Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531161/1

Page #1

T
The Atmanand Prakash. REGISTRED NO. B. 431. ww.mame.mom.amaram
श्रीमविजयानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः 029002066SESEGISSESIREOGGERSE000003200000
श्री
आत्मानन्द प्रकाश..
SEE
ॐ
EEEEE66395ccescendarasses सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
श्रीमत् सम्यक्त्वरत्नं जिनमतललितं ज्ञानरत्नं गरिष्ट । शुद्ध सद्वत्तरत्नं भविजनमुखदं सारसंवेगरत्नम् । सद्भावाध्यात्मरत्नं गुणगणखचितं तत्वसद्बोधरत्नं। आत्मानंदप्रकाशो दधिपरिमथनात् वाचकाःप्राप्नुवन्ति।शा
ARRRRRRR RRR--- पु.१४. वीर संवत् २४४३ मार्गशिर्ष. आत्म सं. २१. अंक ५ मो.
BUSESESE6-2066555558550 प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિણચાતુકર્મણિકા ને અર, વિષય, पृष्ठ नमविषय.
श्री अनु स्तुति. ... १०७ तिहासि साहित्य.... १२३ २ श्री शु३ २तुति.... ...१०७७ वर्तमान सभाथार. ... ... १२६ ૩ વિચારનું સામર્થ્ય... ૧૦૮ ૮ વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણિ ગ્રંથ માટે અભિ४ श्रीवीतराग स्तुति.... ११४ायो........ ... १२८ पभ भिमांसा....... ११५८ थान..........१30
वाबि-भूख्य ३.१)पाद मर्थ माना४.
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્ય –ભાવનગર..

Page #2

ઘણીજ થોડીક નકલે બાકી છે, तैयार छे! જલદી મગાવા,
तयार छ! विज्ञप्ति त्रिवेणि.
(संस्कृत ग्रंथ)
बैन तिहासि साहित्य अथ.) આ અ પૂર્વ ગ્રંથ જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્યના હાઇને આવી જાતનું પુસ્તક જૈનસાહિત્યમાં તે શું પરંતુ સમગ્ર સંસકૃત સાહિત્યમાં પણ હજુ સુધી પ્રગટ થયું નથી. ઈતિહાસિક દષ્ટિએ આ ગ્રંથ ખરે ખર મહત્વના છે. તેમાં આવેલા વૃત્તાંત જૈન સમાજની તત્કાલિનસ્થિતિપર કેવું સરસ અજવાળું પાડે છે તે આ ગ્રંથનું અવલોકન કરે માલમ પડે તેવું છે. - આ ગ્રંથના સંપાદક શ્રીમાનુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજ છે. આઠ ફામના ગ્રંથ ઉપર ૧૨ કામની પ્રસ્તાવના લખી જૈન ઇતિહાસ ઉપર ઉકત મહાત્માએ સારું અજવાળું पाउछ.भित. (७५नु) ३.१-१-० (सामा) ३.०-१४-० (अभारे त्यांचा भणशे.) पार2०४ हु
आ मासमा नवा दाखल थयेला मानवंता सभासदो. १ ला. दोलतरामजी एन्ड मुनीलालजी हुशियारपुर पे. व. ला. मेम्बर. २ गंगारामजी बनारसीदास अंबाला
जगतुमल सदासुखदास नरसिंगदास बुट्टामलजी गुजरानवाला भोळेशाह लाभचंदजी चेतरामजी गोकळचंदजी हीरालालजी माणेकचंदजी लाहोर
बेलीशाह गोपाळचंदजी शियाळकोट ९
नानकचंदजी हीरालालजी गुजरानवाला सुंदरमलजी वसाखीरामजी हुंशियारपुर फगुमल दोलतरामजी
अंबाला मुनशीराम कीशनचंदजी माजापट्टी चंदनमलजी रतनचंदजी अंबाला रामसरणदास राधामल महाराजमल रामचंदजी अमृतसर बी. व. ला. मेम्बर श्यामलाल गजानन सांइदास पुरणचंदजी जंबु
"
mM9302RAMES

Page #3

કરન99 ક
લાકેશ્વઝાકલ્લાકક્ષાનું
શ્રી
- જોક પર ની. % કાશ
કવર્થ
d!ીઝ કો
%િ8છી.• *િ5** # #
# # #
(૪૭ )
થી
૭)
#
#
)
श्ह हि रागषमोहाद्यनिजूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
આ પુસ્તી ૪] વીર સંવત ૨૪૪૩, મારી ગ્રામ સંવત ૨૨. [ ગ્રં ૧ મો. છા રાખનારાષ્ટ્ર
प्रभु स्तुति.
સુગધરા. સાધો શ્રીધર્મ સર્વે સમકિત ગુણથી અર્થ પામે ઉમંગે, કામો પામ અકામી સુખદ પછી રહો અંત્ય નિર્વાણસિંગે, એ ચારે પારૂષાર્થો પ્રકટિત કરતી વીરની ભાવના જે, હો જે નિત્યે અમારે અતુલ વિજયદા સાધને સર્વદા તે. ૧
गुरु स्तुति.
ઉપજાતિ. કલ્યાણના સાધન સર્વ આપે,અકાર્ય ને દોષ બધા ઉથાપે, સનમાર્ગના જે કરતા સુધારા, પામે જય શ્રી ગુરૂઓ અમારા. ૨
ઉંરક્તપિરિણNReી
૧ નિષ્કામ-આસક્તિ રહિત. ૨ સુખદ-સુખ આપનારા. ૩ અંત્યછેવટે. ૪ ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરૂષાથી. ૫ ઘણાં વિજયને આપનારી.

Page #4

૧૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિચારનું સામર્થ્ય.
(લેખક-જગજીવન માવજી કપાસી-ચુડા) માનવ શરીર એ આત્માની સર્વોત્તમ શક્તિઓને ખીલવવાનું પરમ સાધન હોવાથી આત્માની જે જે સર્વોત્કૃષ્ટ શક્તિઓ છે, તે સર્વને પ્રયત્ન કરવાથી મનુષ્ય માત્ર કેળવીને ઉપયોગમાં લઈ શકે છે. પ્રત્યેક મનુષ્યમાં એક એવા પ્રકારનું સામચ્ચે રહેલું છે કે જે સામર્થ્યની સહાયતાથી મનુષ્ય ગમે તે પ્રકારની ઈષ્ટ વસ્તુને સુરતમાં પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ ઉચ્ચ સામર્થ્ય મારામાં છે અને તમારામાં નથી, એવું કાંઈ નથી. પ્રત્યેક મનુષ્ય-સ્ત્રી, પુરૂષ, આબાલ વૃદ્ધ સર્વમાં તે સામર્થ્ય વસી રહેલું છે. જે મહાપુરૂષોએ આ સામર્થ્યને પિતાના અધિકારમાં લઈ તેને યથેષ્ઠ ઉપયોગ કર્યો છે, તેઓ ઈછિત પદાર્થને સહજ માત્રમાં પ્રાપ્ત કરી શક્યા છે. અને હજી પણ જે તે પ્રમાણે કરવાનો પ્રયત્ન કરશે, તેઓ ઈષ્ટ હેતુને તુરત સફલ કરવા શક્તિમાન થશે. મનુષ્ય માત્રમાં અવર્ણનિય સામર્થ્ય રહેલું છે, તેમનામાં અગાધ શક્તિઓ રહેલી છે અને વિશેષમાં તેઓ મનુષ્ય મટી દેવ અરે દેવા ધિદેવ થવાને લાયક છે; એમ “આત્માનંદ પ્રકાશ” ના સહવાસીઓને સુવિદિત
છે અને વસ્તુત: એ. સત્ય પણ છે; તેમ છતાં માનવસમાજ પ્રતિ આપણે દષ્ટિ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણને સખેદ આશ્ચર્ય થશે કે સર્વશક્તિ અને સર્વોત્તમ મનુધ્યવર્ગની કેટલી બધી શોચનિય દશા થઈ પડેલી છે. જીવનથી કંટાળી ગયેલા, નિરાશ થયલા, ઉદાસ અને ચેતનહીન જણાતાં શું પેલા મનુષ્ય જ છે? કામ, ક્રોધ, લેભ, મેહ, મત્સર, અસૂયા આદિ દુર્ગણોના ઉપાસક શું પેલા કહેવાતા સર્વોત્તમ મનુષ્ય જ છે? શારિરીક અને માનસિક એવાં અનેક વ્યાધિઓથી પીડાતાં શું પિલા સર્વશક્ત કહેવાતાં મનુષ્યો જ છે કે? અને સુખને પ્રાપ્ત કરવા માટે જીવતોડ પ્રયત્ન કરતાં પણ પેલા મનુષ્ય જ છે કે? હા, ભાઈ, તેઓ મનુષ્ય જ-સોત્તમ-સર્વશક્તિ મનુષ્ય જ છે. મનુષ્યમાં ગમે તેવી અને ગમે તેટલી ઉચ્ચ શક્તિઓ રહેલી હોય; પણ જ્યાંસુધી તેને સદ્દઉપયોગ કરવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી કદિ પણ ઈષ્ટ હેતુને સફળ કરી શકાય નહિ. માનવસમાજ પિતાના અપૂર્વ સામર્થ્યને વિસરી જવાથી જ તેની અવનતિ થઈ છે. સામર્થ્યના વિ
સ્મરણથી શું અને કેવા પ્રકારની અવનત દશા થઈ, તેને વિચાર કરીએ તો આ પણને સ્પષ્ટ સમજાશે કે આર્યોએ પવિત્ર માનેલા ગૃહસંસારમાં ઘણે સ્થળે પતિપત્ની વચ્ચે, પિતા-પુત્ર વચ્ચે, ભાઈ-બહેન વચ્ચે અને સાસુ-વહુ વચ્ચે અપ્રીતિ

Page #5

વિચારનું સામર્થ્ય.
૧૦૦
ના બીજ વાવેલાં જોવામાં આવશે; સંસારને ત્યાગ કરી થઈ ગયેલા વૈરાગીઓમાં એક બીજાથી મોટા કહેવરાવવાની અને શિષ્ય વધારવાની ઉગ્ર લાલસાથી તેઓ વચ્ચે પણ લેષ પ્રસરાયલે જોવામાં આવશે; વ્યાપારના સ્થળ બજારમાં જૂઓ તે વ્યાપારી વર્ગમાં ભાગ્યેજ સંપ હશે; કોન્ટેસો, કોન્ફરન્સ, મંડલે, સમાજે અને જ્ઞાતિબંધનેના જૂદા મતો, જુદા વિચારે માલુમ પડે છે. ઉચ્ચ આચાર અને વિચારનું જાણે અસ્તિત્ત્વજ ન હોય, એમ જણાય છે. જીવનની આવી નિરૂપયેગી દોડધામ અને અન્ય જીવોના અકલ્યાણના વિચારથી માનવસમાજનું અધ:પતન થયું છે–સામર્થ્યનો આવી રીતે દુરૂપયેગ થવાથી માનવસમાજની અવનતિ થઈ છે. આપણામાં શું સામર્થ્ય રહેલું છે અને તેને કેળવીને કેવી રીતે ઉપયોગમાં લઈ શકાય તે વિષે વિચાર કરીએ અને ઉન્નત દશાનેં પ્રાપ્ત કરવા શક્તિમાંન થઈએ.
તમે વારંવાર પરમાત્મા, પરમેશ્વર, ઈશ્વર, ભગવાન આદિ શબ્દોનો ઉચ્ચાર કરે છે, પણ વસ્તુતઃ પરમાત્મા, પરમેશ્વર, ઇવર કે ભગવાન એ શું છે, તેને તમે કદિ વિચાર કર્યો છે ખરે? પરમાત્મા, પરમેશ્વર વિગેરે જે કહો તો તે તમારા માનવ શરીરમાં રહેલા આત્માના જૂદા જૂદા નામ માત્ર છે. આ આત્મા સર્વ સામર્થ્ય, સર્વ સુખ, સર્વ જ્ઞાન અને સર્વ વૈભવનો અનંત મહાસાગર છે. તીર્થકરે, સિદ્ધભગવાન અને કેવલજ્ઞાનીઓએ આ આત્મામાંથીજ અખંડ અને અવિના સુખનો અનુભવ કર્યો છે અને હજી પણ કરે છે. આ જગતમાં જે જે સામર્થ્યવાન, અપૂર્વ સુખી અને વૈભવશાલી પુરૂ થઈ ગયા છે, તેમણે પણ આત્મામાંથી જ પોતાના ઈશીત પદાર્થોને પ્રાપ્ત કર્યો છે. જેમ જ્ઞાનને ઈચ્છનારે ગુરૂ પાસે જાય છે, ચાખી અને તાજી હવાને ઈચ્છનારો તેવાં સ્થળમાં જાય છે, ગરમીને ઈચ્છનારો ગરમ પદાર્થોનું સેવન કરે છે અને ક્ષુધાતુર ભજનગૃહ પ્રતિ જાય છે, તેમ આપણે કે જેને જ્ઞાન, સુખ, વૈભવ, સામર્થ્ય આદિ સર્વોત્તમ વસ્તુઓ જોઈએ છીએ, તેમને આ સર્વ વસ્તુઓ જેમાં ભરેલી છે, તે આત્મા પ્રતિ જવાની જરૂર છે. કોઈ એમ પ્રશ્ન કરે કે અમે સર્વ એકત્ર થઈ એકજ સમયે આત્મામાંથી ઈષ્ટ પદાર્થોને પ્રાપ્ત કરવા માગીએ તો શું મળી શકશે ? હા, બંધુઓ, આમામાં એ સર્વ વસ્તુઓ એટલા મોટા પ્રમાણમાં રહેલી છે કે યુગોના યુગે તેને ઉપયોગ કરવામાં આવે તો પણ ખુટે કે રંચમાત્ર ઓછી થાય તેમ નથી. તમે અમને આત્મા પ્રતિ જવાનું આગ્રહપૂર્વક કહો છે, એ ખરું, પણ અમારે આત્માને કયાં શોધે? શું તેને માટે અમારે જંગલમાં કે પર્વત ઉપર જવું પડશે? અને જે નજ જવું પડે તે અમારે અમારો સાક્ષાત્કાર કેવી રીતે કરે, એ વિષે કાંઈ સલાહ આપો

