________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવેકબુદ્ધિને વિનિપાત.
૨૧૭
આ પણ એક જનસમુદાયને સ્વભાવજ થઈ ગયો છે કે કોઈની આરંભમાં મિત્રતા થતાં તેના ગુણ તરફ દષ્ટિ જાય છે પરંતુ જ્યાં છેડે કાળ તેની સંગતિ થઈ કે પછી તેમાં દોષે જણાવા માંડે છે અને કાળે કરીને જે ગુણ તરફ વિચારીને મિત્રતા બાંધી હોય છે તેજ ગુણ મિત્રતા બાંધનારને દેષરૂપ જણાય છે, તેવી જ રીતે ખાસ કરીને દોષ શેાધવાની વૃત્તિઓ એટલી બધી પ્રત્યેક પ્રસંગે બહેકી ગઈ હોય છે કે સામાન્ય કાર્યને અંગે પણ તેઓ પ્રકટ થઈ જાય છે અને વિવેક દષ્ટિની ગેરહાજરીમાં દોષનું દર્શન વારંવાર કરે છે જેથી જે ગુણેની વૃદ્ધિ વિવેકદષ્ટિ બહુજ થોડા વખતમાં કરી આપે છે તે રેકાઈ જાય છે.
વિવેકદ્રષ્ટિ આધ્યાત્મિક વિભાગમાં ઘણે જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. વિવે. કદષ્ટિસંપન્ન આત્માનું અંતઃકરણ સાર્વત્ર ગુણ જોઈ હંસ સમાન ભેદ પારખી શકે છે. ખરું જોતાં જગતમાં એવું એ પણ પાણીપદાર્થ નથી કે જેમાં ગુણ ન હોય. તેમાં પણ જેની દષ્ટિ ગુણગ્રાહી થઈ હોય છે તેને સર્વમાં ગુણજ જણાય છે. તેથીજ આપણા શાસ્ત્રકારોએ સુગંધ-દુધ અથવા સ્નિગ્ધ-ખર સ્પર્શ વિગેરે વિરોધી પદાર્થોને–ઉભયને–ગુણ તરીકે સાધેલા છે. પરંતુ જ્યાં સુધી આપણને અમુક પદાર્થમાં ગુણ ન જણાય ત્યાં સુધી તેનો વિચાર કરવાની જરૂર નથી, પરંતુ તે પદાર્થના દોષને વિચાર કર એ પ્રતિદિન આપણું વિવેક દષ્ટિ ખેવા સિવાય અન્ય લાભ નથીજ, ગુણદષ્ટિ પ્રસારનાર ગુણસ્વરૂપ થઈ શકે છે.
પિતાના લક્ષ્યમાંથી ખસી બીજામાં ન વહી જનાર બળને ઉત્પન્ન કરવાનું ખાસ કામ વિવેકબુદ્ધિ કરે છે. આત્માને આ એકજ ગુણ જ્યાં અનધિ સામર્થ્ય ને પ્રકટ કરાવી જગતમાં અલોકિકતાનું દર્શન કરાવે છે તો બીજા અનેક સદ્દગુણેથી આત્માનું સ્વાભાવિક જીવન કેવું મનોહર અને ઉત્તમ બને એ કલ્પનાની ઝાંખી પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાના અનુભવ પ્રમાણે કરી શકે છે. પ્રયત્નના અભાવે મનુષ્ય સ્વભાવ સમજી શકો દુભ છે, તેમજ સારાસારની વહેંચણું સમજવી એ તેથી વધારે મુશ્કેલીવાળું કાર્ય છે. ઉત્સાહને પ્રકટ કરી તે સફળ થાય અને ઉન્માગે જવાને પ્રસંગ ન પ્રાપ્ત થાય એ વિવેકદષ્ટિનું મુખ્ય આદર્શ (goal) છે. સ્વતંત્ર તુલના કરવાની છે. આ કાળે ઘણે અંશે નષ્ટ થઈ છે; એ પુન: સજીવન કરવાના પ્રયત્ન પ્રકટ , ત તરીકે કાવ્યનું ભાન થાય તે જ એ વિવેકદષ્ટિને સભા પ્રકટ થાય.
ફતેહઅંદ
For Private And Personal Use Only
