________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
વિવેકબુદ્ધિનો વિનિપાત,
આપણા જીવનના નિર્વાહને ગતિક્રમ એ ઝડપવાળો થયે છે, દરેક જાતની હરીફાઈ એટલીબધી વધી ગઈ છે, અને જીવન એવું તીવ્ર થયું છે, થાક એટલે બો લાગે છે, જ્ઞાનતંતુઓને એટલેબ શ્રમ પડે છે, કે પરિણામે જીવનનું સમતેલપણું ખસી ગયું છે. જેમ આપણું શરીર અમુક વર્ષ પછી વૃદ્ધિ પામતું નથી, તેમ આપણું મન પણ નવા વિચાર કે સંસ્કાર ગ્રહણ કરવાને અશકત બને છે; દરેક મનુષ્યને અમુક દષ્ટિબિંદુથી વિચાર કરવાની જે ટેવ પડી ગઈ હોય છે તે જ વિચાર પ્રમાણે તે જુદી જુદી ભાવનાનું અવલોકન કરે છે.
આ અવલેકનમાં વિવેકબુદ્ધિ પૂર્વ સંયોગથી પ્રાપ્ત થઈ હોય તે ટેવ કે પરંપરાને લીધે જે જડતા આવે છે તેનું બળ વધી શકતું નથી. કેમકે બુદ્ધિની જાગૃતિ દેવાથી તે મનુષ્ય પોતાના લક્ષ્યબિંદુઓને ચુકી શકતા નથી. કર્મની ક્રિયા (Theory of action) એવી તે ગઢ છે કે તે જાણવાને માટે મનુષ્યને અથાક મહેનત, ખંત અને સુમ બુદ્ધિની જરૂર છે. જ્યારે તેની કોઈ ક્રિયાનું આપણને જ્ઞાન થાય છે ત્યારે તે એવું તે એકદેશીય હોય છે કે થોડા વખતમાં તે જ્ઞાન નિરૂપયોગી લાગે છે અને તેને બદલે કોઈ નવી કલ્પનાને આશ્રય લે છે. સાથે ચાલતા કૌત્તિ તદ્વિરં ભળીયતાપા એ સિદ્ધાંત દરેક સામાન્ય મનુષ્યને લાગુ પડે છે. તેને અનુસરીને દરેક મનુષ્યની ભાવના જેમ જેમ સગે નવા નવા પ્રાપ્ત થતા જાય છે તેમ તેમ નવા નવા આદર્શો ઉત્પન્ન કરાવે છે, તેને અંગે મનુષ્યની વિવેકદ્રષ્ટિની આસપાસ રંગબેરંગી કુંડાળાઓ ઉત્પન્ન, થાય છે અને તેમાંથી વિવેકબુદ્ધિની નિર્મળતિ પ્રકટ કરવામાં મનુષ્યની મહત્વતા છે.
મનુષ્યજીવનમાં આ રીતે પૂર્વ સંસ્કારે વર્તમાન સગો અને શ્રમિત મન, વિવેકદ્રષ્ટિને જાગૃત થવાં દેતાં નથી. જે દ્રષ્ટિ પ્રત્યેક મનુષ્યને પિતાના જીવનને લાયક હેવી જોઈએ તે જે તે જીવનમાં અપ્રકટ રહી હોય તો તેનું તે જીવન ઘણે અંશે પુરૂષાર્થહીન રહે છે અને જીવનનું તત્વ પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. આપણું આચા, આપણા ધર્મના પ્રત્યેક અંશે, આપણું વ્યવહારની સર્વ ક્રિયાઓએ સર્વમાં વિવેકદષ્ટિનું અસ્તિત્વ હોય તેજ સફળતા ગણાય છે.
જે વિવેક દષ્ટિ માટે પૂર્વોક્ત પરિસ્થિતિ કહેવામાં આવી તે વિવેક દષ્ટિ સમજવી જેટલી કઠણ છે તે કરતાં તે પ્રાપ્ત કરવા પ્રયાસ કરવો તે અનેકગણે કઠિન છે. વિચાર, વાણી અને વર્તનના પ્રત્યેક પ્રસંગમાં વિવેકની સંપૂર્ણ જરૂર છે. તે ન હોય
For Private And Personal Use Only