Page #6

૧૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છો ખરા? ભાઈ ધીરજ ધરે, અતિ આ લેખને એક વખત મનનપૂર્વક વાંચી જુઓ અને પછી આવાં નિરૂપયેગી પ્રત્રન પૂછવાની તમારે અગત્ય રહેશે નહિ.
આત્માને સાક્ષાત્કાર કરવા માટે મનને જ્ય કરી વિચારના સામર્થ્યને પ્રાપ્ત કરવાની પ્રથમ અગત્ય છે. વિચારનું અવર્ણનીય સામર્થ્ય છે. વાયુના, આકાશના, અગ્નિના અને વિદ્યુતના જે પરમાણુઓ છે અને તેમાં જે સામર્થ્ય રહેલું છે, તેના કરતાં પણ વિચારનું સામર્થ્ય અત્યંત અધિક છે, અને તેથી કરી ઈતર સર્વ પરમાણુઓ ઉપર તે સામ્રાજ્ય ભગવે છેએક માણસ ખુરશી ઉપર બેસી લખતાં લખતાં મરી ગયે, એક માણસ આરામ ખુરશી ઉપર પડી વાંચતાં વાંચતાં મરી ગયો, એક માણસ બગાસું ખાતાં મરી ગયા અને એક માણસ માત્ર એકજ રાત્રીમાં તદન બદલાઈ ગયે; આવાં આવાં અનેક ઉદાહરણે આપણે જે સાંભળીએ છીએ તેમાં પણ વિચાર શક્તિનું પ્રાધાન્ય છે. વિચાર માત્ર આત્મપ્રદેશમાં ઉદ્દભવે છે એટલે કે પ્રત્યેક વિચારનો પ્રેરક આત્મા છે; તેથી આત્મામાં જે અનંત સામર્થ્ય રહેલું છે તે જ વિચારમાં કાર્ય કરતું હોય છે. આત્માની સર્વ શક્તિઓ શરીરમાં રહેલાં માનસપ્રદેશમાં ઉદ્દભવે છે અને વિચાર કરવો એ મનને ધર્મ છે, તેથી આ ત્માના સામર્થ્ય વડેજ વિચારથી ઈચ્છાનુકૂળ ફલ પ્રાપ્તિ થાય છે. મન જ્યારે આપણાં અધિકારમાં હોતું નથી, ત્યારે ગમે તેવા અશુભ વિચારો ઉપજી આપણું અહિત થાય છે. હું દુઃખી છું, હું રાગી છું, હું ભાગ્યહીન છું, હું ચિંતાતુર છું, આદિ શોકના વિચારે જે તમે કરશે તે થોડા સમયમાં તમે તમારા વિચારો પ્રમાણે ફલને અનુભવશો. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે તમે જેવા જેવા વિચારોનું સેવન કરશે, તેવું ફલ તમને અવશ્ય મળશે. જો તમે દુ:ખી હો, રોગી હો, ચિંતાતુર હો, તો અન્યને દોષ આપશે નહિ. કારણ કે દુ:ખ રોગ અને ચિંતાને તેવા પ્રકારના વિચારને ઉત્પન કરીને તમે તેવી સ્થિતિમાં મૂકાયેલા છે. દીપક ઉપર તમે જેવા રંગને કાચ ઢાંકશે તેવા રંગનો પ્રકાશ ' કશે, તેમ જેવા વિચાર કરશે તેવા તમે થશે.
મનને જય થતાં અનુકૂળ અને શુભ વિચારોને પ્રગટાવવાનું સામર્થ્ય આપUામાં આવે છે અને વિચાર શક્તિમાં જે અગાધ સામર્થ્ય રહેલું છે, તેને જે ખરી રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે તે લાભ થાય છે અને ખોટી રીતે કરવામાં આવે તે હાનિ થાય છે. આ નિયમ વરાળ, વિજળી આદિ શકિતઓમાં પણ ૨હેલો છે, એમ આપણે જાણીએ છીએ. જેમ વરાળ અને વિજળીનો દુરૂપયોગ થતાં નુકશાન થાય છે, તેમ અશુભ વિચારો કરી એ સામર્થ્યને દુરૂપયોગ કરવાથી પણ

Page #7

વિચારનું સામર્થ્ય.
નુકશાનજ થાય છે. વિચાર કરવા એ આત્માની એક શિકત છે. સીમ સામર્થ્યના મહાદધિ છે, ત્યારે વિચારમાં પણ એટલુજ સ્વાભાવિક અને પ્રકૃતિ સિદ્ધ છે.
૧૧
આત્મા પેાતે અસામર્થ્ય હાય એ
જગમાં સારા અને ખરાબ જેજે મનાવા અને છે, એ સ ંતુ મૂલ કારણ વિચાર છે. ગ્યા ઉપરથી વિચારશકિતનું જ્ઞાન સ ંપાદન કરવુ, એ કેટલું જરૂરનું છે, તે તમને હવે સમજાયુ હશે. લડાઈ, પ્લેગ, દુષ્કાળ આદિ પ્રજાકીય દુ:ખા પણ પ્રાથી સેવાતાં દુષ્ટ વિચારાનુ ફૂલ છે. પ્રજામાં જ્યારે વિચારાની અને તદનુસાર કાર્યો. ની અધમતા થાય છે, ત્યારે એ અનીચ્છવા યેાગ્ય નાવા બને છે. જે વિચારો આજે તમારા મનમાં રમ્યા કરતાં હાય છે, તેવુ તમે વારવાર સ્મરણ કર્યાં કરે તે સમય જતાં તે અવશ્ય પ્રત્યક્ષ સ્વરૂપ થાય છે. દરેક કાર્યની શરૂઆત વિચારથીજ થાય છે. લેખક, શેાધક, કારીગર વિગેરે સર્વ પ્રથમ પોતાના માનસપ્રદેશમાં કાર્યના વિચાર સંપૂર્ણ કર્યા પછીજ કાર્યની શરૂઆત કરે છે અને તેના વિચારાનુસાર સારૂ અથવા ખરાબ લ મળે છે. શુભ વિચારાનુ શુભ અને અશુભ વિચારાનું અશુભ પરિણામ આવે છે, એ નિ:સ ંશય વાત છે, જ્યાં ભય, ચિંતા શંકા વિગેરે રહેલાં છે, ત્યાં શ્રદ્ધાની ખામી છે આ ચિંતા, ભય, શંકા વિગેરે સ્વાર્થ પરાયણતાના વિચારે છે અને તે અશુભ વિચારે છે. આવા પ્રકારનાં વિચારે સેવવાં, એવિચારના સામર્થ્યની અને આત્મતત્ત્વની અવગણના કરવા બરાબર છે. આવી વિચાર તિવાળાં મનુષ્યેાના સફલ મનોરથ થઇ શકતાં નથી. તમે શુભ વિચાર કરો તે તમારૂં કાર્ય શુભ થશે, અને અશુભ વિચાર કરો તે તમારૂં કાર્ય અશુભ થશે. અશુભમાંથી શુભ દૃિ પણ ઉદ્ભવતુ નથી. અશુભ વિચારો ઉપર વિજય મેળવવા, એ વિચાર શક્તિને અનુભવવાના માર્ગ છે. અશુભ વિચારને ત્યજી શુભ વિચારાનું સેવન કરવુ, એ પ્રત્યેક મનુષ્યની અનિવાર્ય ફરજ છે. અશુભ વિચાર સેવનાર મનુષ્યની સ્થિતિ વિષે એક અંગ્રેજ માનસશાસ્ત્ર અભ્યાસી વિદ્વાન નીચે મુજબ લખે છે:
સ્થ
"The wrong thinker is known by his vices. Troubles and unrest assail the mind of the wrong-thinker, and he experiences no biling reqp+Sf, He imagines that others can injure, snub, cheat, degrade and ruin him, Knowing nothing of the protection of virtue, ho seeks the protection of solf and takes refuge in His{Dicion, si, resentment, and retaliation, ad is burnt in the fire of his own vices- --]!aving no insight, and able to

Page #8

૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
distinguish evil from good, he cannot see that it is his own evil and not his mighhour's, that is the cause of all his trouble.”
“અશુભ વિચાર સેવનાર મનુષ્ય તેના દુર્ગુણોથી ઓળખાય છે. વ્યગ્રતા અને અસ્થિરતા અશુભ વિચાર કરનારના મન ઉપર સત્તા ચલાવતા હોય છે અને તેને અસીમ શાંતિનું ભાન થતું નથી. તે એમજ કલ્પના કરે છે કે અન્ય મનુષ્ય મને નુકશાન કરશે, મારો તિરસ્કાર કરશે, મને છેતરશે, મને હલકે પાડશે અને મને ખરાબ કરશે. અંતરના સદ્દગુણોના આશયને જાણ્યા શિવાય, તે બાહ્ય સાધનમાં આશ્રય શોધે છે અને શંકા, દ્વેષ, કીધ અને વેરમાં આશ્રય લે છે અને પિતાના દુર્ગણોની આગમાં તે બળે છે. આંતરદ્રષ્ટિના અભાવે અને સત્યમાંથી અસત્ય શોધી કાઢવા અશક્ત હોઈ તેના સહવાસીઓનું નહિ પણ પિતાના જ પાપનું એ ફલ છે, અને તેની સર્વ આપત્તિનું એજ કારણ છે, એમ જોઈ શકતા નથી.”
અશુભ વિચાર એ સર્વ દુઃખનું મૂળ કારણ છે. કોઈપણ ઈતર મનુષ્ય આપણને સુખી કે દુ:ખી કરવા શક્તિમાન નથી. માત્ર આપણે આપણા વિચારો અને તદનુસાર થતા કર્મોથી જ સુખ કે દુ:ખને અનુભવીએ છીએ.
આપણે એક વખત કહી ગયા કે જગતમાં જે જે બનાવ બને છે, તેનું કારણ માત્ર વિચાર છે. ગતિ અને આગતિ એ વિચારથી થયાં કરે છે. દરેક સ્થળે વિચારના આંદોલનની સત્તા પ્રવતી રહેલી છે. જે જે પ્રકારનાં કાર્યો તમે કરે છે, તેમાં પણ વિચાર પ્રધાનભૂત છે. સર્વ ધર્મશાસ્ત્રોએ વિચાર–ભાવનાને આત્માની ઉન્નતિ અને અવનતિમાં પ્રથમ સ્થાન આપ્યું છે. મનુષ્ય જેવા પ્રકારનાં વિચારો કરે છે, તેવા પ્રકારનું વિચારોનું સૂક્ષમ વાતાવરણ બંધાય છે. પ્રત્યેક મનુષ્યના વિચારના આંદોલનો એમાં એકત્ર થાય છે. જેનાં વિચારના આંદોલનો તીવ્ર અને શુભ હોય છે, તે અન્યના ઉપર પોતાનું સ્વામીત્વ ધરાવે છે અને તેનું ઈચ્છિત કાર્ય તુરતમાં ફળદાયી નીવડે છે. વિચારમાં આટલું સામર્થ્ય રહેલું છે, તેનું કારણ આત્મતત્વજ છે. આત્મા અખંડ અને અતુલ સામર્થ્યને સ્વામી છે અને તેના અક્ષય ભંડારમાંથી વિચારનું સામર્થ્ય ઉદ્દભવતું હોવાથી વિચારથી ઈચ્છિત કાર્યો સિદ્ધ થઈ શકે છે. જેવા પ્રકારનાં વિચારોનું તમે સેવન કરે છે, તેવા પ્રકારનાં સગો તમને પ્રાપ્ત થાય છે. તમે ગમે તે પ્રકારની દુઃખી સ્થિતિમાં હો, તે તે તમારા વિચારને જ આભારી છે. અશુદ્ધ વિચારેનું સેવન કરવાથી આત્માની આસપાસ એવા પ્રકારનું દઢ વાતાવરણ બંધાઈ જાય છે કે આત્માની શક્તિનો પ્રકાશ મળી શકતો નથી.

