________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિનયના વિવિધ પ્રકાર.
(૨) પિતે જ્ઞાન શીખે, શીખેલું જ્ઞાન ગણે (તેનું પરાવર્તન કરે છે, અને જ્ઞાનવડે વિચારી કૃત્ય (ત્યાગ–ગ્રહણ) કરે, જેથી જ્ઞાની નવાં કર્મ ન બાંધે આ કારણથી તે જ્ઞાનવિનીત ( જ્ઞાન વિનય કરનાર ) કહેવાય.
(૩) સંયમ યુગમાં યત્ન કરતાં (પૂર્વલા) આઠે પ્રકારના કર્મસમૂહુથી મુક્ત થાય અને બીજાં નવાં કર્મ ન બાંધે તેથી તે ચારિત્ર વિનય કહેવાય.
(૪) તપ નિયમને નિશ્ચળ (દ્રઢ) પ્રતિજ્ઞાવંતતપવડે(તપના તાપ-પ્રકાશ વડે) અજ્ઞાન (પાપ-કર્મરૂપી અંધકારને દૂર કરે અને સ્વર્ગ કે મેક્ષને પ્રાપ્ત કરે તેથી તે તપ વિનીત એટલે તપ વિનયકારી કહેવાય છે.
હવે (૫) ઔપચારિક વિનય સંક્ષેપે બે પ્રકારનો કહ્યો છે, એક તો પ્રતિરૂ૫ ગોજનરૂપ વિનય અને બીજે અનાશાતના વિનય. તેમાં પ્રતિરૂપ વિનય કાયિક, વાચિક અને માનસિક અનુક્રમે આઠ ચાર અને બે પ્રકારે નીચે મુજબ કહે છે –
ઉભા થવું, બે હાથ જોડવા, આસન આપવું, (આવતા ગુરૂનાદર્શન થતાંજ-નજરે પડતાં જ આસન મૂકવું), ગુરૂ વૈયાવચ્ચાદિ સંબંધી નિયમ–અભિગ્રહ કરે, દ્વાદશાવતદિ વંદન કરવું, ગુરૂની પડખે કે તદ્દન નજદીક સામે નહિ ઈત્યાદિક રીતે ગુરૂની પર્ય પાસનારૂપ સુશ્રષા, ગુરૂ આવતા હોય ત્યારે સન્મુખ લેવા જવું અને જતા હોય ત્યારે વળાવવા જવું એ રીતે આઠ પ્રકારને કાયિક વિનય જાણ.
હિતકારી, પરિમિત, મૃદુ-કેમળ અને પરિણામને વિચાર કરી યોગ્ય ભાષણ કરવું તે વાચિક વિનય જાણો.
અશુભ-ખરાબ-મલીન વિચાર સમાવી દે અને શુભ-સુંદર વિચાર જાગૃત કરે તે માનસિક વિનય જાણ. એ રીતે પ્રતિરૂપ વિનય ત્રણ પ્રકારે છે. ગુરૂપ્રમુખની અનુવૃત્તિ (અનુજા સાચવવા) રૂપ પ્રતિરૂપ વિનય જાણુ અને અપ્રતિરૂપ વિનય તો ફક્ત કેવળ જ્ઞાનીઓને જ હોય છે. અનાશાતના વિનય બાવન પ્રકારે થાય છે. ૧ તીર્થકર, ૨ સિદ્ધ, ૩ કુળ, ૪ ગણ, ૫ સંઘ, ૬ કિયા, ૭ ધર્મ, ૮ જ્ઞાન, ૯ જ્ઞાની, ૧૦ આચાર્ય, ૧૧ સ્થવિર, ૧૨ ઉપાધ્યાય અને ૧૩ ગણી એ ૧૩ પદની (૧) ભક્તિ, (૨) બહુમાન, (૩) ગુણસ્તુતિ અને (૪) અવગુણ ઢાંકવારૂપ ચાર પ્રકારે ગુણવાથી બાવન (પર) પ્રકારે અનાશાતના વિનય થાય છે. ધર્મ–વીતરાગ શાસનનું મૂળ વિનય છે. તે વડેજ ધર્મકલ્પવૃક્ષની પેરે વિવિધ પ્રકારનાં ઉત્તમ ફળ આપે છે એમ સમજી સુજ્ઞજનોએ તેમાં અત્યંત આદર કર ઉચિત છે.
લેખકમુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
کی ہے۔
For Private And Personal Use Only
