભાગ્યની અને જે યુવકને પોતાના પગ પર ઉભા રહી રાત્રિ દિવસ આત્મ-સુધારણા અને આત્મત્કર્ષને માટે પ્રત્યેક ક્ષણને સદુપયોગ કરવાની જરૂર પડે છે અને જે જાણે છે કે ધનવાન પિતા કે પિતૃદ્રવ્ય અથવા કઈ ઉદારચિત મિત્ર તરફથી તેને કઈ પણ પ્રકારનું અવલંબન મળી શકે એમ નહિ હોવાથી પિતાનેજ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવું પડશે તેના ભાગ્યની વચ્ચે કેટલું બધું અંતર પડે છે તે વિચારતાં સહજ ગ્રાહા થઈ શકે તેમ છે. પિતાના વતી કોઈ માણસ સર્વ કાર્ય બજાવે છે એવું જ્ઞાન હોય છે ત્યાં સુધી આત્મશ્રદ્ધા અથવા સ્વાતંત્ર્યને વિકાસ થાય એ વાત અસંભવિત છે. વિકાસથી જ શક્તિ બલવત્તર બને છે. કઈ પણ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયાસ અને ઉદ્યમથી જ ખરૂં સત્વ બહાર આવે છે.
જ્યારે આપણને લાગે છે કે આપણને કઈ બાદી સાહાચ્ય લભ્ય થઈ શકે એમ નથી, આપણું પોતાના ઉદ્યમથી આપણે ઉગામી વા અધોગામી થવાનું છે, દુનિયામાં આપણે આપણે પોતાને માર્ગ કરવાને છે અથવા નિષ્ફળતાનું કલંક હેરવાનું છે ત્યારે સ્વભાવત: આપણે જે ઉદ્યમ અને પ્રયાસ કરવા માંડીએ છીએ, તે અન્ય કેઈ પણ સમયે કરતા નથી એ માન્યતા નિર્વિવાદ છે. બાહ્ય સાહાચ્ય વગર કેવળ પિતાના જ સાધને ઉપર અવલંબી રહેવાની સંસ્થિતિમાં એવું કંઈક છે કે જે વડે મનુષ્યમાં રહેલી કઈ ભવ્ય અને દિવ્ય વસ્તુનું પ્રકટીકરણ થાય છે અને પ્રયત્નને જે કંઇ અવિશિષ્ટ ભાગ હોય છે તે બહાર આવે છે. જેવી રીતે મહાન આપત્તિના પ્રસંગે સ્વપ્નમાં પણ અનુભૂત અને અપ્રાપ્ત શક્તિને મનુષ્ય આવિર્ભાવ કરે છે તેવી રીતે કઈ પણ સ્થળેથી કઈ શક્તિ તેની મદદે આવી પહોંચે છે. આપત્તિનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થયા વગર જે કાર્યો કરવાનું તેને માટે અસંભવિત હતું તેવા કાર્યો કરવાને તે રાક્ષસી બળ ધરાવે છે એમ તેને લાગે છે. ધારો કે કઈ મનુષ્યની જીંદગી જોખમમાં છે. જે ભાંગી ગયેલ ગાડીમાં બેઠે છે તેને કદાચ આગ લાગે. આવી સ્થિતિમાં જે તે પડ્યો રહે છે તેનું મૃત્યુ થાય તેમ છે. આવા અણુના સમયે તેણે કંઈ પણ કરવું જોઈએ. જેમ ભયમાં આવી પડેલ બાળકને જોઈને એક અશક્ત માતાની બાબતમાં બને છે તેમ જે શક્તિનો પ્રાદુર્ભાવ માત્ર કટોકટીને પ્રસંગે થાય છે તે શક્તિ–તે બળ તેનામાં આવે છે, અને પિતાને કઈ અપૂર્વ અને અપ્રતિમ શક્તિની સંપ્રાપ્તિ થઈ છે એમ તે દૃઢતા પૂર્વક માને છે.
પિતાની અંગત જરૂરીયાત પુરી પાડવાને જે મનુષ્ય પ્રયાસ અથવા ઉદ્યમ

Page #11

સ્વાશ્રયી બને.
કરતો નથી તે તેનામાં અને પશુમાં લેશ પણ તફાવત દષ્ટિગત થતું નથી. તંગી અથવા જરૂરીયાત મહાન વિકાસ કરનાર છે. જરૂરીયાત રૂપ પ્રોત્સાહનથીજ મનુષ્ય જાતિ સુધારાના ઉચતમ શિખર પર આરૂઢ થયેલ છે. દુઃખપીડિત અને ક્ષુધાત બાળકના ફિક્કા પડી ગયેલા વદન નિહાળીને પ્રત્સાહિત થઈને મહાન શોધકે પિતાના અસ્તિત્વના ઉંડામાં ઉંડા પ્રદેશમાં વિચર્યા છે, અને અમાપ શક્તિની પ્રાપ્તિથી તેઓએ અદભુત ચમત્કારોભરી શોધ કરી બતાવી છે એ આપણુ વાંચવામાં અને જાણવામાં અનેક વખત આવ્યું છે. તંગી અથવા જરૂરીયાતના દબાણથી ઉત્તેજિત થયેલા મનુષ્યને કોઈ પણ વસ્તુ અપ્રાપ્ય નથી. જ્યાં સુધી આપણે કસેટીએ ચડ્યા હતા નથી, અને જ્યાં સુધી જે ગુહ્ય શક્તિ આપણું કાર્યોમાં ઉંડી રહેલી છે અને જે શક્તિ સામાન્ય સંજોગોમાં બહાર આવતી નથી તે શક્તિ કે મહાન સંકટ વેળાએ પ્રકટ થતી નથી ત્યાં સુધી આપણને આપણું આંતરિક બલનું વાસ્તવિક ભાન થતું નથી. આ શક્તિ આપત્તિકાળેજ પ્રકટ થાય છે, કેમકે તે શક્તિ સંપાદન કરવા માટે આપણે અંતરમાં ઉંડા ઉતરવાની જરૂર છે તે આપણને અગમ્ય અને અગોચર છે.
એકદા એક બાળકે પિતાના પિતાને કહ્યું કે –“મેં એક કાણ કુક્કટને વૃક્ષ ઉપર બેઠેલો જોયો છે.” પિતાએ જવાબ આપે કે:-“તે વાત અસંભવિત છે, કેમકે કાકુટ વૃક્ષ પર ચઢી શકતા નથી.” બાળકે આગ્રહપૂર્વક જણાવ્યું કે, “તેને મારી નાખવાને આવેલા એક શ્વાનના પંજામાં સપડાઈ જવાની ભીતિથી તેને વૃક્ષ પર ચઢી જવું પડ્યું હતું. તે સિવાય તેને જીંદગી બચાવવાને કશે માર્ગ ન હતે.” આ પ્રમાણે જીવનમાં અનેક વખત આપણે અસંભવિત કાર્યો કરીએ છીએ તેનું કારણ એજ કે આપણે તે કરવા પડે છે.
સ્વાશ્રયી મનુષ્ય મિત્રે, સબળ ઓળખાણ, મિલકત, પદવી અથવા કઈ પણ પ્રકારની સાહાસ્ય વગર ચલાવી શકે છે. સ્વાશ્રયથી વિદનો અથવા મુશ્કેલીઓ દૂર કરી શકાય છે, પરાક્રમ ભરેલા કાર્યો બજાવી શકાય છે, મહાન શોધખોળાની પૂર્ણતાએ પહોંચાય છે. આવું અન્ય માનુષી ગુણથી થવું અશકય છે. જે મનુષ્ય જગતમાં એકલે ઉભો રહી શકે છે, જેને મુશીબતીનો ડર નથી, અને જેને પોતાની અંદર રહેલા કાર્ય કરવાના નૈસર્ગિક બળમાં સંપૂર્ણ દઢ શ્રદ્ધા છે તે જ માણસ પ્રાંત વિજયી નીવડે છે એમાં જરા પણ સંદેહ નથી.
અનેક માણસોનું વજન લોકોમાં ઘણું ઓછું પડે છે તેનું એક કારણ એ છે કે તેઓ કાર્યો કરતાં ડરે છે, અથવા તો તેઓને આત્મબળની પુરેપુરી ખાતરી હતી નથી. તેઓ સ્વત: વિચાર કરવાની અને અમુક નિશ્ચય પર આવવાની હિંમત