Page #9

વિચારનું સામર્થી.
૧૧૩ જેનશાસ્ત્રમાં ધર્મના ચાર માર્ગો બતાવતાં ભાવનાને સર્વોત્તમ સ્થાન આપેલું છે, અને વળી કર્મના નિયમને પણ મુખ્ય સ્થાન આપેલું છે, તેનું કારણ યથાર્થ છે. કારણ કે મનુષ્યના સુખદુ:ખનો આધાર પૂર્વકૃત, કર્મો ઉપર રહેલો છે. કર્મ એ વિચારમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે, પ્રથમ વિચાર અને પછી કાર્યની ઉત્પત્તિ છે.
આત્મતત્વનું એકાગ્ર ભાવે ચિંતન કર્યા કરવું, એ શુભ વિચાર છે. આત્મતત્ત્વનું એકાગ્ર ભાવે ચિંતન કરવાથી આત્માનાં જે અસંખ્ય સગુણો છે, તે કમે કમે મનુષ્યથી આચારમાં મૂકાય છે. પ્રાણી માત્રનું હિત કરવાનો વિચાર, સર્વ જી તરફ સમાનભાવ રાખવાનો વિચાર, એ આત્માના મુખ્ય સદ્ગુણ છે. આવા પ્રકારની ભાવના તમે સેવા અને વ્યવહારમાં પણ તે મુજબ વર્તન રાખો તે આમાના સર્વ સદ્ગુણો અને તેનું સમગ્ર સામર્થ્ય ધીમે ધીમે પ્રગટ થશે. વ્યવહારમાં રહી પ્રાણી માત્રનું હિત શી રીતે કરવું, એ પ્રશ્ન કદાચ તમને થશે, એ ઉપરથી આંહી તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવાની જરૂર છે. વ્યવહાર દશામાં રહી દરેકનું કલ્યાણ કરવાની તમારી શુદ્ધ બુદ્ધિ હોવી જોઈએ. તમારું કોઈ અહિત કરે તો બેસી રહો તેમ કહેવાને ભાવાર્થ નથી, તેવા પ્રસંગે તમારે તમારો બચાવ કરવાની પણ જરૂર છે.
કર્તવ્ય વિરૂદ્ધ કામ કરવું એ માત્ર અયોગ્ય છે. તમારા વિચારે જેમ બને તેમ પ્રત્યેક જીવાત્માનું કલ્યાણ કરવાના હોવા જોઈએ, અને આવા વિચારેનું તમે હંમેશાં સેવન કરતાં હશે તો કેઈ તમારું અહિત કરી શકશે નહિ અને કદાચ કોઈ અજ્ઞાન જીવ તેમ કરવા તત્પર થશે તે પોતાના કાર્યમાં તે અવશ્ય નિષ્ફળ જશે. વિચારના સામર્થ્યથી સર્વ અર્થ સિદ્ધ થાય છે.
વિચારના સામર્થ્યને કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરવું, એ માત્ર લખવાનું હવે રહે છે. આ સર્વોત્તમ સામર્થ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રથમ તમારે શારીરિક શુદ્ધતા રાખવાની અને આચારમાં નિયમિત રહેવાની જરૂર છે. આહાર અને વિહારમાં પણ નિયમિત રહેવું જોઈએ. સવારમાં વહેલાં જ્યાં ગડબડાટ કે ઘૉઘાટ ન હોય તેવાં સ્થળમાં તમે સુખે બેસી શકે એવી રીતે આસન ઉપર કે નીચે બેસવું. પાંચેક મીનીટ શ્વાસવાસની કીયા ધીમે ધીમે થવા દેવી. ત્યાર પછી નવકાર વાળી લઈને અને થવા તે તે સિવાય તમારા ઈષ્ટદેવનું સ્મરણ શાંતિવાળા સ્થળમાં જઈ કરવાનું શરૂ કરવું. આ પ્રસંગે મનને માત્ર એ એકજ વિચારમાં જેડી દેવું. આ પ્રમાણે હંમેશાં કરવાથી તમારું મન શાંત થતું જશે અને તમારી ઈચ્છાનુકૂળ વિચાર કરવાનું સામર્થ્ય તમારામાં આવશે. આ પ્રણાલીકા ઉપરથી શાસ્ત્રકારોએ બીજાં જે બાહ્ય આચાર, ક્રિયાઓ બતાવ્યાં છે, તેને ત્યજી દેવાની જરૂર નથી. પરંતુ તે પ્ર

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
માણે વર્તવાથી આ કાર્યમાં વધુ સરલતા થશે. છેડે સમય આ પ્રમાણે કરી પછી મૂકી દેવાથી કાંઈ લાભ થશે નહિ. પ્રયત્નને વળગી રહેશે તો અવશ્ય વિજય મેળવી શકશે. પા કે અડધા કલાકના વખત સિવાય જ્યારે જ્યારે તમને વખત મળે ત્યારે મનને એકાગ્ર કરવાનો પ્રયત્ન કરજો અને ઈચ્છિત વસ્તુનું સ્મરણ કર્યા કરજે. તેથી જેમ શ્રીમાન છોટાલાલ કહે છે –
“જેની કરીશ અતિ તીવ્રતાથી હૃદયમાં તું ઝંખના, જે જરૂર મળશે એવી તું રાખીશ ઉર દઢ ભાવના; દુર્લભ અસાધ્ય ભલે હશે પણ તુજ પ્રતિ તે આવશે,
તુજ કંઠમાં વરમાળ તુજ ભક્તિ તને પહેરાવશે.” તેમ અવશ્ય તમારી ઈચ્છિત વસ્તુ તુરતમાં તમને પ્રાપ્ત થશે. હવે આ લેખના અંતમાં માત્ર એટલું જ કહેવું રહે છે કે શુદ્ધ વિચારને અનીશ સે અને અશુદ્ધ વિચારને એકદમ અરે અત્યારથીજ ત્યજી દો. તમે સંપૂર્ણ સુખી થશે અને ત્રણલેકમાં તમારે વિય વર્તશે. સમજુ મનુષ્યોને આથી અમે વધુ શું સમજાવી શકીએ ? અમને ખાત્રી છે કે તમે અવશ્ય હવેથી શુદ્ધ વિચાર કરી અનુકૂળ સામર્થ્ય પ્રાપ્ત કરવા ભાગ્યશાળી થશે.
श्री वितराग स्तुति.
(કદવાલિ.) પ્રશમ રસમાં મગન માનું, પ્રસન દષ્ટિ યુગલ નું; કમલ સમ છે વદન સારૂં, ત્રિયા બિન અંક છે તારૂં. નહિં કરમાં કદિ શસ્ત્રો, વળી જિર નહિં વસ્ત્ર, નહિં રાગી નહિં કૅપી, અરે વિતરાગતા એસી, ધરે જે ધ્યાન તારૂ તે, બને છે બોય રૂપી તે
ત્રિપુટી એક્યતા પામે, નમન ત્યાં મારું જમે. માગશર શુકલ પ્રતિપદા. તે છીપીચાલ–મુંબઈ.
જિજ્ઞાસુ ઉમેદવાર

Page #11

કર્મ મિમાંસા.
૧૧૫
કર્મ સિમોસા.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૯૩ થી શરૂ )
પુનર્જન્મ, હમે ગતાંકમાં જણાવી ગયા છીએ કે આત્મા પોતાનું ભાવિ પિતાની જ શુભાશુભ ઇચ્છાઓ વડે રચે છે. તે ઘણી વખત એમ માનતો હોય છે કે તે કર્મ નામની અલક્ષ્ય સત્તાને આધિન છે. વાત ખરી છે કે ઘણા પ્રસંગે આત્માને પોતાની વાસનાઓના સ્વરૂપનું ભાન હોતું નથી. તેથી તે પોતાના મનથી એજ નિર્ણય બાંધે છે કે આ સંસાર સમુદ્રમાં તેનું ભાવી સુકાન વિનાના વહાણના જેવું - નિશ્ચિત અને ગમે ત્યાં ઘસડાઈ જવાના સ્વભાવવાળું છે. પરંતુ ખરી રીતે એ નિર્ણય બ્રાન્તિયુક્ત છે. તેનું ભાવિ તે પોતાની વાસનાઓ, ઈચ્છાઓ, અભિલાષાઓ, આકાંક્ષાઓ અથવા રૂચિઓ વડે જ નિમે છે. તેના ભાવિને તે અનિશ્ચિત ગણે છે તેનું કારણ એ છે કે તેની ઈચ્છાની દિશાને તે ચોક્કસપણે જોઈ શકવા અશક્ત છે. અગર જે તે એ દિશાને નકી કરી શકે તે જરૂર તે પોતાના ભવિષ્ય સ્વરૂપને જોઈ શકે છે.
પૂનર્જન્મનો નિર્ણય પણ પોતાની વાસનાઓ વડે જ કરે છે. વાસનાનું ખેંચાણ તેને એવા સ્થાનમાં ઘસડી જાય છે કે જ્યાં એ વાસનાની પરિતૃપ્તિ તે અનુભવી શકે. પરંતુ એ ઉપરથી એમ માનવાનું નથી કે એ પ્રમાણે ઘસડાઈ જવામાં આત્માને પિતાની ઈચ્છાનો અવકાશ નથી. એથી ઉલટુ તે પોતાની જ ઈચ્છાના વેગવડે ઈષ્ટ સ્થાનમાં દેરાય છે. કદાચ તેને પોતાની મરજી વિરૂદ્ધ થતુ જણાય છે તેનું કારણ એટલું જ છે કે તેની એ ઇચ્છા બહુ વ્યકત અને સ્પષ્ટ હોતી નથી. અર્થાત્ તેનું ભાન તેને અતિ મંદપણે હોય છે તેથી તે એમ માનવા દોરાય છે કે તેને પોતાની ઈચ્છા વિરૂદ્ધ દેરાવું પડે છે. વાસ્તવમાં, તે પોતાની મરજી છે માટે જ પૂનર્જન્મના વેગને વશ બની જે સ્થાનમાં પિતાની શેષ ઈચ્છાઓ તૃપ્ત થાય એવા સ્થાનમાં જન્મે છે. જેમ રેલવે ટ્રેન આપણી મરજી વિરૂદ્ધ પરાણે આપણને ડબામાં બેસારીને ગમે ત્યાં ઉતારી નાખી શકતી નથી, પણ આપણે હજારવાર ગરજ છે માટે જ આપણી વિનંતિ ઉપરથી આપણને ઇષ્ટ સ્થાનમાં ઉતારે છે. તેમ પૂનજન્મનો વેગ (current of rebirth ) આપણું આજીજીને અનુસરીને જ આપણને, આપણા માગેલા ઠેકાણે પહોંચાડે છે. કર્મ એ નરસા કામ બદલ શિક્ષા કે સારા કામ બદલ ઈનામ આપનારી કોઈ ઈતર અને નિરાળી સત્તા નથી તેમજ કેર

Page #12

૧૧૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વાદળામાં છુપાએલુ કઈ અજાણ્યું કઠેર દીલનું સત્વ નથી. ઘણા મનુષ્યો એમ માને છે કે કર્મનો નિયમ બહુ સખ્ત હૈયુ રાખીને એક નક્કી કરેલા ઠરાવ પ્રમાણે, સર્વ કોઈને, મરજી હોય યા ન હોય તે પણ જ્યાં ત્યાં ફેંક્યા કરે છે. આમ હોવાને બદલે, હમે ગતાંકમાં જણાવી ગયા તે મુજબ કર્મ એ માત્ર આધ્યાત્મિક કાર્ય– કારણને જ નિયમ છે (Law of spiritual cust; all offect ) કદાચ આપણે શિક્ષા પામીએ છીએ તે કર્મ આપણે પાપને બદલો લેતો હોય એમ માનવાનું નથી, પરંતુ આપણે આપણા પાપવડે જ શિક્ષા પામતા હોઈએ છીએ; તેજ પ્રમાણે, આપણે કદાચ પૂણ્ય કર્મનો ઉપભોગ કરતા હોઈએ તો આપણે સારા કાર્યોના બદલામાં કર્મની સત્તા આપણને સુખ આપી રહી છે એમ નથી, પરંતુ એ સારા કાર્યો પોતે જ આપણને સુખાનુભવ કરાવી રહ્યા હોય છે. ટૂંકામાં આપણું શિક્ષાઓ અને ઈનામે અથવા દુઃખે અને સુખ એ આપણા વર્તનના જ પરિણામે છે. અને આપણું વર્તન અથવા ચારિત્ર એ બીજું કાંઈ જ નહી પણ આપણી ઇચ્છાએનું એકત્ર સ્વરૂપ અથવા સરવાળે છે. આથી ઈછા એજ કર્મની પ્રેરક સત્તા છે અને ઈચ્છા અથવા વાસનાવડે જ આપણું ભાવિનું સ્થાન નક્કી થાય છે.
ઘણુ મનુષ્યને ભાસે છે તેમ પૂનર્જન્મ એ આપણી કોઈ સત્તાએ બળાત્કારે નાખેલે કર કે વેર નથી. આપણે પોતાની તેવી ઈચ્છાથી જ આપણે તે માગીને લઈએ છીએ. આપણે ઈચ્છાઓને સરવાળો જેવા સ્વરૂપે હોય છે તેવા જ સ્વરૂપને અનુસરતો આપણે પુનર્ભવ નિમોય છે. એ પ્રમાણે ન થાય, અને કોઈ બીજી જ રીતે થાય તે આ વિશ્વમાં ન્યાયનું સામ્રાજ્ય નહી પણ કોઈ જુલમગાર રાજાનું આધિપત્ય પ્રવર્તે છે એમ જ કહી શકાય. આપણી મરજી વિરૂદ્ધ આપણા ગળે કઈ કશું જ વળગાડી શકતું નથી. માગ્યા વિના કશું જ મળતું નથી. માત્ર આપણે શું માગીએ છીએ તેનું આપણને સ્પષ્ટ ભાન હેતું નથી એટલું જ છે અને એ ભાન હોય તો આપણને અવશ્ય ખાત્રી થાય કે આપણે જે સ્થિતિ કે સ્થાનનો દાવા રાખતા હોઈએ છીએ તેજ આપણને મળે છે.
આથી આપણે ભવિષ્યને જન્મ નિમવામાં કશુંજ આપણી મરજી વિરુદ્ધ થાય છે, એમ માનવું એ બહુ વિષમ ભૂલ છે. ખરી વાત એ છે કે આપણે અમુક સ્થાનમાંજ પુનર્ભવ પામીએ છીએ તેનું કારણ એ છે કે આપણે તે સ્થાનમાં જવાની ઈચ્છા કરી હોય છે અને તેથી જ ત્યાં દોરાઈએ છીએ. આપણે આપણું પિતાની વાસનાઓથી, અભિરૂચિઓથી એવા પ્રકારની આકાંક્ષા ઉપજાવી છે કે તે તે પ્રકારના વિશિષ્ટ સ્થાનમાં જઈએ તેમજ તે તૃપ્ત થઈ શકે. આપણે અજ્ઞાતપણે એ ખેંચાણને આધિન બનીએ છીએ અને પુનર્જન્મના વેગને વશ થઈ એવા સંયે

