________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
કેવાં બનવું એ આત્માના પિતાના હાથમાં છે. જ્યાં સુધી તે ઉપર જણાવી તેવી ફર્યાદ કર્યા કરે છે ત્યાં સુધી તે પામર અને અજ્ઞાન છે. તેને નિયમની સમજણ મળી હોતી નથી. ચારિત્ર વિષયકકર્મનું બળ ત્યાંસુધી જ છે કે જ્યાંસુધી તેને ઉપય હાથમાં આવ્યો નથી. ચારિત્રને ઘડવાની શકિત વિચારમાંજ રહેલી છે. વિશ્વમાં જે જે સર્જનશકિતનો પરિચય છે, તે તે માત્ર વિચાર બળનો છે. એક પરમયોગી અને એક તુચ્છ પામર એ ઉભય પિતાના વિચારના સ્વરૂપભેદથીજ તેવા હોય છે. મનુષ્યો એ શકિતને જે સમજણુ સહીત વાપરતા શીખે તે તેમનામાં જે ઈશત્વને અંશ છે તે સત્વર અભિવ્યકિત પામે એમાં કશીજ શંકા નથી. સર્વ સંસકૃતિનું સભ્યતાનું ફળ ચારિત્રને ઉન્નત બનાવવામાં હોવું જોઈએ, અને ચારિત્ર વિચારો દ્વારાજ ઘડાય છે એ કદી જ ભૂલવું ન જોઈએ.
કર્મના સબંધમાં એક બીજે મહા નિયમ આ છે. “પ્રત્યેક ઈછા તે ઈચ્છાના વિષયને પ્રાપ્ત કરે છે.” હમે પ્રથમ જે “વિચાર સંબંધી સિદ્ધાંત દર્શાવ્યો તે બુદ્ધિના કાર્યને ઉદ્દેશીને દર્શાવ્યો હતો. એટલેકે વિચાર એ બુદ્ધિજાત છે. તેનું પ્રભવસ્થાન મનુષ્યના મગજમાં છે અને ઈચ્છા છે તે મનુષ્યના હૃદયમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રથમને બુદ્ધિ અંશ એ આત્માની intellectual બાજુ છે અને બીજે Emotional અંશ છે. વિચાર, સંક૯પ, નિશ્ચય, મનન, ચિંતન એ બુદ્ધિનું કાર્ય છે. ઈચ્છા, ખેંચાણ પ્રેમ, મમતા, સ્નેહ, આકષર્ણ એ આદિ હૃદયના ધર્મો છે. એ બન્ને આત્માના બહિભામાં સહાયક છે. તે બન્ને એકજ આત્મતત્વના અંશ હોવા છતાં અને ઉભય અંશનો અંશી એકજ હોવા છતાં કાર્યભેદને લીધે તેને જુદા ગણવાને તત્વોએ રિવાજ રાખ્યો છે. પ્રથમ હવે બુદ્ધિ અંશની કર્મસત્તા ઉપર શું અસર છે, તે જણાવ્યું. હવે બીજા અંશ સંબંધી અલ્પ વિવેચન કરીશું.
ઈચ્છા એ સમસ્ત વિશ્વની મહાન પ્રેરક સત્તા છે. બે આણુ ભેગા થાય છે, તે પણ તે અણુમાં નિવસતા શક્તિના આકર્ષણવડે જ થાય છે. પદાર્થો એક બીજાને ખેંચે છે તે પણ તે તે પદાર્થગત શક્તિનું જ કાર્ય છે. રાસાયણીક દ્રવ્યોમાં જે સ્નેહાકર્ષણ અને વિલેષ પ્રતીત થાય છે, તે પણ તે દ્રવ્યગત શક્તિની ઈચ્છાનો જ બહિર્ભાવ છે. ચુંબક લેહ સાથે પ્રીતિ રાખે છે અને પિતાના પ્રભાવક્ષેત્રમાં જ્યાં જ્યાં તે હોય ત્યાંથી તેને ખેંચીને પિતાના આલેષમાં ગ્રહે છે એ સર્વ ઈચ્છાનું જ કાર્ય છે. આપણામાં જેમ રાગ અને દ્વેષ, પ્રેમ અને તીરસ્કાર, સ્નેહ અને અનાદર છે, તેમ ખનીજમાં પણ તે બીજક રૂપે હોય છે અને ત્યાં, એ મીલન વીખરણ, ભેગા થવું, છુટા થવું, એ રૂપે હોય છે. કુદરતના સર્વ પ્રદેશમાં એ શક્તિના પ્રવર્તનનો પરિચય આપણને મળે છે ઈચછા (desiro ) અને સંકલ્પબળ (will) માં ભેદ એટલો જ છે કે ઈચ્છા
For Private And Personal Use Only