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
કરી શકતા નથી. તેઓ પોતાના વિચારે પ્રકાશમાં મૂકવાની હિંમત કરે છે તે પહેલાં તમને ઉક્ત વિચારો સ્વીકાર્ય છે કે નહિ એ અન્ય લોકો દ્વારા જાણવા મળે છે; અને છેવટે વિચારે પ્રકાશમાં મુકાયા પછી તમને એમજ જણાય છે કે તેઓના વિચારે તમારા વિચારોનું પ્રતિબિંબ અથવા રૂપાંતર માત્ર છે.
માનુષી પ્રકૃતિમાંજ એવું કંઈક ગૂઢ રહેલું છે કે જે વડે મનુષ્યોને સત્ય પર, સ્વતંત્રતાથી પિતાના વિચારે કરનાર અને રજુ કરનાર, કર્તવ્યનિષ્ટ, અને પિતાના નિશ્ચયબળથી જ રહેવાને હિંમતવાન માણસ પર પ્રેમ ઉપજે છે.
જ્યાં સુધી આપણે વિચારો તેના જાણવામાં આવતા નથી. ત્યાં સુધી બીજા લોકો વિરૂદ્ધ પડશે અને તેઓને ખોટું લાગશે, એવી ભીતિથી જે મનુષ્ય પિતાના આંતરિક વિચારો પ્રદર્શિત કરવાની હિંમત કરતા નથી તે તિરસ્કારને પાત્ર બને છે, પરંતુ પોતાની આસપાસના માણસની સંકુચિત દષ્ટિની સીમા બહાર જે મનુવ્યનું નિશાન આવી રહેલું છે, અને જેનામાં સ્વતઃ પિતાને માર્ગ કરી લેકચર્ચાની દરકાર કર્યા વગર કર્તવ્યપરાયણ રહેવાની હિંમત છે તે પુરૂષ સત્કારને પાત્ર બને છે, અને તેનું જીવન પણ અનુકરણીય અને દષ્ટાંત રૂપ બને છે. આવા વિચક્ષણ પુરૂષને હતાશ થવાને કદિ પણ પ્રસંગ આવતું નથી, કેમકે તે સારી રીતે સમજ હેય છે કે માત્ર દીર્ઘદશી જનને જ તેનું નિશાન દષ્ટિગમ્ય છે. અને જે તે નિશાન વધારે દૂર રાખશે તે તે સ્થળ સુધી તેની આસપાસ રહેલા ઘણા ખરા લોકોની દષ્ટિ પહોંચી શકશે નહિ.
જગતમાં મારું જીવન કોઈ મહાન સહેતુને માટે નિમાયેલું છે. અન્ય લોકેને સહાયભૂત થવામાં મારે મારું જીવન વહન કરવાનું છે, અને આ ભવ્ય જીવન-નાટયમાં સૈને પોત પોતાના નિયુક્ત કાર્યનું અનુષ્ઠાન કરવાનું હોવાથી મારૂં કાર્ય કે બીજા માણસથી થઈ શકે તેમ નથી ” આવું નિશ્ચય બળ, આવી દઢ મનેભાવના એક પ્રકારનાં બલવર્ધક ઔષધસમાન છે. તમે તમારેનિગ બરાબર ભજવી શકતા નથી. તે એમ માનવું કે હજુ કંઈક વસ્તુની ન્યૂનતા છે. જ્યાં સુધી મનુષ્યને એમ લાગતું નથી કે અમુક મહાન સહેતુ સાધવાને અમુક ભૂમિકા ભજવવાને જગની ચિત્રવિચિત્ર રંગભૂમિપર મારૂં આગમન થયું છે ત્યાં સુધી લોકની દષ્ટિમાં તેની કશી ગણના થતી નથી, પરંતુ જે ક્ષણે તેના હૃદયમાં આ સદભાવનાને સંચાર થાય છે કે તે જ ક્ષણે જીવનને કોઈ જુદો અને નવિન અર્થ–ઉદેશ હેય એમ તેને સ્પષ્ટત: પ્રતીત થાય છે.
(અપૂર્ણ.)

Page #13

ચારિત્ર બંધારણ
ચારિત્ર બંધારણુ.
આત્માનંદ પ્રાપ્ત કરવામાં ચારિત્ર બંધારણ કેટલું મદદગાર છે તેને વિચાર જૈન શાસ્ત્રકારોએ કેવી રીતે કરે છે, તે તપાસવાને આપણે કંઈ અંશે પ્રયત્ન કરીશું તો તે સ્વપર બન્ને ને હિત કર્તા છે. સંપુર્ણ આનંદ, સર્વથા બંધનથી મુક્ત થયેલ, પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરેલ, સિદ્ધ પરમાત્માને હોય છે. એ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાને જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રના આરાધનની જરૂર છે. સમ્યક્ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર એ મોક્ષ માર્ગ છે. એમ જ્ઞાનીઓનું કથન છે.
હાલના પ્રવતિમય જમાનામાં એટલી બધી ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાની જીજ્ઞાસા થવી એ મહા દુર્લભ છે. સમ્યકૂચરિત્રની કિંમત ઘણું છે. વ્યવહારમાં ચારિ. ત્રવાન મનુષ્યની જેટલી કિંમત અંકાય છે તેટલી ચારિત્ર રહિત કેળવણી પામેલાની અંકાતી જોવામાં આવતી નથી, ઉંચ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડવા માટે કઈ દીશાએ યત્ન કરવો જોઈએ, એના માટે વિદ્વાનેએ ઘણા ગ્રંથો બહાર પડેલા છે તેનો અભ્યાસ કરી ઉચ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડનાર પ્રમાણમાં થડા વીરલાજ માલમ પડે છે
ઉંચ પ્રકારના ચારિત્ર બંધારણની ઈચછાવાળાએ પ્રથમ સમ્યક્ જ્ઞાન પ્રાપ્તિ કરવાનો પ્રયત્ન કરી જોઈએ. કેમકે સમ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા સિવાય સમ્યક્ ચારિત્ર કોને કેહવાય તેને બંધ તેને થઈ શકશે નહિ. સમ્યક્ ચારિત્રનું સ્વરૂપ સમજ્યા શિવાય તે દિશા તરફ પ્રવર્તિ થઈ શકશે નહિં.
ભવ્ય આત્મામાં અનંત જ્ઞાન દર્શનયુકત શુદ્ધ ચારિત્ર સત્તાગત હોય છે. છતાં અનાદિકાલથી જડ સ્વભાવવાળા કર્મોએ તેનું યથાર્થ સ્વરૂપ પ્રગટ થવા દીધું નથી. જ્ઞાન અને દર્શન એ આત્માના મુખ્ય ગુણ છે એ આત્માની લબ્ધિ છે. તેને તે તે પ્રકારના આવરણેએ રેકેલી છે તેથી તેનું યથાર્થ સ્વરૂપ આપણે જાણું શકતા નથી. તે પ્રગટ કરી શકતા નથી. સુર્ય મહા તેજવાન છે ચોમાસાના દિવસેમાં દરરોજ સુર્ય પોતાના કાળક્રમ પ્રમાણે ઉદય અને અસ્ત થાય છે, છતાં વાદળાના આચ્છાદનના લીધે તે રૂતુમાં સૂર્યનું મહાન તેજ જગતમાં જોવામાં આવતું નથી. જેમ વાદળાં ઘાટાં હોય છે, તેમ પ્રકાશ અલ્પ હોય છે. તે વાદળાં જેમ જેમ કમતી થતાં જાય છે તેમ તેમ પ્રકાશ વધુ માલમ પડતું જાય છે અને શરદ રૂતુમાં તથા બીજી રૂતુમાં વાદળાને સર્વથા અભાવ હોય છે તે વખતે તેને પ્રકાશ આપણાથી જોઈ શકાતો નથી અને તાપ સહન થઈ શકતો નથી, તેજ મીશાલે આત્મા અનંત જ્ઞાન દર્શનવાન હોવા છતાં ઘાટા આવરણેએ અજ્ઞાનતા માલમ પડે છે. એ ઘાટા આવરણે અનાદિકાળથી તેને લાગેલાં છે જે અજ્ઞાન અથવા મિથ્યાત્વના નામથી

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઓળખાય છે. સતસમાગમ અને સમ્યક શાસ્ત્રાવબોધથી જીવને પિતાનું સ્વરૂપ સમજાય છે ત્યારે તે જ્ઞાન પ્રાપ્તિના માટે પ્રયત્ન કરે અને જીવનું યથાર્થ સ્વરૂપ કેવા પ્રકારનું હોય છે અને તે પ્રગટ કરવાને માટે કેવા પ્રકારે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ એમ તેને પોતાને પ્રશ્ન થાય છે, ત્યારથી તેના ચારિત્ર બંધારણમાં ફેરફાર કરવાની તેને વૃતિ થાય છે અને સમ્યક પ્રકારના ચારિત્રને માટે પોતાની શકિત માફક તે પ્રયત્ન કરવાની શરૂઆત કરે છે. સમ્યક ચારિત્ર પ્રગટ થવાને મેહની કર્મ નામનું કર્મ અટકાવ કરે છે. જીવ મેહને આધીન થઈ પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ભુલી જાય છે. પિતાની લાયકાત અને યોગતા કેવા પ્રકારની છે તેને ખ્યાલ પણ તેને રહતે નથી અને જગતની અંદર અશુદ્ધ પ્રવૃતિ કરી પોતાનું ચારિત્ર કલંકિત કરે છે.
આ મેહની કર્મનું સ્વરૂપ સમજવાને કર્મગ્રંથાદિ કર્મનું સ્વરૂપ સમજાવનાર ગ્રંથને અભ્યાસ કરવાથી તેને યથાર્થ બોધ થશે. તેને યથાર્થ બેધ પ્રાપ્ત કર્યા સિવાય પોતાનું સમ્યક્ ચારિત્ર બંધારણ કરી શકે નહિ.
આઠ પ્રકારના કર્મોમાં મેહની કમની સત્તા વિશેષ પ્રબળ છે. જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, અંતરાય, અને મેહની કર્મ આ ચાર કર્મ આત્માના ગુણેને ઘાત કરનાર છે, તેથી તે ઘાતિકર્મના નામથી ઓળખાય છે. નામકર્મ, ગોત્રકર્મ આયુકર્મ અને વેદની કર્મ એ ઘાતકર્મ નથી. પણ પ્રથમના ચારના ફળ વિપાકરૂપે પરિણામ પામનારા છે. આ આઠે કર્મના એકંદર એકશો અઠાવનભેદ છે, તેમાં પ્રથમના ચારના સુડતાળીશ ભેદ છે, અને બાકીના ચારના એકસે અગીયાર ભેદ છે. પ્રથમના ચારના સુડતાળીશ પ્રકારના જે કર્મ છે, તે કર્મને જે આપણે નાશ કરવાને સમર્થ થઈએ તે પછી એકશો અગીઆરના માટે બહુ મહેનત કરવાની જરૂર પડશે નહિ. પ્રથમના ચાર પ્રકારના કર્મના જે સુડતાળીશ ભેદ કહ્યા છે. તે કર્મ ખપાવવાને માટે ઘણે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે. એ રસ્તે પ્રયત્ન કરનારને મેહની કમ ઘકામારી પાછા હઠાવે છે. મેહની કર્મ જીવને આગળ વધતાં અટકે છે અને તેને પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરતાં મુંઝાવી નાંખી અનંત કાળ રઝળાવી નાંખે છે. તેથી સમ્યકચારિત્ર બંધારણની ઈચ્છાવાળાએ પ્રથમ મેહની કમનું સ્વરૂપ બરાબર સમજવું જોઈએ જેથી જીએ પ્રથમ સમ્યફ જ્ઞાનાભ્યાસ કરી પોતાના વિચારોને નિર્મળ બનાવવાને પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એ જ્ઞાનચક્ષુ થયા સિવાયના અને શાસ્ત્રકારોએ ચર્મચક્ષુ છતાં આંધળાની ઉપમા આપી છે. ઉપાધ્યાયજી શ્રી જશવિજયજી મહારાજ સવાસો ગાથાના શ્રી સીમંધર સ્વામીના સ્તવનમાં જણાવે છે કે,
જાતિ અંધનેરે દોષ ન આકર, જે નવિ દેખેરે અર્થ” મિથ્યા દષ્ટિરે તેહથી આકરે, માને અર્થ અનર્થ, . શ્રી સીમંધર સાહેબ
સાંભળ-૧૪