Page #13

કમ મિમાંસા.
૧૧૭
ગોમાં જઈએ છીએ કે જ્યાં એ આકાંક્ષા તૃપ્ત થાય, એટલું જ નહીં પણ તે તૃપ્તિના સારા અથવા નરસા ફળો ભેગવીને એ આકાંક્ષાને નિવૃત્ત પણ કરાય. આત્મા પિતાની વાસના રૂપી ઉગ્ર સુધાને તૃપ્ત કરવા માટે તલસી રહ્યો હોય છે, અને જ્યાં સુધી યોગ્ય સ્થાનમાં જઈને સુધાને તૃપ્તિ ન આપે ત્યાંસુધી તે ક્ષુધા અથવા વાસના નિવૃત્ત થતી નથી. આથી એવું માની બેસવાની લેશ પણ જરૂર નથી કે બધીજ વાસનાઓને આ પ્રમાણે તૃપ્ત કર્યા સિવાય ચાલે તેમ નથી અને બધાને ભેગવવીજ આવશ્યક છે. એ વાસનાને અનુસરતા સ્થાનકે સ્થિતિ નિશેષમાં પ્રવેશ્યા શિવાય એક બીજો પણ માર્ગ ખુલ્લો છે, તે એ છે કે એવાજ પ્રકારની વાસનાઓના પરિસામે અન્ય આત્માઓ જે સુખદુ:ખાનુભવ કરે છે તેને પિતાના ઉપર આરોપ કરી સમતાભાવે તે ભોગવી લઈ તેને ક્ષય કરે. એક માણસ પોતાની ઈચ્છાઓના વેગને વશ બની જે સ્થિતિમાં આવ્યો હોય છે તેના સુખનો અનુભવ આપણે મનેમય રીતે કાપીને તે સુખમાં શું સાર અથવા આનંદદાયતા રહેલી છે તે આપણે જોઈ શકીએ છીએ અને એ પ્રકારે કલ્પનાથી એને અનુભવ મેળવીને એ પ્રકારની ઈછાથી આપણે ધારીએ તો મુક્ત બની શકીએ છીએ. સમજુ મનુષ્ય દરેક પ્રકારને અંગત અનુભવ કરવાને બદલે કલ્પનાથી તેને અનુભવ કરી લે છે, અને તેને મમય ભોગ કરી તેમાં શું સુખ સમાએલું છે તેનું તારણ કાઢી પોતાને તેવી સ્થિતિમાં પ્રવેશવું યંગ્ય છે કે નહીં તે નક્કી કરી શકે છે. પરંતુ અણસમજુ મનુષ્યો એટલે વિવેક દર્શાવી શકતા નથી. તે તો માત્ર અંગત અને જાતિઅનુભવનાજ ભૂખ્યાજ હોય છે. અને જ્યાં એ ભૂખ ભાંગી શકે તેવા સંગમાં જવા માટે તત્પરજ હોય છે. આથી આપણે એટલું નક્કી કરી શકીએ છીએ કે ઈછા (clesire) એજ પુનર્જન્મના સ્વરૂપનો નિર્માતા છે.
અનેક જન્મ જન્માંતર અને વિવિધ પ્રકારના અનુભવેના અંતેજ સ્થળ ભાતિક ઉપભેગની લાલસામાંથી આત્માની અભિરૂચિ નિવૃત થાય છે. ત્યાંસુધી તે પુનઃ પુન: તેની વાસનાઓના વેગને આધિન બની તે તૃપ્ત થાય તેવા સ્થાનોમાં ગયા કરે છે. અનેક સુખદુ:ખના પલટા ભેગવ્યા પછીજ આત્મા એ બધાની નિઃસારતા જોઈ શકે છે, અને વાસનાની તૃપ્તિના પરિણામે કેવા દુ:ખદ છે, તે નિર્મળ વિવેક દ્રષ્ટિએ વિચારી શકે છે. પછી તે ઉચ્ચ જીવન ભણી આકર્ષાય છે. તેના હૃદયના લે
ગામી વેગમાં તે પોતાની ગતિ ભેળવી દે છે. આત્માની સ્વાભાવિક ગતિ અગ્નિની શિખાની માફક ઉચ્ચગામી , અને એ બધું સમજ્યા પછી તે પિતાની સ્વાલાવિક ગતિને નિરંકુશપણે તેની વ્યાજબી દિશામાં ખુલ્લી મુકે છે. આવા આત્માઓ સંસાર જીવનમાં પિતાની વાસનાઓની પરિતૃપ્તિ શોધવા માટે કદીજ પ્રવેશતા નથી,

Page #14

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરંતુ કઈ લેકોત્તર દિવ્ય આશયને પૂર્ણ કરવા માટે જ આ વિશ્વના નાટય મંચ ઉપર કાંઈ વિશેષ પ્રકારનો વેશ ભજવવા માટે ઉતરે છે. તેમને પાદુભાવ જનકલ્યાણ માટે જ હોય છે. તે પછી તેમની સમસ્ત વિભૂતિઓ પરોપકાર અર્થેજ હોય છે. વાસના અથવા ઇચ્છાથી પ્રેરાઈને તેમનું એક પણ પ્રવર્તન હોતું નથી, પરંતુ કેઈ ઈશ્વરી સંકેત સિદ્ધ કરવા માટે જ તેઓ મથી રહ્યા હોય છે. તેઓ મનુષ્ય નહીં પણ દેવ હોય છે. અહો! આપણી મધ્યમાં આ કાળે પણ એવા અનેક વિરલ તનુએ છે, પરંતુ અજ્ઞ સમાજ તેને તેવા રૂપે ઓળખવાની પરવા દાખવતો નથી. કેમકે મનુષ્યત્વ અને ઈશત્વની કસોટીના ધોરણો અજ્ઞ સમાજમાં બહુ બેવકુફી ભરેલા–નહીં નહીં બાળકાઈ ભરેલા હોય છે. જેનું હૃદય લૈકિક આશય કે વાસનાને વશ નથી, એ ઈશ્વર નથી તો બીજું શું છે?
સામાન્ય રીતે મનુષ્ય આ જીદગીને ઘણા વરસ અનુભવ લીધા પછી એવું કહેતા હોય એમ જણાય છે કે “અમને હવે આ જીદગીમાં કોઈ જ રસ રહ્યો નથી. હવે તો અમે આખી અણીએ અહીથી નીકળી જઈએ તે સારૂં. વધારે છે વવું કે ભેગવવું રચતું નથી. સ્ત્રી, પુત્ર, પૈસો ટકે હવે અમને મુદ્દલ ગમતા નથી.” વિગેરે વિગેરે- આ લેકે કાંઈ ઢગ કરતા હોય એમ પણ જણાતું નથી. કેમકે તેમનું અંત:કરણ બહુધા કઈ પ્રકારની આકાંક્ષામાં લુબ્ધ હોતું નથી, પરંતુ તેમાં જરા ઉંડા ઉતરીને જવાથી વસ્તુસ્થિતિ કાંઈ બીજીજ જણાય છે. વાસ્તવમાં તે લકે સંસાર-જીવનથી કંટાળ્યા હોય છે એમ કાંઈ નથી, પરંતુ આ ભવમાં તેમણે જે પ્રકારનું જીવન અનુભવ્યું હોય છે, તે પ્રકારના જીવનના અનુભવથી કંટાગેલા હોય છે. બીજા બધા પ્રકારના જીવનમાંથી જેમને રસ ઉડી ગયો હોય છે એમ કાંઈ થી. અમુક પ્રકારના સાંસારિક બનાવોમાં તેમણે નિઃસારતા જોઈ હોય છે અને હું તેવા જ પ્રકારના બીજા અનુભવમાં તેમને આનંદ રહ્યા હોતો નથી, વારે વારે તેને તે એકજ જાતનો અનુભવ થાય તેવા પ્રકારનું જીવન તેમને હવે ગમતુ હોતુ નથી, તેમ છતાં બીજા પ્રકારના અનુભવે માટે તેમનો આત્મા તલસ્યાજ કરતો હોય છે. તેમણે અત્યારસુધી એ જીવનમાં ભગવેલા વિવિધ અનુભવોમાં હવે તેમને સુખનો અંશ ભાસતો નથી, પરંતુ જે આવા લોકે સાચા દીલથી પિતાને આત્માને પુછે તો એટલી માહેતી જરૂર મેળવી શકે કે અલબત તેઓ અમુક જાતના સંસાર-જીવનથી વિરક્તિ પામ્યા છે, પરંતુ તે કરતાં કાંઈક જુદી જાતનું ચઢીઆતા સુખાનુભવથી ભરેલું જીવન મળતું હોય તો તેમને ફરીથી સંસારમાં આવવા કશીજ અડચણ કે વાંધો નથી. “જે આવુ મળે ને તેવું મળે તે” તેઓ ફરીથી કમરકસીને સંસારને નવેસરથી લ્હાવો લેવા તૈયાર જ હોય છે.

Page #15

કર્મ મિમાંસા.
એ “જે ” એજ આ સંસારમાં ભમાવનારી વાસનાનું મૂળ છે. એ “જે” અમુક પ્રકારની સરતો માગી લે છે; અર્થાત જે અમુક પ્રકારને પ્રેમ, કિર્તિ, ધન, વિભવ, અધિકાર, વિજય આદિ મળતું હોય તો તેઓ કહો તેટલી વાર આવવા માટે રાજી છે. પ્રત્યેક અંતકરણમાં આ પ્રકારનું “જે” હોયજ છે. તેઓ કદાચ એ “જ”નું સ્વરૂપ નહીં જાણતા હોય, અને ભેળાભાવે એમજ માનતા હોય છે કે હવે અમારે સંસારમાં કોઈ પ્રકારનો મુદ્દલ રસ નથી છતાં વાસ્તવમાં તે લકે વાસના-મુક્ત હોતા નથી. તેઓ માત્ર અમુક પ્રકારના જીવનને પુનઃ પુનઃ અનુભવ કરવાથી કંટાળો પામેલા જ હોય છે. સંસારનો પ્રેરક હેતુ “જે” હજી તેમના હૃદયમાં કાયમજ હોય છે.
પ્રાકૃત કેટીના બધાજ આત્માઓની લગભગ આવી જ સ્થિતિ હોય છે. તેઓ સંસાર-રૂચિથી મુક્ત નથી, પરંતુ સંસારને અમુક સ્વરૂપે જોવા અને અનુભવવા ઈ છે છે. ઘણાકોને સંસાર દુખમય ભાસે છે, અને તેથી તેમાંથી છુટવા માગે છે તેનું કારણ સંસાર ઉપરથી તેમને વસ્તુત: વિરાગભાવ ઉપજે છે એમ કાંઈ નથી, પરંતુ તેમની વાસના પ્રમાણે તેમને સંસારમાંથી મળી શકયું નથી. છતાં હજીએ તે પ્રકારે સંસાર આપી શકો હોય તે તેમને તેમાં પ્રવેશવું હજાર વાર કબુલ છે. દુનિયાને પોતાની રૂચિ પ્રમાણે ઘડીને તેમાં નિવાસ કરવા તેઓ માગે છે. સંસાર તેમને ખારે ઝેર ભાસ્યો છે એમ મુદલ નથી, પરંતુ એ સંસારને અમુક પ્રકારનો બનાવ તેમને તેવો ભાસ્યો હોય છે અને બ્રાન્તિથી એવું કલ્પી બેઠા છે કે સમસ્ત સંસાર જીવન તેમને અકારું લાગે છે. એક વૃદ્ધ પુરૂષને તમે કદાચ ફરીથી જુવાની, તંદુરસ્તિ, બુદ્ધિબળ, પ્રેમ, દ્રવ્ય વિગેરે આપી શકે તે ફરીથી પણ તે જીવવા માટે કબુલત આપે છે. પરંતુ એ પ્રમાણે મળવું અશકય છે માટે જ તેઓ પિતાના અંત:કરણને એમ મનાવવાનો પ્રયત્ન કરતા હોય છે કે “હવે અમે કાંઠે બેઠા છીએ. અમારે આ સંસાર સાથે હવે “મિચ્છામી દુક્કડ” છે. હવે અમે કંટાળીને ગળે આવ્યા છીએ, અને માગીએ છીએ કે ફરીથી આ સંસારમાં કદીજ ન આવીએ.”
આવા લોકે પિતાની જાતને ભમાવતા હોય છે. તેઓ પિતાની સંસારવાસનાથી મુક્ત હોવાને બદલે માત્ર એ સંસારને બીજી રીતે-પ્રકારે ફરી ભેગવવા માગે છે. એનું નામ વાસના-ક્ષય નથી પણ એક પ્રકારના સતત અનુભવથી ઉપજેલ. કંટાળે છે. તેઓ માત્ર અનુભવનો ફેરફાર ખરી રીતે માગે છે. ધનની પ્રાપ્તિમાં નિરાશ બનેલાઓ, પ્રેમની યાચનાના ઉત્તરમાં અનાદર પામેલાઓ, સ્ત્રી, પુત્ર, બંધુ આદિ તરફથી અયોગ્ય વર્તન અનુભવનારાઓ વિગેરેને સંસાર ગમતો નથી. પરંતુ

