________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ મિમાંસા,
૧૨૧
કરી શકે છે. કેમકે તેમને પેાતાની ઇચ્છાએ કઈ દીશામાં છે તેનું ચાખ્ખુ ભાન હાય છે. પછી તેઓ ઉપયોગ પૂર્વક ( enseiously ) એવા સાગોની પસંદગી કરે છે કે જ્યાં તેમની બધી ઇચ્છાઓ ખર આવી શકે. પરંતુ તેમને પાતાની વાસનાઓનું ભાન હેતુ નથી ત્યાં તે અવ્યક્તપણે કામ કરતી હોય છે. આવા પ્રસગામાં તે તે આત્માને એમ ભાસે છે કે અમને સંસારમાં ભમવાની ઇચ્છા નથી છતાં આ ચેારાશીના ફેરા અમારા પીછે ડતા નથી.
આ બધા ઉપરથી અમારા કહેવાનો આશય એવેા મુદ્દલ નથી કે એ બધી ઇચ્છા અને પસદગી વખાડી કાઢવા જેવી અને એક સામટી હૃદયમાંથી મૂળ સુદ્ધાં ઉખેડીને ફેંકી દેવા જેવી છે. આવા આશયનું એકપણ વાકય હુમે કદી જ લખ્યું નથી. એથી ઉલટુ હુમે માનીએ છીએ કે એ બધી ઇચ્છા આત્માની ઉન્નતિના સાધન સ્વરૂપે છે, એ ઇચ્છારૂપી લક્ષ્યને સિદ્ધ કરવા માટે આત્મા પોતાના પ્રયત્નને કેન્દ્રીભૂત કરી તે અર્થે પોતાનું સર્વ સામર્થ્ય યોજે છે. આ પ્રયત્ન ( struggle ) માંથી જ તેનુ આંતરખળ ખુલે છે. એ struggleને આપણે જીવન -કલહુના નામથી ઓળખીએ છીએ, પરંતુ વાસ્તવમાં તે જીવન-કલહુ નથી પરંતુ આપણી શક્તિને ખીલવવાના અખાડા છે. અલબત તેમાં મહેનત રહેલી છે; તન મનને કસવું પડે છે, નિરાશા, વિશ્વાસ, શ્રમ, આંસુ, રૂદન એ બધું એના અંગે અનિવાર્ય પણે રહેલાં છે, છતાં શક્તિના વિકાસ અર્થે એનીયેાજના કર્યો. વિના વિશ્વમાં ચાલી શકે તેમ નહાતુ માટેજ તે આપણે જોઇએ છીએ. એ ઇચ્છાઓના અકાળે વિનાશ અથવા ક્ષય કેાઇથી બની શકે તેમ નથી, કેમકે તેને મેળવવાની એવી પ્રબળ વૃત્તિ આત્મામાં રાપાઅલી છે કે તે પ્રાપ્ત કર્યા વિના તેને કોઇ પ્રકારે ચેન પડવાનું નથી. જ્યાંસુધી એ ઇચ્છાના ફળને મેળવીને તેના ભાગ કરી વિરક્તિ પમાય નહી, અથવા કલ્પનાવડે એના ફળના મનેામય ભાગ સેવી તેની નિ:સારતા સિદ્ધ કરી શકાય નહી, ત્યાંસુધી તે વાસનાનું બળ નરમ પડતું નથી. એ વૃત્તિ આપણા હૃદયમાં રહેલી છે, તે એટલાજ માટે કે એ વૃત્તિને અનુસરતી પરિતૃપ્તિ શોધવામાં આપણે પ્રયત્ન આદરવા પડે છે. અને તે પ્રયત્નના ક્રમમાં આપણે શક્તિના વિકાસ કરીએ છીએ. આથી જેમને આત્મશક્તિના વિકાસ કરવા છે, તેમણે પ્રયત્નથી વિરમવાનું નથી તેમજ અકાળે એ વૃત્તિ અથવા ઇચ્છાઓને નિરધ કરવા માટે પણ પ્રવર્ત્તવ્ યાગ્ય નથી, જ્ઞાનપૂર્વક તે વાસનાઓને ક્ષય કરવા એ કહેવામાં અને લખવામાં જેવું સરલ છે, તેવુ ક્રિયામાં સરલ નથી. કરાડામાં કાઇ જ આત્મા તેવા વાસના ક્ષય કરવા શક્તિમાન બને છે. એ “ ક્ષાયકભાવ આ કાળે અલભ્ય કે દુર્લભ્ય હોવાનું એટલા જ માટે આપણા શાસ્ત્રકારોએ દર્શાવ્યું છે.
For Private And Personal Use Only
י