Page #15

ચારિત્ર બંધારણ
આજ કારણસર આપણે પ્રથમ સમ્યકજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરી આપણું વિચારોને નિર્મળ બનાવવાની આપણું પેહલી ફરજ છે. અને તે બજાવ્યા સિવાય આપણે આપણું ચારિત્ર સમ્યક્ પ્રકારનું બાંધવાને માટે શક્તિવાન થઈ શકીશું નહિં. મેહની કર્મના બે ભેદ છે. દર્શન મેહની તથા ચારિત્ર મેહની.
ચારિત્રહની કર્મની પચીશ પ્રકૃતિ છે. તેમાં સોળ કષાયમહની, અને નવ નેકષાયમેહની નામથી ઓળખાય છે. ક્રોધ, માન, માયા, અને લેભ આચાર કષાય છે. જે અને અનંત કાળ સંસારમાં રઝળાવે છે. અને સમ્યક ચારિત્રનું બંધારણ કરતાં અટકાવે છે. વિચાર કરવાથી જણાશે કે ઉત્તમ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડવામાં ખાસ અડચણ કરનાર આચાર સિવાય બીજા કેઈની ગણત્રી થઈ શકશે નહી. આ ચારના પ્રત્યેકના ચાર ચાર પેટભેદ છે, તેને વિચાર હાલ બાજુ ઉપર રાખીએ છીએ કેમકે તેવા સુક્ષમ ભેદેમાં ઉતરનાર વ્યક્તિઓ ઘણું થોડી હોય છે. આપણે અહિં એકંદર સમાજના ચારિત્ર બંધારણના માટે વિચાર કરીએ છીએ. તેથી સક્ષમ ભેદની વિચારણું નહિ કરતાં સ્થળ ભેદની જ વિચારણા કરીશું.
આ પ્રવતિમય જમાનામાં મુખ્યત્વે લોભ અને માન સિવાય આપણને શું માલુમ પડે છે? આપણે પણ લાભ અને માનમાં ફસાયેલા છીએ. લેભ અને માનના માટે જ આપણે ક્રોધ અને માયાને આશ્રય કરીએ છીએ. એ લેભ અને માનજ મુખ્યત્વે માણસને ચારિત્રનાં બંધારણને અટકાવ કરે છે. કેટલેક અંશે બીજા નવ પ્રકાર ચારિત્ર બંધારણને હરકત કર્યો છે ખરા, પણ જેટલે દરજજે આચાર મહાન દુર્ગણે ચારિત્રબંધારણને હરકત કર્યો છે, તેટલે દરજજે તે નથી. લોભ અને માનના સારૂ શું શું ઉપાયેનું આચરણ જ નહી કરે તે કહી શકાતું નથી. વિજ્ઞાનમાં આગળ વધેલા કહેવાતા દેશમાં વર્તમાનમાં જે મહાન વિગ્રહ શરૂ થઈ અસંખ્ય જેને ઘાત થયો છે, અને માલ મીલકતને નાશ થયો છે. તેના કારણને આપણે વિચાર કરીએ છીએ તો મારી દ્રષ્ટિએ તો લેભ અને માન શીવાય બીજું કંઈ જણાતું નથી.
ઉતમ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડવાની ઈચ્છાવાળાએ તેનામાં જે ક્રોધ, માન, માયા, અને લોભ રહેલા છે, તેમાં ઓછાશ કરવાને માટે પ્રયત્ન કરવાની શરૂવાત કરવી જોઈએ. એ ચારમાં ઘટાડો કર્યા સીવાય ચારિત્રબંધારણની શરૂ વાત કરવાની વાત કરવી એ હવામાં મુઠીઓ ભરવા જેવું છે. ભગવંત માહાવીરે પોતાના જ્ઞાનથી એ વાત નક્કી કરી કહ્યું છે કે પ્રબળ કષાયને અભાવ એજ જીવને પિતાને નિર્મળ સ્વભાવ પ્રગટ કરવાનો ઉપાય છે. તેથી જેટલે જેટલે અંશે આપણે તેનામાં - છાશ કરી શું તેટલે તેટલે અંશે સમ્યફ ચારિત્ર બંધારણમાં આગળ વધી શકીશું. અને તે જ ખરો ધર્મ છે.
૧ જુઓ સવાસે ગાથાના શ્રી સિમંદર સ્વામીના સ્તવનની ગાથા ૧૭
૨૦.

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈન પરિભાષામાં જેને સમ્યકત્વ કહેવામાં આવે છે, જે આત્મિક વિશુદ્ધિનું પહેલું પગથીયું છે, તે પ્રાપ્ત કરવાને માટે આચાર કષાયના પેહલો ભેદ જે અનંતાનુબંધી કષાયની ચોકડીના નામથી ઓળખાય છે, તે ચાર અને દર્શનમેહની કમની ત્રણ પ્રકૃતિ મળી સાત પ્રકૃતિને ઉપશમ અને ક્ષોપશમ કરવાને માટે પ્રયત્ન કરે જોઈએ. અને તેને પ્રાપ્ત કરવાને માટે રાગ અને દ્વેષ એ બે મુખ્ય દુર્ગણ જે સર્વ કર્મબંધનને પામે છે, જે રાગદ્વેષની ગ્રંથીના નામથી ઓળખાય છે, તેનો છેદ કર, કરવાને પ્રથમ ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. રાગદ્વેષ ઓછા થયા શીવાય જીવઆત્મા–ના શુદ્ધ ગુણે પ્રગટ કરવાની શરૂવાત થઈ શકશે નહિં. એમ જ્ઞાનીઓનું કથન છે.
આત્માની પૂર્ણ સત્તા પ્રગટ કરવાને ચૌદ ગુણસ્થાનકનું સ્વરૂપે સમજવાની પણ જરૂર છે. અનાદિકાળથી જીવ અજ્ઞાનના ગે જન્મ મરણ કરી નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ એ ચાર ગતિમાં ભ્રમણ કરે છે. તે ભ્રમણતા અટકાવવાને માટે તેણે પિતાના ગુણે ખીલવવાને માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, જેજે મહાત્માઓ આ જગતમાં ઊંચ કેટીમાં આવી ગયા છે, તેમણે પોતાનામાં રહેલા ગુણેમાં ઉત્તરોત્તર વધા. રો કરીને આગળ વધી જન્મ-મરણ રૂપ માહાન દુઃખ નિવારણ કરેલું છે, તેઓ જે ક્રમથી આગળ વધેલા છે તેજ કમથી આગળ વધવાની ઈચ્છાવાળાએ પ્રયત્ન કરવાને છે. આગળ વધવાના તે ક્રમમાં ફેરફાર થઈ શકવાને નથી. આ ગુણે આત્માની પ્રકૃતિની શુદ્ધતા ઉપર આધાર રાખનાર છે તેમાં કંઈ પણ મલીનતા કામ આવવાની નથી, કે બાહ્ય ઠગાઈ ચાલવાની નથી. એક અંશ માત્ર જે મલીનતા હશે તે તે સંપૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. ઉપર એવા આગળ વધવાની પ્રવૃત્તિવાળા છામાં ઉપર આપણે જે લેભાદિ ચાર કષાયે કહી ગયા, તેના કંઈ અંશે તેમના જીવ પ્રદેશમાં સત્તામાં રહેલા હોય છે, તે મેહની કર્મ તેને એ ધક્કો મારે છે કે પાછો કેટલોક કાળ સંસારમાં રખડવું પડે છે.
આ ગુણસ્થાનકનું પહેલું પગથીયું મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનક નામથી ઓળખાય છે. એ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકમાંથી જીવ ચાર અનંતાનુબંધિ કષાય અને ત્રણ દર્શન મેહની કર્મને ઉપશમાવી અવિરતિ સમ્યક ગુણસ્થાનક જે ચોથા ગુણસ્થાનકના નામથી ઓળખાય છે ત્યાં આવે છે.
પ્રથમના મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકથી જીવ ચેથા અવિરતિ સમ્મદષ્ટિ ગુણસ્થાનકે આવ્યા બાદ જે તે અનંતાનુબંધી કષાયના વશ પાછા ન પડે અને કેમે ક્રમે આગલા ગુણસ્થાનકે વધતો જાય તેમ તેમ તેની ઉપાધિ ઓછી થતી જાય છે. અંશે અંશે નિરૂપાયિકપણું વધતું જાય, તેમ તેનામાં આત્મધર્મ પ્રગટ થતા જાય છે. જેમ જેમ આત્મધર્મમાં આગળ વધી વિરતી ગુણમાં વધતું જાય તેમ તેમ ઉત્તમ પ્રકારના ચારિત્રની ઘટના તેનામાં થતી જાય છે