Page #16

૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેનું કારણ એટલું હોય છે કે તેમની મરજી પ્રમાણે તેમને બધુ મળી રહેતું નથી. તેમની ઈચછા પ્રમાણે તેના સગાસંબંધીઓ કુટુમ્બીઓ વર્તતા નથી-ધાર્યા પ્રમાણે વ્યાપારના પાસા સવળા પડતા નથી. અગર સંસાર જે એ બધી બાબતમાં તેમને અનુકુળ બનવાની હા પાડતો હોય, તે તેમને અહીં હજી ઘણા કાળ સુધી વસવાટ કરવામાં કશો જ વિરોધ નથી. આપણા માંહેના વિરાગીઓ, પણ ઘણે ભાગે આવા આશાભંગ પામરે જ હોય છે. તેમના હૃદયમાંથી નિરાશાના ઉચ્છશ્વાસની જવાળા નિરંતર વહતી જ હોય છે. આવા લોકે સંસારથી રીસાઈને ઘણીવાર ભાગી છુટે છે. ખરેખર તેઓ પ્રભુના વિસ્તૃત કુટુમ્બ માંહેના અણસમજુ બાળકે છે. રીસાઈને તેઓ કયાં જવા માગતા હશે? અને કયાંસુધી એ રીસ વેંઢારશે? માત્ર ત્યાંસુધી જ કે જ્યાંસુધી તેમને કોઈ મનાવીને પાછા લઈ જતું નથી. આથી તે વિરાગી નહીં, પણ સંસારી જ ગણાવા ગ્ય છે.
આથી સંસાર જીવન આપણી મરજી વિરૂદ્ધ આપણને કોઈ સેતાને ગળે વળગાડયું નથી, પરંતુ આપણી લાખવાર રાજીખુશી છે, અને તે માટે તલસી રહ્યા છીએ, માટે જ તેમાં ફરી ફરી જન્મીએ છીએ. આત્માની મરજી શિવાય તેને કઈ સત્તા એક તસુ પણ ખસેડવા અશક્ત છે. તે પોતાની મરજીથી નવો ભવ પામે છે એટલું જ નહીં પણ એ જન્મના સંયોગે, પરિવેણને, સગાસબંધીઓ આદિ પણ તેની ઈચ્છાનુસારજ મળે છે; અને તેની અતૃપ્ત વાસના જે સંગોમાં પુરી પડી શકે તેવા સંયોગોમાં એ અવતરણ પામે છે. ખરી વાત છે કે એ ઈચ્છા અથવા વાસનાઓને આત્મા કાંઈ ઉપયોગ સહિતપણે સમજણપૂર્વક રચતો નથી. વાસ્તવમાં તે બધું તેના અંત:કરણમાં અવ્યક્તપણે-ગુપ્તપણે જ હોય છે. તે કાંઈ જ્ઞાતપણે પિતાની પસંદગી અજમાવતો નથી. તેની ઈચ્છાઓ અને લાગણીઓ ઉપર તે પિતાના અંતરનો પ્રકાશ ફેંકીને તેને સ્પષ્ટ સ્વરૂપે સમજી શકતે હેત નથી. કેમકે અંતરાવલોકનની શક્તિ તેમનામાં ખીલી હોતી નથી. સામાન્ય લોકોનું અંત:કરણ પશુત્વની કટીથી માત્ર હેજહાજ ચઢીઆનું હાય છે. તેમનામાં માત્ર instinct (સંજ્ઞા, પ્રેરણા, અવ્યક્ત વલણ) હોય છે. "etwson ( વિવેકબુદ્ધિ સારાસારની સમજણ ) ઉદયમાન થએલી હોતી નથી. પરંતુ આત્મા જેમ જેમ વિકાસ પામતે જાય છે, અથોત self consciousness (સ્વરૂપ ભાન ) માં જેમ જેમ આવતો જાય છે તેમ તેમ તે પિતાની ઈચ્છાઓ, રૂચિઓ, વાસનાઓ, લાગણીઓ, આવેગો, આકાંક્ષાઓ વિગેરેને સ્પષ્ટ પ્રકારે સમજતો ચાલે છે, અને કંઈ રાખવા જેવી અને કંઈ દૂર કરવા જેવી તેનો નિર્ણય કરી શકે છે. જેમનામાં આત્મભાન બહ ચઢીયાતી કળાએ વિકસેલું હોય છે તેવા આત્માઓ પિતાને પુનર્ભવ દદ્ધ સંક૯પથી નકી

Page #17

કમ મિમાંસા,
૧૨૧
કરી શકે છે. કેમકે તેમને પેાતાની ઇચ્છાએ કઈ દીશામાં છે તેનું ચાખ્ખુ ભાન હાય છે. પછી તેઓ ઉપયોગ પૂર્વક ( enseiously ) એવા સાગોની પસંદગી કરે છે કે જ્યાં તેમની બધી ઇચ્છાઓ ખર આવી શકે. પરંતુ તેમને પાતાની વાસનાઓનું ભાન હેતુ નથી ત્યાં તે અવ્યક્તપણે કામ કરતી હોય છે. આવા પ્રસગામાં તે તે આત્માને એમ ભાસે છે કે અમને સંસારમાં ભમવાની ઇચ્છા નથી છતાં આ ચેારાશીના ફેરા અમારા પીછે ડતા નથી.
આ બધા ઉપરથી અમારા કહેવાનો આશય એવેા મુદ્દલ નથી કે એ બધી ઇચ્છા અને પસદગી વખાડી કાઢવા જેવી અને એક સામટી હૃદયમાંથી મૂળ સુદ્ધાં ઉખેડીને ફેંકી દેવા જેવી છે. આવા આશયનું એકપણ વાકય હુમે કદી જ લખ્યું નથી. એથી ઉલટુ હુમે માનીએ છીએ કે એ બધી ઇચ્છા આત્માની ઉન્નતિના સાધન સ્વરૂપે છે, એ ઇચ્છારૂપી લક્ષ્યને સિદ્ધ કરવા માટે આત્મા પોતાના પ્રયત્નને કેન્દ્રીભૂત કરી તે અર્થે પોતાનું સર્વ સામર્થ્ય યોજે છે. આ પ્રયત્ન ( struggle ) માંથી જ તેનુ આંતરખળ ખુલે છે. એ struggleને આપણે જીવન -કલહુના નામથી ઓળખીએ છીએ, પરંતુ વાસ્તવમાં તે જીવન-કલહુ નથી પરંતુ આપણી શક્તિને ખીલવવાના અખાડા છે. અલબત તેમાં મહેનત રહેલી છે; તન મનને કસવું પડે છે, નિરાશા, વિશ્વાસ, શ્રમ, આંસુ, રૂદન એ બધું એના અંગે અનિવાર્ય પણે રહેલાં છે, છતાં શક્તિના વિકાસ અર્થે એનીયેાજના કર્યો. વિના વિશ્વમાં ચાલી શકે તેમ નહાતુ માટેજ તે આપણે જોઇએ છીએ. એ ઇચ્છાઓના અકાળે વિનાશ અથવા ક્ષય કેાઇથી બની શકે તેમ નથી, કેમકે તેને મેળવવાની એવી પ્રબળ વૃત્તિ આત્મામાં રાપાઅલી છે કે તે પ્રાપ્ત કર્યા વિના તેને કોઇ પ્રકારે ચેન પડવાનું નથી. જ્યાંસુધી એ ઇચ્છાના ફળને મેળવીને તેના ભાગ કરી વિરક્તિ પમાય નહી, અથવા કલ્પનાવડે એના ફળના મનેામય ભાગ સેવી તેની નિ:સારતા સિદ્ધ કરી શકાય નહી, ત્યાંસુધી તે વાસનાનું બળ નરમ પડતું નથી. એ વૃત્તિ આપણા હૃદયમાં રહેલી છે, તે એટલાજ માટે કે એ વૃત્તિને અનુસરતી પરિતૃપ્તિ શોધવામાં આપણે પ્રયત્ન આદરવા પડે છે. અને તે પ્રયત્નના ક્રમમાં આપણે શક્તિના વિકાસ કરીએ છીએ. આથી જેમને આત્મશક્તિના વિકાસ કરવા છે, તેમણે પ્રયત્નથી વિરમવાનું નથી તેમજ અકાળે એ વૃત્તિ અથવા ઇચ્છાઓને નિરધ કરવા માટે પણ પ્રવર્ત્તવ્ યાગ્ય નથી, જ્ઞાનપૂર્વક તે વાસનાઓને ક્ષય કરવા એ કહેવામાં અને લખવામાં જેવું સરલ છે, તેવુ ક્રિયામાં સરલ નથી. કરાડામાં કાઇ જ આત્મા તેવા વાસના ક્ષય કરવા શક્તિમાન બને છે. એ “ ક્ષાયકભાવ આ કાળે અલભ્ય કે દુર્લભ્ય હોવાનું એટલા જ માટે આપણા શાસ્ત્રકારોએ દર્શાવ્યું છે.
י

Page #18

૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઇચછાઓ એ ઉન્નતિકમની નિશાળના કલાસે છે. તે દરેકમાંથી પસાર થઈ, તે અથેના પ્રયત્નમાંથી યેગ્ય બળ સિદ્ધ કરી પછી જ આત્મા આગળ વધે એવો રસૃષ્ટિનો નિયમ ભાસે છે. આપણે આ પ્રમાણે ભેગવીને હજારો ઇચ્છાઓને ક્ષય અત્યારસુધીમાં કર્યો છે. આપણુથી હલકી કેટીના આત્માઓમાં જે પ્રકારની વાસનાઓ છે, તે પ્રકારની વાસનાઓ આપણામાં નથી હોતી તેનું કારણ બીજું કાંઈ જ નહીં પણ આપણે તેને ભેગા કરી તેની નિ:સારતા જોઈ શક્યા છીએ, અને તેથી જ આપણી રૂચિ તેમાંથી ઉઠી ગઈ હોય છે. એ રૂચિને રેધવાની આપણને જરૂર પણ પડતી હોતી નથી. કેમકે હવે તેને આપણામાંથી “ ક્ષય” થયો હોય છે. આ પ્રકારે એક પછી બીજી, બીજી પછી ત્રીજી એમ ઈચ્છાઓની પરંપરામાંથી આપણે વહતા ચાલીએ છીએ, અને તે મેળવવાના પ્રયત્નમાંથી બળ, અને ફળ-ચોગમાંથી અનુભવ એકત્ર કરતા ચાલીએ છીએ. એ અનુભવ આપણને બહુ ડાહ્યા, સમજુ, અને જ્ઞાની બનાવે છે. એ અનુભવની કસોટી આપણને ઉપલબ્ધ થયા પછી તેનો પ્રત્યેક સ્થાનમાં આપણે ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. પરંતુ એ અનુભવ કયાંથી આવે છે?
(૧) ઈચ્છાના વેગ વડે પ્રયત્નમાં જોડાવાથી અને (૨) તે પ્રયત્નથી પ્રાપ્ત થતા ફળના ભાગમાંથી તે સાથે એ પણ સ્મૃતિમાં રાખવું ઘટે છે કે બધીજ ઈચ્છાઓ અધમ હોય છે એમ કાંઈ નથી. જે જે ઈચ્છાઓથી આપણે સંસારમાં આવવું પડે છે તે બધી ઈચ્છાઓ અનેણ હોય છે એમ પણ માનવાની આવશ્યક્તા નથી. એથી ઉલટુ કેટલીક ઈચ્છાઓ એવી ઉત્તમ અને ભવ્ય હોય છે કે તેનો વિષય પ્રાપ્ત થયા પછી જીવાત્મા પિતાનું સ્વરૂપ ઈશત્વમાં પરિણમવવા શકિતમાન બને છે. આત્માના અંતસ્તમ પ્રદેશમાં એવી ઉર્ધ્વગામી મહત્વાકાંક્ષાઓ રહેલી હોય છે કે એને આપણે
વાસના” નું નામ આપી શકીએ જ નહીં. જો કે એવી ભવ્ય મહત્વાકાંક્ષા અને મુદ્ર વાસના ઉભય આત્માને સંસારમાં આકષી લાવનાર હોઈ એકજ સંજ્ઞા ( Torm ) થી સંબોધાવાને ચગ્ય છે. છતાં તે ઉભયમાં જે મહત્વને ભેદ છે તે દેવ અને પિશાચ વચ્ચે રહેલા ભેદ જેટલો મહાન છે. શુદ્ર વાસના પદાર્થોને પિતાના કબજામાં હોવાની ઈચ્છા રાખે છે. ભવ્ય મહત્વાકાંક્ષા (noble aspirations ) એ પદાર્થોને તેના ખરા માલીકના કબજામાં–અથોત્ પરમાત્માના, કુદરતના કે સ્વભાવના આધિનમાં રહેવા દે છે. તે વિશ્વની નિસ્વાર્થ સેવા બજાવવાના ઉદ્દેશથી પ્રેરાઈને સંસારમાં અવતરણ પામે છે. જમાનાના માટે કાંઈ મહત્તર કામ કરવાના આશયથી, અથવા કેઈ નૈસર્ગિક પ્રેમની વૃતિના અનિવાર્ય વેગને વશ બની દુનીયાનું શ્રેય કરવાના ઉદ્દેશથી, પ્રેરાઈને તે સંસારમાં જન્મ લે છે. તેમ છતાં સર્વ