Page #17

ચારિત્ર અંધારણ.
આ ઉપરથી આપણી ખાત્રી થાય છે કે, સમ્યક્ ચારિત્રના બંધારણના રોધ, ક, ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ આ ચાર મહાન દુર્ગણે છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થશે કે, ગૃહસ્થ ધામવિલંબી જીવે એ ચારેને સર્વથા ત્યાગ શી રીતે કરી શકે?
જૈન શાસ્ત્રકારોએ એ પ્રશ્નને નિવેડે સારી રીતે કરે છે, તેમણે ગૃહસ્થ ધર્મ અને સાધુ ધર્મ એવા મુખ્ય બે ભેદ પાડેલા છે, જેનામાં વૈરાગ્ય વૃતિ ઉદ્દભવ પામી હોય, અને તેને ટકાવી રાખી આગળ વધવાની શકિત હોય, તેના માટે સાધુ ધર્મ ઉત્તમ છે. અને સાધુ ધર્મનું સારી રીતે પાલણ કરનાર મહાત્માઓ જેટલું શુદ્ધ ચારિત્ર ઘડી શકે, તેટલું ગૃહસ્થ ધર્મનું આલંબન કરનાર ન ઘડી શકે એતો સ્વભાવિક છે. પણ બધા જ કંઈ વૈરાગ્ય વાસનાવાળા હોતા નથી. તેઓને તે ગૃહસંસારમાં રહી પોતાના ચારિત્રની ઘટના રચવાની હોય છે. ત્યારે તેણે ગૃહસ્થધર્મના સ્વરૂપથી પ્રથમ વાકેફ થવું જોઈએ. ગૃહસ્થ ધર્મમાં સામાન્ય ધર્મ અને વિશેષ ધર્મ એ બે પ્રકાર છે. સામાન્ય ધર્મ જે માર્થાનુસારીના પાંતરીશ ગુણેના નામથી ઓળખાય છે. જેને પહેલો ગુણ ન્યાયસંપન્ન વૈભવ એનામથી ઓળખાય છે. એટલે ગૃહસ્થ ધર્મનું પરિપાલન કરવાની ઈચ્છાવાળાએ પ્રથમ ન્યાયી થવું જોઈએ. અને બીજા સામાન્ય ગુણે પ્રાપ્ત કરવા જોઈએ. બેશક તેનામાં ગૃહસંસારના અંગે લેભ, માન, હોય તે પણ તેની કઈ મર્યાદા તેનામાં હેય છે. એ ચાર કષાયે પણ પ્રશસ્ત ભાવે તેનામાં હોય છે. અપ્રશસ્ત ભાવે એ ચારને જબરજસ્ત જેનામાં ઉદય હોય તે કદાપી પણ ચારિત્ર બંધારણની ઘટના ઉતમ પ્રકારની કરવાની શરૂવાત કરી શકશે નહી, એમ લાગે છે. - ત્યારે વાત પાછી અહીં આવે છે કે તેણે સામાન્ય અને વિશેષ પ્રકારના ધર્મનું જ્ઞાન પ્રથમ મેળવવું જોઈએ, જે જીવ જ્ઞાન મેળવશે નહી તો તેને પિતાના કર્તવ્યનું ભાન થશે નહી. કર્તવ્યનું ભાન થશે નહિ તે તેનામાં ઉતમ પ્રકારના વિચારનું આગમન થશે નહિં, અને ઉત્તમ પ્રકારના વિચારના આવાગમન સિવાય ઉત્તમ ચારિત્રની ઘટનાની પ્રવૃતિ કરી શકશે નહીં.
આ કષાયના સેળ ભેદની સાથે ૧ હાસ્ય, ૨ રતિ, ૩ અરતિ, ભય, પશેક, અને ૬ દુગંછા, જે હાસ્ય ષટકના નામથી ઓળખાય છે તે, અને ૧ પુરૂષ વેદ, ૨ સ્ત્રી વેદ, અને ૩ નjષક વેદ, આ ત્રણ વેદ એ પણ જીવના સમ્યક્ ચારિત્ર બંધારણની ઘટનાના રોધક છે.
જેઓને પિતાના ચારિત્ર ગુણની ઘટના ઉત્તમ પ્રકારની બનાવવાની ઈચ્છા હોય તેમણે ક્રોધ, માન, માયા, અને લેભની સાથે ઉપર બતાવવામાં આવેલા નવ દૂર્ણને પણ સર્વથા અથવા અંશે અંશે ત્યાગ કરવાની પ્રવૃતિ કરવી જોઈએ.

Page #18

૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એટલે એ પચીશ દુગુણે અંશે અંશે ઓછા કરવા જોઈએ, એટલે સ્વભાવિક રીતે તેના પ્રતિસ્પર્ધિ સદગુણો ખીલશે, અને તે ખીલવવા એજ ઉત્તમ પ્રકારનું ચારિત્ર છે. આ પચીશ દુર્ગાના પ્રતિસ્પર્ધિ સદ્દગુણો આપણામાં ખીલે તે પછી જગતના વ્યવહારમાં જે મહાન ધમાલ ચાલી તેને અશાંતિનું કારણ થાય છે, તે કારણે સ્વભાવિક રીતે અભાવ થતે જશે. અને અશાંતિના કારણે અભાવ થવાની સાથે શાંતિ આપોઆપ આવીને ઉભી રહેશે. જ્યાં શાંતિ ત્યાં આત્માનંદ પણ પ્રગટ થશે. આત્માનંદના જેવું સુખ જગતમાં બીજું કઈ નથી, અને તે પ્રાપ્ત કરવાને માટે મેહની કર્મની સાથે યુદ્ધ કરવું એજ કર્તવ્ય છે.
અહિં બીજી એક વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે કે, સમ્યકુ ચારિત્રના બંધારણની ઈચ્છાવાળામાં સદ્દગુણેથી પ્રાપ્ત થનાર ઉત્તમ લાભમાટે ખાસ સમ્યક શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થવી જોઈએ. જીવ શુભાશુભ કર્મને કર્તા છે, અને તેના કર્મ વિપાક ફળ ભેગવનાર તે પિતેજ છે. પુનર્ભવ છે, મેક્ષ છે, અને મોક્ષને ઉપાય છે. આ વિષયના શ્રદ્ધાવાન જીજ ઉત્તમ પ્રકારના ચારિત્રનુ બંધારણ કરવાને નસીબવાન થશે. પિતાના કરેલા શુભાશુભ કર્મના ફળ વિપાક પિતાને ભેગવવા પડવાના નથી,
વર્ગ નથી, નરક નથી, પુન્ય નથી, પાપ નથી, આવા વિચારવાળા જ પિતાનું ચારિત્ર ઉત્તમ બનાવવાનું શકતીવાન થતાજ નથી. જેનામાં ન્યાયબુદ્ધિ નથી. જેઓ સારાસાર વિચાર કરી શકતા નથી, અને પિતાને કકે ખરે કરવાની જ બુદ્ધિ છે, તેઓ આ વાતને મમ્ય રીતે વિચાર કરી શકશે નહિં એમ જ્ઞાનીઓનું કથન છે. આ વાતને વિચાર કરવાને ન્યાયી બુદ્ધિની જરૂર છે અને તેજ સમ્યફ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાના અધિકારી છે, એમ મહાન આચાર્યોને મત છે.
તાત્પર્ય એ છે કે, ઉત્તમ પ્રકારના ચારિત્ર બંધારણની ઈચ્છાવાળાએ પ્રથમ સભ્ય જ્ઞાન મેળવવાને ઉદ્યમવાન થવું જોઈએ. સદગુણેના રાગી થઈ સમ્યક શ્રદ્ધાને ગુણ ખીલવો જોઈએ. અને પછી પોતાની શક્તિ અનુસાર મેહની કર્મની અઠાવીશ પ્રકૃતિમાંથી દર્શન મેહની કમની ત્રણ પ્રકૃતિ અને કષાય મોહનીની પ્રથમની ચાર પ્રકૃતિ ઉપર પ્રથમ જય મેળવવા જોઈએ, અને ક્રમે ક્રમે દુર્ગણનો ત્યાગ કરવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. સાથે પ્રમાદાચરણને ત્યાગ કરવો જોઈએ. પ્રમાદાચરશુને ત્યાગ કરીએ તે જરૂર આપણે આગળ વધી શકિશું.
ચેજક. વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ–વડેદરા,

Page #19

જૈન સમાજસેવા અને શ્રાવકક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે કેવા પ્રયત્નની જરૂર છે? ૯૭ જૈન સમાજસેવા અને શ્રાવક્ષેત્રની ઉન્નતિ
માટે કેવા પ્રયત્નની જરૂર છે?
(ભાવનગરમાં જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓની સેવા.)
ચાર વર્ષથી ચાલતા યુરેપના ભયંકર યુદ્ધથી દરેક વસ્તુની મેંઘવારી અને ગયા વર્ષમાં સારો વરસાદ ન થવાથી પડેલ આ દેશમાં દુકાળથી આ દેશની પ્રજા ત્રાસી ગઈ હતી. દરમ્યાન આ દેશમાં ઈન્ફલ્યુએન્ઝાના નામથી ઓળખાતો રોગ મુંબઈમાંથી પ્રથમ શરૂ થયેલ અને રોજના છેવટે આઠશેહ સુધી મરણ ત્યાં એ રોગથી થવા લાગ્યા; તેટલું જ નહીં પરંતુ તે રેગ સાથે જ ગુજરાત કાઠીયાવાડમાં અને દેશમાં સર્વ સ્થળે ભાદરવા આ માસમાં ફેલાઈ જતાં મરણ સંખ્યા દરેક સ્થળે વધતાં વધારે ત્રાસ ફેલાઈ ગયે. એક તો દુકાળ મેંઘવારી અને બીજી બાજુ રાગના ત્રાસથી મનુષ્યને અત્યંત મુશ્કેલીઓ ઉભી થઈ. મુંબઈમાં આ રોગને ઉપદ્રવ શરૂ થતાં અને આપણું જેના કામમાં મરણનું પ્રમાણ વધારે આવતાં ત્યાંના શ્રીમંતોએ થોડાજ વખતમાં જેન કામની મદદે આવી મેટા પાયા ઉપર હીરાબાગમાં એક જૈન હોસ્પીટલ ખોલી હતી અને જેનાથી આપણું બંધુઓને રાહત મળી છે, તેટલું જ નહીં પરંતુ બહારગામ પણ દવાઓ મોકલી કાર્ય–ફરજ બજાવી છે, જેથી તે ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે. જેમ જેનોએ આ કાર્ય મુંબઈમાં કર્યું છે, તેમ બીજી પ્રજાઓએ પણ તેવા ખાતાં ખેલી, સ્વયંસેવક તૈયાર કરી, દવાઓ પહોંચાડી - નુષ્યસેવાનું કાર્ય કરેલ છે જે પ્રશંસનીય છે. આ રીતે જેમ બીજા સ્થળોએ કાય થયું છે તેમ અત્ર ભાવનગર શહેરમાં પણ ગયા ભાદચ્છ માસથી આ ઉપદ્રવ શરૂ થતાં રેજના એંશી અને ઉપર પણ મરણ સંખ્યા વધી જતાં ગભરાટ ફેલાઈ ગયો હતો. મુંબઈની જેમ અત્રે પણ બીજી કેમેએ કાર્ય કર્યું હતું તેમ આપણું કેમમાં પણ મરણ સંખ્યા વધવા લાગી જે જોઈ હૃદય કંપવા લાગ્યું જેથી અને એક જેને સ્વયંસેવક મંડળ તૈયાર થયું અને તાત્કાલિકમાં એક ફંડ તૈયાર કરી જલદીથી સમાજસેવા બજાવવા આપણે યુવક જૈન બંધુઓ તૈયાર થઈ ગયા. જેમાં ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ, રા નરોતમદાસ સાકરચંદ, શા. પરમાણંદદાસ કુંવરજી, વેરા જગજીવનદાસ અમરચંદ, વકીલ વૃજલાલ દીપચંદ એ પાંચ સેક્રેટરીઓ અને શા. ભીખાભાઇ હેમચંદ ટ્રેઝરર, તેમજ છોટાલાલ ત્રિભુવનદાસ વગેરે ૫૦ થી ૬૦ બંધુઓએ પોતાને રોજગાર છેડી આ ઉપદ્રવની સામે બચાવ કરવા અને જેનબંધુઓની આવા વખતમાં સેવા કરવા કટીબદ્ધ થયા. પ્રથમ હેરીસરેડના નાકે

Page #20

૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસની ઓફીસે એક ફી (મફત) દવાખાનું ઉઘાડયું. ત્રણ ડોકટરો અને બે દેશી વૈદેની ગોઠવણ કરી અને દવા આપવા માટે બે કંપા ઉન્ડરની ગોઠવણ કરી, દવાખાનેથી જેનબંધુઓ અને ઈતર આવે તે તેને પણ દવા આપવાની ગઠવણ શરૂ કરી દીધી, તે સાથે ઘેર ઘેર ગજજર સેલ્યુશન વગેરે અંગ્રેજી દવા તથા કરીયાતું વગેરેના ઉકાળા વગેરે દેશી દવા જેનબંધુઓને પહોંચાડવાનુ જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓએ શરૂ કરી દીધું. જે બંધુઓને વૈદ ડાકટરની જરૂર હોય તેને ઘેર તેઓને મેકલવાની ગોઠવણ શરૂ કરી દીધી. આખો દિવસ તેજ કાર્ય સિવાય યંસેવક બંધુઓ બીજું કાર્ય કરતા હતા. અને આ રેગ ચેપી છે તેવી હકીકત બહાર આવ્યા છતાં તેની દરકાર નહીં કરતાં બીમાર બંધુઓના શરીરને સ્પર્શ કરી સેવા બજાવી છે. દવા સિવાય રાક, કપડા વગેરેની પણ જરૂરીયાત પુરી પાડવામાં આવતી હતી, દવાખાને રોજ બહ દદીને દવા આપવામાં આવતી. હતી. તથા ઘેર બેઠા ચારથી પાંચશે મનુષ્યને દવા પહોંચાડવામાં આવતી હતી, તે સિવાય અડખે પડખેના નાના નાના ઘણા ગામમાં પણ આ જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓ જાતે જઈને દવા વગેરે આપતા હતા. લાગણી પૂર્વક કીર્તિની લાલસા વગર ફરજ સમજી આ વખતે આ જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓએ જૈન સમાજની સારી સેવા બજાવી છે. અનેક જૈન બંધુ બહેનોને આથી આરામ, આશ્વાસન મળ્યું છે, આવી રીતે આ સ્વયંસેવક બંધુઓએ લગભગ સવા મહિને ઉત્તમ રીતે કાર્ય બજાવ્યું છે જેથી તેઓને ધન્યવાદ ઘટે છે. સમાજ સેવા કરવી તે દેશ સેવા કે પ્રાણી માત્રની સેવા કરવાની નિશાળનું પ્રથમ પગથીયું છે, જેને કામમાં જેનબંધુઓ કોઈ પણ કાર્યમાં સમાજસેવા કરવા શીખે કે કરે તે ખરેખર પ્રશંસાપાત્ર છે. આવું સરસ કાર્ય લાગણીપૂર્વક અત્રેના જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓએ કર્યું જેને માટે અત્રેન સમાજ અને જેનપત્ર” જેવા વખાણ કરી નાંધ લીધી છે, ત્યારે અમારે સખેદ જણાવવું પડે છે કે ભાઈબંધ “જેના પ્રકાશ”તેને માટે કાંઈ પણ નહીં લખતાં જાણે કાંઈ અત્રે બન્યું જ નથી તેમ અજાણ રહે છે, તેના શ્રીયુ એડીટર જ્યારે આ કારતક માસના તેમના અંકમાં ફૂટનોધ ચર્ચામાં મુંબઈ જેન હોસ્પીટલ અને તે કાર્ય કરનારની પ્રશંસા કરે છે નોંધ લે છે ત્યારે પિતે. અત્રે હાજર છતાં આ કાર્ય જોયું જાણું છતાં
સ્વયંસેવક બંધુઓનું કાર્ય નજરે જોવે છે છતાં જે માટે અત્રેનો આખો જનસમાજ પ્રશંસા કરે છે. છતાં તેવા કાર્યની કે તન મન ધનથી સેવા કરનાર આ જૈન સ્વયં સેવકોની સેવા માટે એક શબ્દ લખવાને પણ સંકોચાવું તે શું ઈષ્ટ છે ? આવી રામાજ સેવા કરનાર બંધુઓની વાણી, લેખની કે પેપરદ્વારા કાર્યની નોંધ લેવી કે સારા શબ્દોમાં લખી તેવા કાર્યના અનેક કાર્ય કરનારની કદર કરવાથી ભવિષ્યમાં સમાજ સેવાના