Page #19

જેને ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૧૨૩
પ્રકારની ઈચ્છાઓ-ઉચ્ચ કે અધમ-નિસ્વાર્થ કે સસ્વાર્થ-હલકી કે ભવ્ય–સંસારના બીજ સ્વરૂપ છે એમાં શક નથી.
પરંતુ જેમણે સંસારમાં અવતરવાનું પ્રેરક બળ અર્થાત્ ઈચ્છાને ક્ષય કરેલો છે તેને સંસાર તે ક્ષણથી જ અટકી પડે છે. પ્રત્યેક આત્મા આ કમ ઉપર જ છે એમ હમે માનીએ છીએ. પરંતુ જે કાંઈ સહજ અને સ્વાભાવિક હોવું જોઈએ તેમાં નકામી ઉતાવળ, અધીરાઈ, અને તલપાપડતા દર્શાવવાથી કશું જ વળતું નથી. આપણું કર્તવ્ય માત્ર આત્માના એ ઉર્ધ્વગામી વેગને ખુલ્લા મૂકવામાં રહેલું છે. જે કાંઈ કાળના પરિપાકે અને યોગ્ય અવસરે થવા યોગ્ય છે, તે માટે અધિરાઈ અને તાકીદ કરવી છેકજ નકામી છે. “કાળ લબ્ધિ” નું જે સ્વરૂપ જેન શાસ્ત્રકારે પ્રબોધ્યું છે, તેને સાચા અર્થ જે વિરલ મહાત્મા સમજી શક્યા છે તેઓ જ આ મર્મ સમજી શકશે. આત્મારૂપી સરિતાને પ્રવાહ તેને સ્વામી સમુદ્રને–આત્મ પક્ષે પ્રભુને મળવા માટે નિરંતર ગતિમાન જ છે. તેને તેના યોગ્ય પ્રવાહ-બળથી વહેવા દેવામાં જ આપણો પુરૂષાર્થ સમાએલે છે. એ પ્રવાહને હડસેલવાથી કાંઈ અધિક ફળ મળવાનું નથી. એ સમુદ્ર, સરિતાને ખેંચ્યાજ કરે છે. આપણું કર્તવ્ય, બળ, પુરૂષાર્થ માત્ર એમાંજ રહેલું છે કે એ સ્વાભાવિક ખેંચાણના વેગમાં વિઘ ન નાખતા તેનોગ્ય ક્રમે વહેવા દેવું. આ રહસ્ય-પાઠમાંજ જ્ઞાન, કર્મ, ભક્તિયોગ સર્વને સાર સમાએલ છે. પ્રિય વાચક ! એ રહસ્ય તમને પ્રાપ્ત છે એટલું ઈચ્છી વિરમીએ છીએ.
( અધ્યાયી. )
જેન એતહામિક સાહિત્ય.
પંડિત પ્રવર શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીને એક બીજે તાત્ત્વિક પત્ર.
- આ ત્માનંદ પ્રકાશના ગયા વૈશાખ માસના અંકમાં તત્ત્વરસિક પંડિત કે શ્રી દેવચંદ્રજીને એક પત્ર પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે. આજે પણ છે આ પંક્તિઓ નીચે તેમનો એક તેજ બીજે તાવિક પત્ર પ્રકટ
કરવામાં આવે છે. આ પત્ર પણ પ્રથમ પત્રમાં જણાવેલ સુરત બંદરનિવાસી જિનાગમરૂચી શ્રાવિકા જાનકીબાઈ અને હરષબાઈના નામથી લ

Page #20

૧૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
माया छ. पनी मत “लि० पादलीप्ततीर्थे रत्नचंद्रेण" ॥ प्रमाणे सोलु હોવાથી અનુમાન થાય છે કે આ રત્નચંદ્ર પં. દેવચંદ્રજીના શિષ્ય હશે. અને તેને મણે પોતાના ગુરૂના આવા ગહન વિચારોનું વિશેષ મનન કરવા માટે પંડિતજીના એ પત્રની નકલ કરેલી હશે. કારણકે આ પત્રમાં પ્રથમના પત્રનો પણ ઉતારો દષ્ટિગત થાય છે. પત્રના અંતે જે ૪ દેધક (દૂહાઓ) આપેલા છે, તે ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. એક વિદ્વાન અને તત્ત્વજ્ઞાની સાધુ-પુરૂષ શ્રાવિકાઓને પણ પિતાનો - માન લેખી અભેદ ભાવથી મૈત્રીના માર્મિક ઉગારે લખી મોકલે છે ! “
मुनि नविय.
श्री. ॥ स्वस्ति श्री आदिजिनं प्रणम्य । अहम्मदाबादथी पं० देवचंद्र लिखि श्रीमरितवंदरे जिनागमतत्त्वरसिक मुश्राविका जानकीबाई हरपवाई प्रमुख धर्मस्वरूपरूचि आत्मा योग्यं धर्मलाभ वांचजो जी । अत्र साता छे अहिंसाना स्वरुप तो प्रर्व तुम्हने जणाव्या छई अने वली समजवां । मूल आ अनुबंध होई ते मध्ये उपयोगीनई भावथी अर्ने अनउपयोगीनें द्रव्यथी ते तो वहां जे गुण स्थानक ते माफक जाणवी ते मध्ये मुखताइं विरतिथी लेवी अने तेहनां कारण आश्री लिख्युं ते तो उपादान कारण सर्व ठामई आत्मपरिणाम होइं असाधारण कारण तो अविरति कषाय रागादिक हुई अनई निमित्त कारण तो काल स्वभाव निमित्तादिक योग वंचकादि बहुधा हुई तथा द्रव्यथी तथा भावथी ए कारणनी भिन्नता थाय तेंवारें अनवस्था दोष उपजे ते माटि जीहां अनुपचरितसद्भूत व्यवहारलोप जिहां थाइं ते सर्वभावथी उपादान जाणवू ए लक्षणमात्रई साथ्युं अन जिहांथी उपचरितसद्भूत व्यवहार ते निमित्त लक्षणसांथीइं । अने निहां उपचरित असद्भूतव्यवहार ते निमित्त लक्षण साधीइं तिहां शुद्धअशुद्ध तो जोवा पडई इम सघले विचारी लिजीइं ए प्रश्ननो उत्तर समुदायमात्र लिग्यो हें ए गहनार्थ छि बहुश्रुतपूछवा अने तुम्हें वली लिव्युं जे ३अहिंसा जे जे गुणस्थानक माफक जिहां होई तिहां हिंसा हुई किंवा न हुइ ते तो हिंसा हुई पणि ते निरवद्य रूप , आयतिकाले निर्जिरा निमित्तं ज थाई अने दोषी तुं शुभाश्रव रूप होई । ते सावध निरवद्य कहींई छिं ते माटि हिंसा न कहइं सावद्यभापाई कहीइं अ..पीतुं जे दीसई ते प्रसंगमात्र छे ते मार्टि व्यवहारे इंम कहींई निश्चयी अहिंसा छई ते जाणवू तथा पंडितवीर्य उपादांन कारण तेहनो क्षयोपशम ते अ..रणकारण अने

Page #21

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
शुद्ध व्यवहारनई गुणोपेत योग ते निमित्तकारण ए पणि लक्षण सामान्यमात्रई सघले लेवां तथा अनुबंध अहिंसा आश्री लिख्युं ते जाणवुं तेहनुं तो द्रव्यथी अनुबंध अहिंसा ग्रंथी भेदई उपशम समकितदृष्टिने भावथी पायिक समकितीने ते संवर रूप शुद्ध आत्मिक भावमां द्रव्यथी हेतु अहिंसा श्री प्रशस्तठामें निराशंसपई हेतु जोडइ तिहां भावथी हेतु अहिंसा अप्रमत्तगुणठाणादिक द्रव्यभाव शह ते देश सर्व जाणवा तथा अनुबंध अहिंसा आश्री तो सामान्यें तो इंमज जे गुणठाणई जिहां जिहां कल्प लगई रहे ते त्रिण्ये अहिंसा तिहां तिहां साधी अतिक्रमादिक ३ लगई भजना एकैकनी कहिईं अनाचारनुं तो कहं नहीं इत्यादी घणो विचार लें तेतो श्रीजसविजयगणी कृत नयरहस्य ग्रंथमध्ये लिं स्पष्टपणे सुबुद्धिनई तेतो वली कोइक समये जणाई ते मी तथा अनंत चतुष्टय आश्री लिख्युं तेतो केवली भगवाननें निरुपाधिक च्यार कर्म माती क्षयें ज्ञान १ दर्शन र समकित ३ वीर्य ४ ए स्वाभाविक चतुष्टय थयां अनंतपणई शेष च्यार कर्मना क्षयथी अक्षयस्थिति - १ अक्षय अनिर्वाच्य अपौगिलक सुख -२ एकत्वावगाहना अरूपी-३ अगुरुलघुपणुं द्रव्यसार्थे पर्यायतुं अविनाशपj - ४ ए चतुष्टय सिद्धने थयां ते मार्टि सिद्धों तथा केवली ने आपापणे गुफेर नहीं न्यूनाधिक नहीं इत्यादि तथा विंवनें ऊगटणा आश्री लिख्युं ते जायं विंनें भक्ति आसयें ऊगटणुं करतां दोष नथी पणि आंष कान नाशिकादि अवयवें उपयोगरापी ऊगटणुं करई अने वीजे ठेकाणे जेतली मलिनता जाई तेतलं जवेयावच करें इम करतां जो अंगे कांइ घसाई तो पणि शुभाशय माटें दूषण नथी जाण्यं श्राद्धविधि प्रमुप ग्रंथे पणि प्रतिमानें उगटणां नां वेयावच करवां कद्यां लें ते माटिं वेयावच करतां दोप नहीं ते जाणं.
दूहा ।
संज्ञारक्त व बालपूरी धरज्यो आतमधर्म | और
दें जासौ बांध कर्म ॥ १ ॥
क्षेत्र स्पर्शनार्के ऊदे तुम्ह अम दर्शन होय । मनोवणा को मिलन चाहत हैं नित सोय ॥ २ ॥ तुम्ह जेसे ज्यायक गुणी समझो श्रुतसंतोष ।
૧૨૫

Page #22

૧૨૬
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ,
मिल्यां ग्यान बिमणौ वर्षे लहें ग्यान भरपोष ॥ ३ ॥ या चितस्यै नित वांचज्यो श्रीजिनायनमः शुद्ध । स्वामि तुम्ह बलपुरी अह निसि ग्यानं विशुद्ध || ३ ॥ इति लिः पादलीप्ततीर्थे रत्नचंद्रेण । ॥ સમાä
વર્તમાન સમાચા
શ્રી જૈન આત્માનદ પ્રકાશના અધિપતિ સાહેબ, જત નીચેની હકીકત આપના સુપ્રસિદ્ધ માસિકમાં દાખલ કરી ઉપકૃત કરશેા.
બાબુ ગાપીચંદ્ર બી. એ. પ્લીડર. શ્રી આત્માનદ જૈન સભા પ્રેસીડેન્ટ —અંબાલા. શ્રીમાન્ મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ સાહેબને શ્રી જૂનાગઢ ( શ્રી ગીરનારજી મુકામે ) પ‘જામ દેશમાં પધારવા માટે આમત્રણ કરવામાં આવેલ, પંજાબ દેશના જુદા જુદા શહેરના એકત્રિત થયેલ શ્રીસ’ધ.
ઉક્ત મહાત્મા પંજાબમાં અનેક ઉપકારા કરી ત્યાંથી વિહાર કરી સુમારે આઠ-નવ વર્ષ થયા કાઠીયાવાડ–ગુજરાતની જૈન પ્રજાના સદ્ભાગ્યે તે સ્થળે વિચરે છે. પરંતુ ઉકત મહા- . માના ઉપદેશામૃતને માટે અધીરી થયેલી પંજાબની જૈન પ્રજાએ ઉક્ત મહાત્માને પંજાબ દેશમાં પધારવા માટે આમંત્રણ કરવાને પંજાબના દરેક જૈન વસ્તીવાળા નાનામોટા ગામેામાં પ્રથમ અંબાલા—પંજાબની શ્રી આત્માનંદ જૈન સભાના તરફથી તે સંસ્થાના પ્રમુખ ભાથુ ગોપીચંદ ખી. એ. પ્લીડરની સહીથી એક છાપેલ આમંત્રણપત્રિકા, હસ્તિનાપુર તીથૅ એકઠા થઇ યાત્રા કરી, જુનાગઢ ઉકત મહાત્માને આમંત્રણ કરવા સાથે જવું તેવી મતલબની મેાકલવા આવી; તે આમ ંત્રણપત્રિકા નીચે મુજખ છે.
॥ ગોરમ્ ॥
॥ રોદા ॥ भारतवर्ष के बीच में वल्लभदीनदयाल |
जिस नगरी में जा रहे कर दिया उसे निहाल ||
શ્રીમાન્ હાહા.........
. आदि सकल श्री संघ
जयजिनेश्वरदेवकी आप महाशयों की सेवामें निवेदन है । यह तो आप महाशयोंको विदित है कि आज कोईनौ सालका समय हुआ है जबसे श्री श्री मुनिमहाराज श्रीवल्लभविजयजी महाराज पंजाबसे गुजरात की ओर पधारे । और उनके पश्चात् ही लगभग दूसरे सब मुनिराज भी पज्जावसे गुजरात की ओर पधारे।

Page #23

વર્તમાન સમાચાર,
૧૨૭
इस नौ साल के अवसर में साधु मुनिराजों के पंजाब में न होने से जो कुछ धर्मोन्नति में बाधा पडी है । वह सब आप महानुभावों पर विदित है । और चन्दबार पंजाबकी और से अलगअलग मुनिराजाओं की सेवामें पंजाब पधारनेको विनति भी कई गई । परन्तु अन्तमें यही परिणाम ज्ञात हुआ कि सब मुनिराजगानका सङ्कल्प मुनिराजश्री वल्लभविजयजी और उनके शिष्योंके अतिरिक्त पंजाब की और पधारनेका प्रगट नहीं होता। और मुनिराजश्रीवल्लभविजयजी की सेवामें भी उस तरफ के लोगों की विनती प्रायः अधिकतर होती रहती है । और उनका प्रभाव पडता रहता है । इसलिये उनको पंजाब पधारने में देर और वाधा हो जाती है। अब सब बातोंको सामने रखकर और पंजाबकी दशाका ध्यान करके कि बिना मुनिराजाओं के पधारने के कितनी हानि हो रही है । यहां के श्री संघने ११ अक्तूबर को एकत्रित होकर यह सलाह की है कि पंजाब के प्रति नगरसे चन्दमुखियाभाई एकत्र होकर हस्तिनापुरके मेलेपर प्रथम हस्तिनापुरकी यात्रा करते हुये फिर जूनागढ श्री मुनि वल्लभविजयजी महाराज की सेवामें पंजाब पधारनेकी विनति के लिये प्रस्थित हों यदि पंजाबके प्रत्येक शहरसे पांच २ सात २ भाई इकट्ठे होकर महाराजजी की सेवामें प्रार्थना करेंगे तो पूरी आशा है कि महाराजजी अपने शिष्यों सहित पंजाबको शीघ्रही पवित्र करेंगे।
__ यतः श्रीहस्तिनापुर तीर्थके उद्धारकी भी बडी आवश्यकता है । इस अवसर पर जानेसे दोनों कार्योंकी सिद्धि हो जावेगी। इस स्थानसे सात महाशयः-ला० गंगाराम, ला० जगतूमल, ला० रामशरणदास, ला० चान्दनराम सराफ, ला० सन्तलाल सराफ, ला० वखतावरमलने विनती के लिये जाना स्वीकार कर लिया है । तथा आशा है इस स्थानसे और भी कुछ भाई अवश्य इस अवसर पर जानेके लिये तत्पर हो जावेंगे । आपके शहरसे भी अवश्य कमसे कम आठ दश मनुष्य अवश्य जानेके लिये कृपा करेंगे।
विचार यह है कि मिति कार्तिक शुदि दशमी शनिवारको इस स्थानसे पस्थित हों । और इस तिथितक सब शहरके भाई अंबाला शहरमें एकत्र हो जावें यतः इसके अतिरिक्त और कोई मुहूर्त ठीक नहीं है। अतः आप श्री संघकी सेवामें निवेदन है कि आप अपने शहरके सकल श्रीसंघको जमा करके