Page #21

જેને સમાજસેવા અને શ્રાવકક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે કેવા પ્રયત્નની જરૂર છે? ૯૯
કાર્યમાં તેઓ વધારે ભાગ લે, પરંતુ તેને બદલે પોતાના પ્રકાશમાં એક અક્ષર નેધ તરીકે કે બીજી રીતે લેવામાં આવ્યું નથી તે જોઈ અજાયબી લાગે છે; ખેર! તેઓશ્રીને ગમ્યું તે ખરૂં! તેઓએ કોઈપણ પ્રકટ ન કર્યું તેથી સ્વયંસેવકો બંધ
ઓની કાર્ય સેવા ચાલી જતી નથી તેમણે તે ખરેખરી ફરજ બજાવી છે અને ભવિષ્યમાં વધારે સારી નસમાજની સેવા કરશે અને આત્મકલ્યાણ કરવા સાથે વધારે ધન્યવાદને પાત્ર થશે એ નિ:શંક છે.
આ વખતે આ રોગને લઈ સ્વયંસેવક બંધુઓએ ઘેર ઘેર ફરી દવા વગેરેને પહોંચાડ્યું છે તેથી તેમજ હાલમાં તે બંધુઓએ તૈયાર કરેલી જેન ડીરેકટરી ઉપરથી અને જૈન સમાજની એકંદર સ્થિતિનું ભાન આ જૈન બંધુઓને થયું છે. અને સમાજને શી શી જરૂરીયાત છે તે પણ કેટલેક અંશે તેઓના જાણવામાં આવ્યું છે. બીજી કેમ જ્યારે પ્રગતિમાં આગળ વધે છે ત્યારે જૈન કમ આચારમાં, કેળવણીમાં અને શારીરિક સ્થિતિમાં પાછળ રહેલી માલુમ પડે છે. અત્યારે આપણે જેને કોમમાં તેમની ચાલુ પ્રગતિ માટે, તેની ઉન્નતિ માટે જોઈએ તેટલા સાધન નથી. અને ઉપાયો લેવાતા નથી જેથી શ્રાવક્ષેત્ર કે જે સાત ક્ષેત્રનું રક્ષણ જેનાથી થઈ શકે છે તે નબળું પડે છે, તેનું કારણ ભગવાનના વચનને અમલજોઈએ તે થતું નથી તે છે, તીર્થકર ભગવાનનું કથન એ છે કે જે જે કાળમાં જે જે ક્ષેત્ર સિદાતું હોય તે તે ક્ષેત્રને મુખ્ય કરી તેની ઊતિને પ્રથમ પ્રયાસ કરવો અને બીજા ક્ષેત્રોને શૈણ રાખવા, પરંતુ તે ઉદ્દેશ આપણે ભુલી ગયા છીયે અથવા બીજી તરફ આપણને પરવા નથી અથવા તે પણ આમકલ્યાણનો માર્ગ છે તે સમજ્યા નથી. ગમે તેમ છે પરંતુ દાખલા તરીકે એક કાળમાં એક દેશમાં એક વખત દેવાલની અમુક પ્રમાણમાં જરૂર હતી, તેને પુરતા રક્ષણ માટે દેવદ્રવ્યની જરૂર હતી, તે તે કાળ વ્યતીત થયો, દેવાલયો પુરતા થયા. દેવદ્રવ્ય જોઈએ તે કરતાં વધારે પ્રમા ણમાં થયું, છતાં બીજા તેને લગતા કે બીજા ધાર્મિક કાર્યો ચલાવવા વગેરે માટે જે સાધારણ દ્રવ્ય જોઈએ તેની તે દરકાર રહી જ નહીં અને જ્યાં ત્યાં દેવદ્રવ્યની દરેક સ્થળે વૃદ્ધિ થવા લાગી જેથી સાધારણ દ્રવ્ય નહીં હોવાથી–તેની દરકાર નહીં કરવાથી બીજા ખાતાઓમાં થતા ખર્ચ માટે દેવદ્રવ્યના દેવાદાર અને સાધારણ ખાતામાં દેવું–ટેટ વગેરે ઘણે સ્થળે પડવા લાગ્યા અને પડેલે આપણે સાંભળીયે પણ છીયે. એટલે કે માત્ર સાતક્ષેત્રમાં એકજ ક્ષેત્ર તરફ દષ્ટિ રહી, જેથી બીજા ક્ષેત્રો તરફ જોઈએ તેવી દષ્ટી રહી નથી, સમય એવો આવી લાગ્યું કે ઘણે સ્થળે જેનેની વસ્તી ઘટવાથી–બીલકુલ નહીં રહેવાથી તેથી દેવાની સંભાળ રાખનાર ન રહેવાથી કેટલેક સ્થળે અપૂજ રહેવાનું અને કેટલેક સ્થળે એક સાથે પ્રતિમાજી

Page #22

૧૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
એકઠાં કરવાને વખત આવી લાગે, છતાં હજી પણ જરૂરીયાત વગર તેની વૃદ્ધિ થયેલી ઘણુ સ્થળે સાંભળીયે છીયે. પરંતુ તેનું અને બીજા ક્ષેત્રનું રક્ષણ કરનાર શ્રાવક ક્ષેત્રની તો કેઈ દરકાર કરતું નથી, આટલા ઉપરથી અમારે કહેવાને હેતુ એ નથી કે દેવાલયે ન બંધાવવા, દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ ન કરવી, પરંતુ જમાનાને શેની પ્રથમ જરૂરીયાત છે અને ક્યા ક્ષેત્રની મુખ્યતા રાખી અત્યારે કામ લેવું અને તેની જ વૃદ્ધિ કરવી તેમ કહેવા માંગીયે છીયે. બીજા ધાર્મિક કાર્યો જેવા કે દેવાલય બંધાવવા, વરાડા ચડાવવા, સ્વામીવાત્સલ્યને નામે જમણુ કરવા વગેરેમાં જેમ શ્રીમતને પ વપરાય છે, તેમ જૈન બંધુઓની ઉન્નતિ માટે જે આટલે પૈસે ખર્ચાય તો થોડા વખતમાં જેનોની પ્રગતિ થયા સિવાય રહેજ નહીં, વળી જૈન સમાજ પાસે જેટલું ધાર્મિક ખાતામાં દેવદ્રવ્યમાં નાણું અને તેની વૃદ્ધિ માટે પ્રયાસ શરૂ છે તે નાણું જેમ બીજે વ્યાજે ધીરી તેનું રક્ષણ કરવામાં આવે છે, તેમ તેનું રક્ષણ અને વૃદ્ધિ થવા સાથે જેની ઉન્નતિ માટે-શ્રાવક ક્ષેત્રના રક્ષણ અને પ્રગતિ માટે ઉપએગ કરવાની શાસ્ત્ર મના કરતું હોવાથી માત્ર સાધારણ દ્રવ્ય હોય અથવા તેની વૃદ્ધિ કે આવક-ઉપજ માટે પ્રયાસ થતા હોય તેજ શ્રાવક્ષેત્ર માટે કામનું છે. વર્તમાન સમયમાં શ્રાવક ક્ષેત્રના રક્ષણ અને ઉન્નતિની જલદીથી જરૂર છે અને તેના રક્ષણ સિવાય બીજા ક્ષેત્રના રક્ષણ થઈ શકતા નથી અને થઈ શકશે નહીં, તેવું સમજવા અને જ્ઞાનચક્ષુઓથી જેવા જેન બંધુઓ કયારે શીખશે ? જે આ કાળમાં શ્રાવક ક્ષેત્રની ઉન્નતિ અને રક્ષણનીજ ખાસ જરૂર છે તે તેને મુખ્ય કરી બીજા ક્ષેત્રને ગણું કરી દરેક સ્થળે સાધારણ દ્રવ્યની વૃદ્ધિ અને આવક માટે ઉપાયે લેવાની આ કાળમાં મુખ્ય જરૂર છે, અને વગર જરૂરીયાતે હાલ ગેણમાં મુકવાની જરૂરીયાતવાળા દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિને બદલે સાધારણ દ્રવ્ય કે જે દરેક ક્ષેત્રમાં તેનો ઉપયોગ થઈ શકે છે તેની વૃદ્ધિ અને આવક માટે શામાટે જલદી પગલાં લેવામાં આવતાં નથી? બીજાં ઘણા ધાર્મિક કાર્યોમાં થતી આવક જેમ દેવદ્રવ્યમાંજ લઈ જવામાં આવે છે તેમ તેવા ધાર્મિક કાર્યોમાં થતી આવક માત્ર સાધારણ દ્રવ્ય એકજ ખાતું રાખી તેમાંજ લઈ જવી અથવા બીજી એગ્ય રીતે ફેરફાર કરો, અને તે સાધારણ ખાતું કે જે. માંથી દેવાલયનું રક્ષણે, મરામત, દેવપૂજા વગેરેમાં થતો ખર્ચ અને બીજા બધા ક્ષેત્રોમાં તે ખર્ચ એ તમામ આ સાધારણ ખાતામાંથી થઈ શકતો હોવાથી તે દરેક સ્થળે પ્રયત્ન થવાની જરૂર છે. શ્રાવક ક્ષેત્રની વર્તમાન સમયને અંગે સુધારણા અને પ્રગતિને માટે જેમ લક્ષ આપવાની જરૂર છે. તેમ આ સાધારણ દ્રવ્ય એવું છે કે તેમાંથી કોઈપણ કાળે કેઈપણ ક્ષેત્રનું રક્ષણ થઈ શકશે અને શ્રાવકક્ષેત્રની–જૈન સમાજની ઉન્નતિ થઈ શકશે. સંકુચિત દષ્ટિવાળા જેન બંધુઓએ આ વાત ઉપર લક્ષ આપવાની ખાસ જરૂર છે, નહીં તે

Page #23

જૈન સમાજસેવા અને શ્રાવક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે કેવા પ્રયત્નની જરૂર છે? ૧૦૧
દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ થયેલી અને સાધારણ દ્રવ્યમાં ટેટે પડ્યાની, દેવદ્રવ્યના દેવાદાર રહ્યાની વગેરેની બુમે જેમ ઘણા સ્થળે સંભળાય છે તેમ માત્ર એક જ બાજુ દષ્ટિ રાખવાથી તેવી બુમે વધારે સાંભળવી પડશે; અને છેવટે દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિને બદલે નુકશાન થયેલું જેવાને વખત પણ ભવિષ્યમાં આવી લાગે તે બનવાજોગ છે. સાંભળવા પ્રમાણે કોઈ પણ કાર્યમાં શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ મળીને ધાર્મિક ખાતાઓનો ફેરફાર-ગણત્રી કે આવકના વિભાગ કે તેને ફેરફાર દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ વગેરે જોઈને કરી શકે છે તો તેમાં પણ કરવાની જરૂર છે. તે તે રીતે કે બીજી રીતે સાધારણ દ્રવ્યની વૃદ્ધિ અને તે એક જ ખાતું માત્ર રાખવાથી કોઈ પણ કાળમાં કઈ પણ ધાર્મિક ખાતાને અડચણ કે તંગી પડશે નહીં અને દરેક ખાતા સુવ્યવસ્થાથી ચાલી શકશે. આવી રીતે આ ખાતાની વૃદ્ધિથી જે કાળમાં જે ખાતું સિદાતું હોય તેને તે સાધારણ ખાતામાંથી તે સીદાતા ખાતાને જરૂર વખતે મદદ કરવી ઉપયોગી થઈ પડશે. જેનોની શારીરિક સ્થિતિ સુધારવાની પ્રથમ જરૂરીયાત છે. તેમને આ ચાર શીખવે, તનદુરસ્તી સાચવવા માટે શીક્ષણ આપવું, સ્વચ્છ મકાન અને હવાની સગવડના સાધનો કરી આપવા, બીમાર માટે સેનેટેરીયમ બંધાવવા વગેરે તેમજ તેમને કેળવણીના સાધને પણ બહોળા કરી આપવા, ધાર્મિક શિક્ષણ ઉંચા પ્રકારનું મેળવી આત્મકલ્યાણ કરે, કરાવે અને છેવટે સમાજસેવા-દેવ, ગુરૂ, ધર્મ અને ધમી બંધુઓની સેવા કરતાં શીખે તે બધા માટે આવા સાધારણ દ્રવ્યની–મેટા ભંડેળની અને માત્ર એકજ ખાતાની નિરંતર આવકના સાધને જલદીથી તૈયાર કરવાની હાલ જરૂર છે. હાલ તે શ્રાવક્ષેત્ર સુધારણું માટે કે જેનબંધુઓની ઉન્નતિ માટે જે ફંડ કરવામાં આવે તો માત્ર માંડમાંડ પરાણે શ્રીમંત વગેરે ભરી આપે અને જ્યાં સ્વામીવાત્સલ્ય કે અવીચળ નામ રહે તેવી માન્યતા હોય ત્યાં હજાર રૂપિયા આવી મળે. હાલમાં ભાવનગરમાં ગયા પર્યુષણમાં તેવાજ એક કાર્ય માટે મોટી રકમની ઉત્પત્તિ થઈ શકી હતી, તેના વ્યાજની ઉપજમાંથી બે સ્વામીવાત્સલ્ય થતાં જે વધે તે જેને જરૂરીયાત હોય તેવા જેનબંધુઓને સહાય આપવી કે જે એક નાની રકમ છે, જેમાં સહાય અનાજ-કપડા વગેરે આપવાના છે. એટલે કે જનસુખાકારી કેળવણી–આત્મકલ્યાણની પ્રગતિના માર્ગોમાં દ્રવ્ય જોઈએ તેટલું કેઈ આપતું નથી. કીર્તિને માટે આપે છે, જે તેમ ન હતા તે ઈનફલ્યુએન્ઝા આ વખતે અત્રે શરૂ થયે ત્યારે કુંડમાં ભરાયેલી એકત્ર રકમના સરવાળાથી વધારે રકમ એક એક અનેક જૈનબંધુઓએ સ્વામીવાત્સલ્યના કાર્યમાં પર્યુષણમાં આપી છે, પરંતુ અમારે જેનબંધુ એ કોઈ ન બહાર આવ્યું કે, જેણે સ્વયંસેવકે બંધુઓને કહ્યું હોય કે જ્યારે તમો બંધુઓ જ્યારે જાતિમહેનત કરે છે તે તે તમામ ખર્ચ કે

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અડધે ખર્ચ અમે એકલા આપીશું. કારણકે ખર્ચ તો માત્ર સ્વામીવાત્સલ્યમાં એક એક બંધુએ આપેલી રકમથી પણ ઓછું થવાનું છે અને અનુભવ પ્રમાણે માત્ર એક માસજ ઉપદ્રવ રહેતો હોવાથી બહુજ ખર્ચ થવા સંભવ નહોતું અને થયું પણ તેમજ છે, છતાં કઈબંધુ આવા જૈન બંધુઓની ખરેખરી સેવા બજાવવાને વખત હતું ત્યાં તેટલા પૈસા આપવા કહી શકેલ નથી. મતલબ કે જરૂરીયાત, ઉપયોગ અને સમય વતીને કાર્ય કરવું એ જૈન સમાજે-જેન બંધુઓએ ખાસ શીખવાની જરૂર છે, અને તેમ કરવામાં આવે તેજ તેજ સમાજની, તેમાં રહેલા મનુષ્યની ઉન્નતિ-પ્રગતિ થઈ શકે છે, બાકી જમાન–વખત તે તેનું કામ કર્યું જાય છે.
પ્રકીર્ણ.
હાલમાં શહેર ભાવનગરમાં શ્રી જૈન સ્વયં સેવક મંડલે પિતાના ખર્ચે જેના ડીરેકટરી અત્રેની તૈયાર કરેલી છે, જેને રીપોર્ટ તૈયાર કરી તેઓ બહાર મુકવાના છે, જેથી અત્રેની જેન કેમના આગેવાનો તે ઉપરથી સમાજ માટે શી શી જરૂરીયાત છે પુરી પાડવા શું પ્રયત્ન કરે છે તે જોવાનું છે. ગયા પર્યુષણમાં સ્વામી વાત્સલ્ય માટે આગેવાન બંધુઓએ જે પ્રયત્ન કરી એક સારી રકમનું ભંડળ કર્યું છે તે હવે આ ડીરેકટરીના રીપોર્ટ ઉપરથી અત્રેના જૈન સમાજને જે જરૂરીયાત જણાય તે પુરી પાડવા જેની પ્રગતી માટે તે કરતાં પણ વધારે સારું ભંડોળ કરી પોતાની ફરજ બજાવશે એવી આશા રાખીએ છીએ.
અત્રેના જૈન સ્વયં સેવક બંધુઓને આ સમાજસેવાના બીજા પ્રયત્ન માટે ધન્યવાદ આપીએ છીયે.
ગ્રંથાવલોકન.
શ્રી રાજનગર જેન વેતાંબર ધાર્મિક ઈનામી પરિક્ષાની સંસ્થાને સં. ૧૯૭૩-૭૪ની સાલને રીપોર્ટ અભિપ્રાયાથે અમેને ભેટ મળેલ છે. આ સંસ્થાને જન્મ સં. ૧૯૭૩ ના કા

Page #25

પુસ્તક પહોંચ.
૧૦૩,
રતક માસમાં શ્રીમાન આચાર્ય આનંદસાગરજી મહારાજના ઉપદેશથી અમદાવાદમાં થયો છે. જૈન વિદ્યાર્થીઓનું લક્ષ ધાર્મિક જ્ઞાન અને ક્રિયા ઉપર દેરાય તે ઉદ્દેશ પાર પાડવા માટે આ સંસ્થાનો પ્રયત્ન છે. જેને લઈને પ્રથમ ગઈ સાલના અશાડ માસમાં વિદ્યાર્થીઓની પરિક્ષા લેવામાં આવી હતી. અમદાવાદની ૯ ધાર્મીક શાળાના વિદ્યાર્થીઓ ર૭૧ પરિક્ષામાં બેઠા હતાં જેમાં ૨૦૧ વિદ્યાર્થી પાસ થયા હતા. જેમાં ચાર ધેરના ૧૦૪ વિદ્યાર્થીઓને રૂા. ૨૩૯ ઈનામના આપ્યા હતા. ઇનામો મેળાવડો ડોશીવાડાની પિળમાં શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી સિદ્ધિવિજયજી મહારાજના પ્રમુખ પણ નીચે કરવામાં આવ્યો હતો. વિદ્યાર્થીઓની ધાર્મિક અભ્યાસની વૃદ્ધિ માટે ઇનામી પરિક્ષાઓને ઉત્તેજન આપવા જેવું છે. અમદાવાદ જેવા શહેરમાં જ્યાં અનેક શ્રીમતે છતા આ સંસ્થાનું ફંડ હાલ તો ઘણું જ થયું છે જે વધારવાની જરૂર છે. આ સંસ્થાના સેક્રેટરી ઝવેરી ભેગીલાલભાઈ તારાચંદ ઉત્સાહી અને કાર્યવાહક હોવાથી ભવિષ્યમાં આ સં. સ્થાના કાર્યને બહુ સારા સ્વરૂપ ઉપર લઈ જશે એવું અમો માનીયે છીયે. આ સંસ્થાની ભવિધ્યમાં ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ.
પુસ્તક પહોચ.
નીચેના ગ્રંથે અમને ભેટ મળ્યા છે જે સાભાર સ્વીકારીએ છીએ. ૧ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર ( હીંદી). ૨ ધર્મ ચર્ચા સંગ્રહ.
૧ શ્રી દિગંબર જૈન ઓફીસ ૩ કલ્પસૂત્ર ઉપર નિબંધ અથવા મહાવીર જીવનનું ?
સુરત. ઐતિહાસીક દષ્ટિએ સ્પષ્ટીકરણ, ૪ પ્રશ્નોત્તર તવબોધ. શ્રી જેન વે. તેરાપંથી સભા-કલકતા. ૫ શીધ્ર બોધ અથવા થોકડા પ્રબંધ. મુનિશ્રી જ્ઞાનસુંદરજી. ૫ પાંચેરા જેન પાઠશાળાનો ચોથે રીપોર્ટ. પાંચેરા. ૬ શ્રી પ્રદ્યુમ્ર ચરિત્ર મહા કાવ્યમ. કે બી. બી. એન્ડ કુ. ૭ સમરાઈ ચકહા ભાગ ૨-૩ જે. !
ભાવનગર. ૮ શ્રી મંગલસિત્તરિ મૂળ સાથે ભાષાંતર. શ્રી મહાવીર જૈન સભા-ખંભાત. ૯ શ્રી લઘુ શાંતિ ટીકા સાથે.