Page #24

૧૨૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
नाम चुन करके जितनी जल्दी हो सके अंबाला शहर सूचना दें। और आप अंबाला शहर न पधार सकें तो हस्तिनापुर अवश्य सामिल हो जावें । मगर નામ સુન ર્ મો અવશ્ય સૂચના હૈં। ૪-૨૦-૨૬ વિજ્ઞાપ, વાઘુ ગોપીચંદ વી. ઇ, પીડર. प्रेजीडेन्ट श्री आत्मानन्द जैन सभा, अंबाला शहेर.
ઉપર મુજબ આમ ત્રણપત્રિકા ઉપરથી પંજાબના જુદા જુદા ગામના શ્રીસંધ મળી સુમારે સીતેર એશી ગૃહસ્થા ત્યાં એકઠા થયા હતા, કારતક વદી પ્રથમ ૪ ના રોજ સાંઝના ગીરનારજી પર્યંત ઉપર યાત્રાર્થે ઉકત શ્રીસધ આવી પહેાંચ્યા હતા. કે જ્યાં ઉકત મુનિરાજ પોતાના શિષ્ય મંડળ સહિત શુદ ૧૫ નારાથી ખીરાજમાન હતા. ત્યાં દેવગુરૂની યાત્રાદર્શન કરી રાત્રિના ઉકત બંધુઓ તરફથી ભાવના કરવામાં આવી હતી. બીજી કારતક વદી ૪ ના રોજ સવારના દર્શન, પૂજા, યાત્રા કરી ઉકત મહાત્માને પંજાબના શ્રીસંઘે ત્યાં પધારવા આગૃહ અને નમ્રતાપૂર્ણાંક વિનંતિ–આમ ત્રણ કર્યું. જે વખતે પંજાબી ભાઇઓની ગુરૂભકત અને ભાવના, જોનારને આહ્લાદ ઉત્પન્ન કરે તેવી હતી. તે હકીકત પૂર્ણ થયા બાદ શ્રી નેમિન્ધર ભગવાનની જય એલાવી પંજાબી ભાઇઓ તથા ખીજા યાત્રાળુ સૌ પાતપાતાના ધાર્મિક નૃત્યા કરવા વિસર્જન થયા હતા. અપેારના જગવિખ્યાત મહદ્ ઉપકારી શ્રી વિજયાનંદસૂરિ (આભારામજી) મહારાજકૃત વીસસ્થાનકની પૂજા પંજાબના શ્રીસંધ તરફથી ભણાવવામાં આવતા પ્રભુજીને સુંદર આંગી અને રાત્રિના ભાવના વગેરે સર્વે` પંજાબી બધુ તરફથી કરાવવામાં આવેલ હતુ. પૂર્ણીમાથી બીજી ચેાથ સુધી પાંચે દિવસ પૂજા—આંગી ભાવના વગેરે જુદી જુદી વ્યકિતએ તથી થયેલ હતુ. વદી ૫ ના રાજ ઉકત મુનિરાજો સાથે પંજાબીભાઇએ નીચે પધાર્યાં હતાં. વદી } ના રાજ શ્રીમાન મુનિરાજશ્રી વેરાવળ તરફ વિહાર કરી ગયા હતા. મળેલું.)
શ્રીમાન્ મુનિમહારાજ શ્રીહુ સવિજયજીના ઉપદેશથી થયેલ ધાર્મિક કૃત્યો.
ગયા ચાતુર્માસમાં ઈંદોર શહેરમાં શ્રીમાન્ મુનિરાજ શ્રીહસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજી મહારાજશ્રી સંપવિજયજીમહારાજ વગેરે મુનિરાજો બીરાજમાન હતા. ઉકત મહાત્માના સદ્દઉપદેશથી ત્યાંના રહીશ સદ્ગુણુ સંપન્ન શેડ ખાલચંદજીએ ત્યાં જૈન ધર્માંશાળા, પાઠશાળા અને લાઇબ્રેરી ખોલવા માટે રૂા. ૨૫૦૦૦) ની સખાવત કરી છે,જેથી ઈંદાર શહેરમાં જે જરૂરીયાત હતી તે પૂરી પડી છે. તેમજ અયાખ્યા નજીક રહેનારા બે બ્રાહ્મણા ઉકત મહાત્માને વંદના કરવા આવેલ ત્યાં ધર્માં ચર્ચા થતાં મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી પૂર્ણ પરિક્ષા કરી તે ક્ખીરપંથી હતા છતાં તે છેાડી તેઓએ જૈનધમ અંગીકાર કર્યાં છે, તેજ રીતે ત્યાંના વતની કતુરભાઇ નામના ગૃહસ્થ જે વૈષ્ણવ હતા તેઓએ પણ ઉકત મહાત્માના ઉપદેશથી જૈનધર્મના સ્વીકાર કરેલ છે. ( મળેલું )

Page #25

=
=
=
વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી સંબંધી અભિપ્રાશે.
૧૨૯. વિજ્ઞમિત્રીણિ” ગ્રંથસંબંધી મુનિમહારાજા તથા સજજનોના અભિપ્રા.
લશ્કર તા. ૮-૧૧-૧૬ મુનીરાજશ્રી રત્નવિજયજી મહારાજ–લશ્કરથી જણાવે છે કે – શ્રીમતી આત્માનંદ સભાના પ્રમુખ, મેમ્બરે સભ્ય અને શ્રીયુત વલ્લભદાસ તથા હરજીવનદાસ–
ધર્મલાભપૂર્વક વિદિત વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેજી પુસ્તક મળ્યું. સાવંત નિરિક્ષણ થયું એતાદ્રશ પ્રાચીન રત્નનો જિર્ણોદ્ધાર કરી સર્વાગ સુંદર સુવર્ણમુદ્રિકા તૈયાર કરનાર કરાવનાર અતિ ધન્યવાદ અભિવંદનપાત્ર છે. આવા કાર્ય માટે શ્રીમાન પ્રવર્તક સાહેબ, સાક્ષરયુવક શ્રીમજિનવિજયજી સર્જાશે અને સર્વત્ર સર્વદા પુન્યકપદે અલંકૃત છે. અપૂર્વ, અમૃતપૂર્વ, અષ્ટપૂર્વ અનેક જૈનમુદ્રાલેખો દેદિપ્યમાન કરી દુનિયામાં જેનને ત્રિભુવનતિલક-ત્રિભુવન વિજિતપદે સ્થાપશે. અન્ય મહાશયો પણ આ લિખિત પંક્તિનું અનુકરણ કરી સ્વકીય સાધુતા, માધુર્યતા, ધર્મવૈર્યતા જાહેર કરો અને જૈન શ્રાવક સંસાર સમગ્ર પ્રકારે સહાનુભુતિ મહામંત્ર યાદ કરે.
વિરનિર્વાણ પછી અઢી હજાર વર્ષે એટલે વિક્રમ સંવત ૨૦૩૦ પછી જૈનધર્મનો ઉદય ઉદયપૂજા થશે. તેનાં આવાં પૂર્વ રૂપો રચાય છે. પુનઃ ધન્યવાદ આપી આવા સતત પ્રયાસ પેદા થાઓ.
લી. મુનિરત્નવિજયજી.
શ્રીયુત મનસુખલાલ વિ. કીરતચંદ મોરબીથી જણાવે છે કે–તા.૬-૧૧-૧૬ પ્રિયબંધુ ! વલ્લભદાસભાઈ.
વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી મળી. સાથંત એક વાર વાંચી ગયો. આવા વર્તમાન જેને તે ઓરતારૂ૫ રસિક ઐતિહાસિક ઉલેખથી બહુ આનંદ થાય છે. મુનિશ્રી જિનવિજયજી એક ઉત્તમ દિશામાં પ્રવર્યા છે. બીજા મુનિઓ વિવેકપૂર્વક એનું અનુકરણ કરે એ ઈચ્છવા યોગ્ય છે.
હિંદના પૂર્વોત્તર ભાગમાં આવેલા હિમાચળના શિવાલિક પર્વત (સપાદલક્ષ પર્વત) ની તળેટીમાં આવેલ પ્રાચીન તિર્થ નગરકોટ્ટા સુશર્મપર-કાંગડા-( હાલ જે કાંગડાવેલીની “ચા” પ્રચાર પામી છે તે કાંગડા ) એવા પ્રમાણભૂત ઐતિહાસિક લેખની પ્રસિદ્ધિ પ્રાચીન જેના ગૌરવમાં ઓર ઉમેરો કરે છે. આશ્ચર્યની વાત છે કે હાલ નામશેષ જણાયેલાં એ પવિત્ર તિર્થની આપણને અત્યારસુધી માહિતી પણ ન હતી. હિંદમાં અને અન્યત્ર પણ પૂર્વ જેનેની ઈષ્યપ્રદ જાહોજલાલી હતી, એ નિઃસંશય વાર્તાને આવા લેખો બહુ ટેકે આપે છે. પ્રવર્તકછ મુનિશ્રી કાંતિવિજ્યજી તથા આ લેખક શ્રીજિનવિજયજી પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ સભા-એ બધાને આ ગૌરવાંકિત પ્રવર્તન માટે ધન્યવાદ ઘટે છે. પ્રસ્તાવના બહુજ સુંદર આલેખાઈ છે. વર્તમાન જૈન સાધુઓમાં શ્રીજિનવિજયજીની કલમ અને વિષય છણવાની શૈલીને અગ્રસ્થાન આપીએ તે તે ઉચીત જ છે.
મૂળ લેખકને સંસ્કૃત લેખ ફરી ફરી વાંચીશ અને પછી યોગ્ય લખવાનું થશે તો જણાવીશ.
અહો ! મૂળ લેખકનું ગુણ બહુમાન ખરતરગચ્છીય સાધુ લેખક તપાગચ્છીય સાધુની પ્રશંસા કરતાં જે ગુણાનુરાગ–પિષકવર્ધક ઉદગારો કાઢે છે તે ખચીત વર્તમાન સંકુચિત વૃત્તિના જૈન સંઘે વિચારવા-આદરવા જેવા છે. અસ્તુ.
લી. ગુણાનુરાગી-મનસુખલાલ વિ. કિરતચંદના જયજિતેંદ્ર.

Page #26

૧૩૦ .
આત્માનદ પ્રકાશ
આ લોજીકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડીઆ વેસ્ટર્ન સર્કલના સુપરીન્ટેન્ડેન્ટ અને ઇન્ડી યન એન્ટીવરી નામના પ્રખ્યાત જર્નલના સબ એડીટર શ્રીયુત ડી.આર. ભાંડારકર, મુનિમહારાજશ્રીના ઉપરના એક પત્રમાં વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી માટે જણાવે છે કે –
I am reading your faglig foran with great interest. If I find to go through completely, I intend publishing a review of it in the Indian Antiquary. Please, let me know whether you have any objecnion,
સાભાર સ્વીકાર,
૧ ધર્મરત્ન પ્રકરણ સાર હીદી
મુનિરાજશ્રી માણેકમુનિ મહારાજ અજમેર. - વ્યાખ્યાન સાહિત્ય સંગ્રહ ભાગ ૨ ને શ્રી સાહિત્ય પ્રકાશક મંડળ જામનગર. ૩ શ્રીનરભવ દ્રષ્ટાંત ઉપનયમાળા મૂળ અને ભાષાંતર શેઠ માસાજી ફતાજી ખીવાણુદી. ૪ વા સૌન્દર્ય માસિક
કાઠીયાવાડી લેખક મંડળ કરાંચી. ૫ દિગંબર જૈન ખાસ અંક
દીગંબર જૈન ઓફીસ સુરત.
ગ્રંથાવલોકન. શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રીહંસવિજયજી મહારાજ વિરચિત્
શ્રી હંસવિને.”
(આવૃત્તિ પાંચમી.) ઉપરનો ગ્રંથ અભિપ્રાય અથે અમોને ભેટ મળેલો છે. સતત વિહારી મુનિરાજ શ્રીહંસવિજયજી મહારાજ અનેક સ્થળોએ જ્યાં જ્યાં વિચર્યા હતા ત્યાં ત્યાંના જિનાલયમાં બિરાજમાન પ્રભુજીના ભકિત નિમિત્તે બનાવેલા અપૂર્વ રસમય સ્તવનોનો સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે. એ સ્તવન વાંચવાથી પ્રભુભકિતમાં ઉલ્લાસ થાય છે, તેટલું જ નહીં પરંતુ ઉકત મહાત્માની કૃતિ માટે અને તે ઉપરથી તેઓ કરેલ સતત વિહાર માટે પણ ખ્યાલ આવેલ છે. પ્રભુભકિતના ઉત્સુકોને અતિ ઉપયોગી ગ્રંથ છે. તેને બહોળો ફેલાવો થયો છે તે જ તેની આ પાંચમી આવૃત્તિ છે તે ઉપરથી જણાય છે. સુંદર ટાઈપ અને કપડાનાં પાકા બાઈડીંગ અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે, ઉંચા કાગળ ઉપર છપાવવામાં આવેલ છે. પ્રસિદ્ધ કર્તા શ્રી હંસવિજયજી જેન લાઈબ્રેરી લુણાવાડા-અમદાવાદ એ સરનામે લખવાથી બાર આના કિંમતથી મળી શકશે.
સુરસુંદરી ચરિત્ર. આ ગ્રંથ અમોને પુનાથી શ્રીમાન મુનિરાજશ્રી રાજવિજયેજી મહારાજતરફથી ભેટ મળેલ છે. આ ગ્રંથ પાકૃત ભાષામાં શ્રીમદ્દ ધનેશ્વર મુનિશ્વરની કૃતિને છે. મુનિરાજશ્રી રાજવિજયજી મહારાજે વિસ્તારથી પ્રસ્તાવના લખેલ છે જેમાં પ્રાકૃત ભાષાની પ્રાચિનતા સિદ્ધ કરી આપેલ છે જે ખાસ વાંચવા લાયક છે. સાથે અઘરા શબ્દ અર્થો અને પર્યાય પણ મુકવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથ વિવિધ સાહિત્યમાળાના પ્રથમ મસ્કારૂપે છે અને તે પંડિત હરગોવનદાસ ત્રીકમદાસ તરફથી પ્રકટ થયેલ છે. જે અમે ઉપકાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ.
બાકી હવે પછી,