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર,
મુનિરાજશ્રી જયવિજયજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ.
ન્યાયનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ )ના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી વિજયજી મહારાજ ગયા માસમાં ધ્રોળ ગામમાં ઘણા વખતથી થયેલ પક્ષઘાતની બીમારીથી સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. આ મહાત્મા શુમારે ચાલીશ વર્ષના દિક્ષીત હતા. સ્વભાવે શાંત, સરલ હૃદયના અને ચારિત્ર પાળવામાં નિત્ય સાવધાન હતા. ગણિતાનુગના વિષયમાં તેઓશ્રી કુશળ હતા. આ મહાત્માના સ્વર્ગવાસથી એક મુનિરત્નની જૈન સમાજને ખરેખરી બેટ પડી છે. તેમના સુશિષ્ય મુનિશ્રી પ્રતાપવિજયજી મહારાજને અમો દિલાસો આપી મમના આત્માની શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ.
——– પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી શાંતિવિજયજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ,
આ મહાત્મા શ્રીમાન વૃદ્ધચંદ્રજી મહારાજના શિષ્ય પંન્યાસજી શ્રીમદ્ ચતુરવિજયજી મહારાજના શિષ્ય હતા. ઘણા વર્ષના દીક્ષીત હવા સાથે ઘણાજ સરલ હદયના, શાંત અને અભ્યાસી હતા, ચારિત્ર પાળવામાં નિરંતર ઉસુક હતા, આ મહાત્મા પણ ઈન્ફલ્યુએન્ઝાના રોગથી સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. આ વ્યાધિએ. આવા મહાન પુરૂષોને પણ છોડ્યા નથી, તેઓશ્રીના સ્વર્ગવાસથી એક મહાત્માની ખોટ પડી છે જેને માટે અમે સંપૂર્ણ દિલગીરી જાહેર કરીયે છીયે.
પંન્યાસજી શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ.
શાંત મૂર્તિ શ્રીમાન વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના શિષ્ય પંન્યાસજી શ્રી ચતુર વિજયજી મહારાજ તા. ૫-૧૧-૧૯૧૮ ના રોજ શહેર ભાવનગરમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. ઉક્ત મહાત્મા ૩૭ વર્ષના દક્ષીત હતા. વૃદ્ધ, શાંત, સરલ સ્વભાવી, તેમજ ચારિત્રપાત્ર મુનિ હતા. ઉકત મહાત્માને દમનો વ્યાધિ હોવાથી વ્યાખ્યાન વાંરવા, દેવદર્શન જવા આવવા વિગેરેમાં વ્યાધિને લઈને ઘણું જ મુશ્કેલી પડતી તે તેમજ બીજા સાધુ ધર્મની ક્રિયામાં ઉદ્યમી રહેતા હતા. આ વખતના ભાવનગરના ચાતુર્માસમાં તેઓશ્રીની સમતા-શાંતપણાથી તેઓશ્રીનું પ્રભાવીકપણું દેખાયું છે. આવા મુનિરત્નના સ્વર્ગવાસથી જેન કેમને ખરેખર બેટ પડી છે. તેઓના પવિત્ર આત્માને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઈચછીયે છીયે.

Page #27

અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું, થોડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ થશે.
છપાતા નવા ગ્રંથા. ૧ પચસ"ગ્રહું. શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી તરફથી. ૨ સત્તરિય ઠાણ સટીક—શાહ ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. ૩ સુમુખ નપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા, શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૪ ચિત્યવંદન મહાભાગ્ય.
- ૫ ધમ પરીક્ષા. જામનગરવાળા બેન મણી તરફથી ૬ જૈન મેઘદૂત સટીક..
૮ જૈન ઐતિહાસિક ગૃજરે શસ સંગ્રહું૭ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહ દ્વિતીય ભાગ ૯ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક.. ૨૦ અતગડદશાંગ સૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી પ્લેન ઉજમવ્હેન તથા હરકારપ્લેન તરફથી. ૧૧ શ્રી ક૯પુસૂત્ર-કીરણાવળી. શેઠ દોલતરામ વેણુીચંદના પુત્ર રત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તેમનાં
ધર્મપતિ ખાઇ ચુનીભાઈ માણસાવાળાની દ્રવ્ય સહાયથી. ૧૩ શ્રી ઉપાસકદશાંગ બુહારીવાળા શેઠ પીતાંબરદાસ પન્નાજી. ૩ શ્રી નિર્માવલી સૂત્ર. શેઠ હરીચંદ ગોપાળજી શ્રી શિહોરવાળા તરફથી.
છપાવવાના ગ્રંથા.. ૧ સિદ્ધપ્રાભૃત સટીક
૨ ષસ્થાનકે સટીક. ૩ સં સ્મારક પ્રકીર્ણક સટીક.
૪ શ્રાવક ધમ વિધિ પ્રકરણ સટીક. ( ૫ બંધહેતૃદય ત્રિભંગી સટીક. ૬ અંધાદયસત્તા પ્રકરણ સટીક છ વિજયચંદ્ર કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત. ૮ વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહે. ૯ વિજયદેવસૂરિ માહાત્મ્ય.
૧૦ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ૧૧ પ્રાચીન પાંચમા કર્મગ્રંથ, ૧૨ લિંગાનુશાસન સ્વપજ્ઞ ટીકા સાથે. ૧૩ ધાતુ પારાયણ.
આગમાં છપાવવાની થયેલ યોજના. १ अनुत्तरोव्वाईसूत्र सटीक. २ नंदीसूत्र, श्रीहरिभद्रसारिकृत टीका साथे.
આ સભાના નવા થયેલા માનવતા સભાસદો. ૧ શા. નાગજીભાઈ વનમાળીદાસ રે ભાવનગર બી. વ. લાઈફ મેમ્બર.

Page #28
(ગથમ99. | ( ગુર્જર ભાષાંતર) શ્રીજગી જન. કિં’મત રૂા. 2-8-9 ટપાલખચ જુદુ'. - શ્રી જૈનધર્મનું ખરું જીવન સર્વનું પ્રણીત સુત્રો છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર વિજય ધ્વજ ફરે - કાવનાર આખા જૈન ધર્મની ઈમારતા સૂત્રોના પાયા ઉપર જ રચાણી છે. ભગવાન શ્રી જિનપ્રભની નીતિમય અને પવિત્ર આઝાએ, ઉડા રહસ્યો અને સૂક્ષ્મ તત્ત્વજ્ઞાન જાણવાના મુખ્ય સાધન તેમના પવિત્ર સૂાજ છે. ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુની વાણીની એક અક્ષર માત્રથી અનેક અમૂલ્ય શિક્ષાઓના પ્રવાહા એ સુત્રામાંથી છુટે છે. સાંપ્રતકાલે જૈનાના પીસ્તાલીશ આગમે કહેવાય તેની અંદર આ પાંચમાં અગ રૂપે ભગવતી સૂત્રની એક મહાન આગમ તરીકેની ગણના થાય છે. આ મહાન સૂત્રમાં સ્થળે સ્થળે ઉત્તમ તત્ત્વજ્ઞાન ધર્મોપદેશ અને અધ્યાત્મ વિદ્યાના મૂળ તત્ત્વનું યથાર્થ પ્રતિપાદન કરેલું છે. મનુષ્ય જન્મમાં આવય, પ્રા સવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય શી વસ્તુ છે તેને બાધ કરનાર આ એક સવોત્તમ ગ્રંથ ગણાયા છે. પૂર્વાચાર્યોના કેટલાએક લેખામાં કહ્યું છે કે, શ્રી મહાવીર પ્રભુ અને ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નોત્તરરૂપે ગ્રંથિત કરેલા ભગવતીસૂત્રમાંથી કર્મ પ્રકૃતિના સ્વરૂપ, તાત્વિક સિદ્ધાંતા, આચારધર્મો અને વિવિધ રહસ્યના બધા મળી શકે છે; તેથી આ મહાન ગ્રંથ સંસારસાગરથી તરવાને ઉત્તમ નૌકા રૂપ, જૈન સંવેગી મહાત્માઓને વિશ્રાંતિને માટે માનસરોવરરૂપ, અખંડ આમિક આનંદને અનુભવ કરવાને કટપવૃક્ષરૂપ અને અનાદિકાળનો અજ્ઞાનરૂપ ગજેન્દ્રને દૂર કરવામાં કેસરીસિંહરૂપ કહેવાય છે. આ પ્રથમ શતકના પહેલા ઉદેશમાં કર્મ ના ચલનને વિષય આવે છે. તેની અંદર તે વિષે નવ પ્રશ્નો કરવામાં આવ્યા છે. બીજો ઉદ્દેશ દુ:ખ વિષયનો છે, જેમાં જીવે પોતે કરેલા દુ:ખને વેદના સં"ધી પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ત્રીજો ઉદ્દેશ કક્ષા પ્રદેશનો છે. જેમાં જીવે કરેલા કક્ષાએહનીય કર્મ ના પ્રશ્નને નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ચોથે પ્રકૃતિને ઉદ્દેશ છે; જેમાં કર્મની પ્રકૃતિ-ભેદના પ્રશ્નના નિણ યુ કરવામાં આવ્યો છે. પાંચમા ઉદેશ પૃથી સંબંધી | છે, જેમાં 1 પૃથ્વીઓ કેટલી છે ? ?" એ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે, છઠ્ઠો યાવત ઉદ્દેશ છે, તેની અંદર કેટલા અવકાશને અંતરે સૂર્ય રહેલે છે, તે સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. સાતમા નૈરયિક ઉદ્દેશમાં નરકને વિષે ઉત્પન્ન થતાં નારકી સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે. આઠમા બાલ નામના ઉદ્દેશમાં " મનુષ્ય એકાંત બાલક છે કે કેમ ?? એ પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. નવમા ગુરૂત્વના ઉદ્દેશામાં 8 જીવો કેવી રીતે ગુરૂત્વ-ભારેપણાને પામે. છે ?'' ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે અને દેશમાં ચલનાદિ ઉદ્દેશોમાં ચાલતું છે, છે અચલિત છે. ચાલતું નથી. ઈત્યાદિ પ્રશ્નના આવર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. આ માને એ ગીગાભાઈ શાહ ભાવનગર.! Registered No. B. 431 For Private And Personal Use Only