Page #27

શ્રીયુત્ શેઠ અમૃતલાલ પુરૂષોતમદાસને સ્વર્ગવાસ, ભાવનગર નિવાસી અને વેપાર અર્થે મુંબઈ રહેતા ઉકત શ્રીમાન ગૃહસ્થ શુમારે બાવન વર્ષની વયે લાંબી માંદગી ભોગવી આ માસની સુદ ૧૩ ના રોજ સવારના પાંચ વાગે મુંબઈ શહેરમાં પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ આ શહેરની જેમ કામના અગ્રગણ્ય પુરૂષ હતા. સ્વભાવે સરલ, શાંત અને ધર્મચુસ્ત નર હતા. ધર્મના દરેક કાર્યોમાં તેઓ દરેક પ્રકારની સહાય આપતા એટલું જ નહીં પરંતુ કોઈપણ જેન વ્યક્તિ કઈ પણ ધાર્મિક કાર્ય માટે સહાય માંગવા આવતા તે દરેકને યથાશક્તિ સહાય આપતા હતા.
ખાનદાન કુટુંબમાં જન્મ લીધેલ હોવાથી ધાર્મિક વૃત્તિ જેવા ઉચ્ચ ગુણ વડિલો તરફથી વારસામાં ઉતર્યા હતા. તેટલું જ નહી પરંતુ વડિલેએ આરંભેલ, સંભાળેલ દરેક ધાર્મિક કાર્ય પૂર્ણ કરી પૂર્ણ સંભાળ છેવટ સુધી રાખી તેમાં વધારો કરેલ હતો.
ધર્મ ઉચ્ચ વૃત્તિને લીધે દેવ, ગુરૂ અને ધર્મની ભક્તિ કરનારા હોવાથી જેન કુલ ભુષણરૂપ હતા. પિતાના સરલ, શાંત સ્વભાવને લઈને અત્રેના જૈન સમુદાયમાં સારી છાપ પડી હતી, એટલું જ નહીં પરંતુ સમુદાયના કેઈ તેવા ખેંચતાણના પ્રસંગે કોઈપણ જાતના મમત્વ કે ખેંચતાણથી દુર રહી પિતાના કાર્યમાં મશગુલ રહેતાં અને શાંતિને ઈચ્છનારા હોવાથી બને તે શાંતિ અને સુલેહ સાચવવા પ્રયત્ન કરતા હતા. જેને લઈને આ શહેરની જેને પ્રજાને એક ખરેખર ધાર્મિક નરરત્નની ખોટ પડી છે.
શ્રીમંત અને પિતાના ધંધામાં ઘણું જ કુશળ છતાં એક સાદામાં સાદી જીંદગી ભોગતા હતા, તેટલું જ નહીં પરંતુ યથાશક્તિ ધાર્મિક કાર્યોમાં પૈસાને પણ સારો વ્યય કરતા હતા. ભાવનગર શહેરથી છ માઈલ દુર વરતેજ ગામ છે કે જ્યાંનું જીનાલયે ઘણું જ રમણીય સુંદર અને ભવ્ય જે આવા નાના ગામમાં છે તેનું માન જેમ તેમના પિતાશ્રીને હતું તેમ તેથી વધારે ભવ્ય બનાવવાનું માન આ સ્વર્ગવાસી સદગુણાલંકૃત ગૃહસ્થને પણ છે. તેઓની જીંદગી અનુકરણીય હતી. તેઓની જીંદગી વધારે લંબાણી હોત તો આ શહેરના જૈન સમુદાયને વધારે લાભ થાત, તેમ તેઓના શુભ કૃત્યો અને ધાર્મિક વૃત્તિ એ ચોક્કસ પુરાવો છે. સ્વર્ગવાસી શ્રીયુત અમૃતલાલભાઈની આ સભા ઉપર પ્રથમ લાગણી હતી, પાછળથી થતા સત્કાર્યોથી વૃદ્ધિ પામી હતી, જેથી તેઓ આ સભાના માનવંતા લાઈફ મેમ્બર થયા હતા. આવા સદ્દગુણલંકૃત બંધુના સ્વર્ગવાસ થતાં આ સભાને પણ એક ખરેખર લાયક નરરત્ન સભાસદની ખોટ પડેલી હોવાથી આ સભા પિતાને અંતઃકરણ પૂર્વક ખેદ જાહેર કરે છે. અને તેઓના સુપુત્ર મી. હીરાલાલને તેઓની સ્વર્ગવાસી પિતાશ્રીના પગલે ચાલી તેમનાં કરેલ ઉત્તમ કાર્યો નીભાવી તેમાં બીજા ઉત્તર્મ કાર્યોને વધારો કરશે એવી સુચના કરે છે.
ઉક્ત બંધુએ અંતઃસમયે એક સારી મેટી રકમની સખાવત કરી છે. જેની હકીકત અમોને આવ્યા બાદ પ્રકટ કરીશું. પ્રાંતે તે સ્વર્ગવાસી શાંત, ધર્મિષ્ટ અને સરલ હૃદયના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ મળે એવી પરમાત્મા પાસે પ્રાર્થના કરીયે છીયે.

Page #28

Page #29

१८ ला. चेतरामजी वसाखीमल १९ बनातीमल रामरतन ૨૦ શા. સુંદરજી ગીરધરદાસ કાપડીઆ
अमृतसर रोपड
ત્રી. ૧. , . કુતીઆણા (જુનાગઢ) ૫. વ. વા. મે.
સભાનું જ્ઞાનોકાર ખાતું છપાતાં ઉપયોગી ગ્રંથો.
માગધી-સંસ્કૃત મૂળ અવસૂરિ ટીકાના ગ્રંથા. ૧ સત્તરીય ઠાણ સટીક ” શા. ચુનીલાલ ખુબચ'દ પાટણવાળા તરફથી. ૨ “ સિદ્ધ પ્રાભત સટીક '' પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની બીજી સ્ત્રીના સ્મરણાર્થ,
હા. શેઠ મંગલાલ કરમચંદ તરફથી ૩ રત્નશેખરી કથા ” શા. હીરાચંદ ગહેલચંદની દીકરી બેન પશીબાઈ પાટણવાળા ત, ૪ ૧૬ દાનપ્રદીપ’
શા. મુળજી ધરમશી તથા દુલભજી ધરમશી પોરબંદરવાળા ત. ૫ • શ્રી મહાવીર ચરિત્ર શા. જીવરાજ મતીચંદ તથા પ્રેમજી ધરમશી પેસ્યદર
શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ કૃત. વાળા તરફથી શા. મુળજી ધરમશીના સ્મરણાર્થે. ૬ ષસ્થાનક પ્ર-સટીક ” શા. પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ રળીયાતબાઈ માંગ
- પાળવાળા તરફથી. છે “ 'ધહેતૃદય ત્રિભ'ગી સટીક ” શા. પુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૮ 4 સુમુખાદિમિત્ર ચત કથા ” શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી. ૮ • ચૈત્યવંદન મહાભાગ્ય’ શા. હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૧૦. “ પ્રતિક્રમણ ગભ હેતુ ” શા. મનસુખભાઈ લલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફથી. ૧૧ ( સંસ્તારક પ્રકી સટીક ” શા. ધરમશી ગોવીંદજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૧ર શ્રાવકધમવિધિ પ્રક રણ સટીક’ શા. જમનાદાસ મોરારજી માંગરોળવાળા તરફથી, ૧૩ ધર્મ પરિક્ષા શ્રીજિનમંડનગણિકત” બે શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૧૪ “સમાચારી સટીક શ્રીમદ્ ય. શા. લલુભાઈ ખુબચંદની વિધવા આઈ મેનાબાઈ પાટણ
શોવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કૃત , વાળા તરફથી. ૧૫ ૮૯ પંચનિગ્રંથી સાવચેરિ ” ૧૬ “ પર્યત આરાધના સાવચરિ ” ૧૭ { પ્રજ્ઞા પના તૃતીયપદ સંગ્રહણી સાવચરિ ” ૧૮ “બંધાદયસત્તા પ્રકરણ સાવચરિ ” ૧૮ ૮૪ પંચસંગ્રહું ?”
શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. ર૭ ૮૮ શ્રા ઇશ્વવિધિ ”
* શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ ગોધાવાળા તરફથી. ૨૧ Kદર્શ નસમુચ્ચય. ૨૨ ૨ઉત્તરાધ્યયન સુત્ર શ્રીમદ્દ બાબુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી પાટણવાળા તરફથી.
ભાવવિજયજી કૃત ટીકા , ૨૩ “ બહુત સંધ્રણી શ્રીજિનભદ્રગણી ક્ષમાશ્રમણકૃત ''
એક સભા તરફથી. ૨૪ ૯ કુમારપાળમહા કાવ્ય '' શા. મગનચંદ ઉમેદચંદની વિધવા બાઈ ચંદન પાટણ તા ૨૫ “ કુવલયમાળા” (સંસ્કૃત ) આ સભા તરફથી. ૨૬ શ્રી વિજયચંદ ક્રેવળી ચરિત્ર (મૂળ) પાટણનિવાસી બેન રૂક્ષમણિ તરફ થી.

Page #30
હાલમાં નવી પ્રથાની થયેલી ચાજના. (જેની છપાવવાની શરૂઆત થઇ ચૂકી છે. ) 27 પાવન નિન વ સંપ્રદ. (વિરતારયુકત ટિપણી અને ઉપાદ્યાત સાથે) 38 विज्ञप्ति संग्रह. 26 વિવેવ મહરિબ્ધ. (બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી માહેતી સાથે) 30 कृपारस कोष. 31 करुणावजायुध नाटक. 32 જૈન ગ્રંથ પ્રાતિ સંગ્ર. ( જૈન ઇતિહાસનાં અંગભૂત સાધનો.) 33 जैन ऐतिहासिक रास संग्रह. 34 प्राचीन पांचमो कर्मग्रंथ. बाइ मणीबाइ जामनगरवाळा तरफथी. 35 शर्बुजयोद्धार पं० विवेकधीरकृत // 36 लिंगानुशासन-स्वोपज्ञ टीका. 37 धातुपारायण. 28 શ્રી નયોપા, ( શ્રીમદ્ યશોવિજયજી કૃત ન્યાયની અપૂર્વ યુ'થ. ) રૂશપત્ર વશીવનાવશ્રી. ( શ્રીમદ ધર્મસાગરજી ઉપાધ્યાયજી કત.) 40 શ્રી સમ્યકત્વ કૈમુદિ ( ભાષાંતર) વિવિધ કથાઓ સહિત, શ્રી પાછીયાપરવાળા શાહ, | રણછેડદાસ ભાઈચંદ તરફથી. 41 " પરમાણુ', નિગાદ અને પગલેછત્રીશિ મૂળ-ટીકા અને ભાષાંતર " ઝવેરી ચીમનલાલ મોહનલાલ ભાઈ હેમચંદ મુંબઈ. ત૦ (ભાષાં. કત્તૉ મુનિરાજ શ્રી દેવવિજયજી.) જર અધ્યાત્મ મત પરિક્ષા. ભાષાંતર 43 શ્રી અનુયોગઠારસૂત્રનું સંક્ષિપ્ત રહસ્યભાષાંતર. ઝવેરી ચીમનલાલ મોહનલાલ ભાઈ હેમચંદ મુંબઈ. (ભાષાંતર કત્તાં મુનિરાજશ્રી દેવવિજય) (સચિત્ર માસિક,) શ્રાવિકા હેના સ્વધર્મ સમજી કર્તવ્યનિષ્ઠ બને, અને ગૃહસ સાર નંદનવન સમાન સુખરૂપ થઇ પડે, તેમજ બાળકેને સુરક્ષિત, સુદઢ તેમ સચેતન બનાવવાને કેળવાય તેવા ખાસ હેતુથી " શ્રાવિકા” નામનું માસિક ચિત્રો સાથે જાન્યુઆરી સને ૧૯૧૭થી બહાર પડશો. તેમાં ભરતકળા, પાકશાસ્ત્ર, ઘરવૈદું, અને તેવા સ્ત્રી ઉપચાગી વિષયો પણ સહેલી ભાષામાં ચિત્રયુક્ત લેવાશે, ભેટ પણ સ્ત્રી ઉપયોગી પ્રગટ થશે, વર્ષનું લવાજમ ટપાલ ખર્ચ સાથે ફ્રેક્ત રૂા. ર-૦૦ રાખેલ છે, નામ નોંધાવવા પુરતીજ કાપી પ્રગટ થશે, માટે જલદી નામ નોંધાવો. લખે: જૈન પત્રની ઓફિસ-ભાવગર, For Private And Personal Use Only