________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમિમાંસા,
ર૭ એ બહારના પદાર્થો પ્રત્યેના આકર્ષણમાં મુગ્ધ બને છે, તે કાંઈ શુભાશુભ કે ગ્યા ચોગ્યને વિવેક કરી શકતું નથી, ત્યારે સંકલ્પ એકત્રીત અનુભવના બળથી ગ્યાયોગ્ય નિર્ણય કરી શ્રેયના રસ્તે દોરાય છે. એક સબળ ચારિત્રવાન મનુષ્યને નિર્બળ ચામરની વચ્ચે તફાવત એટલેજ છેકે એ નિર્બળ આત્મા સહજ પ્રલોભનથી પિતાને ધારેલો માર્ગ ત્યજી દઈ બાહ્યાકર્ષણથી દેરાય છે, ત્યારે સબળ આત્મા પતાને આંતરિક અનુભવ અને વિવેક જે માર્ગ દર્શાવે ત્યાં આગ્રહ પૂર્વક ગતિ કરે છે. નિર્બળ મનુષ્ય ઉપર તમે ચોક્કસ કામ માટે કાંઈ આધાર રાખી શકે જ નહી અને તેમાં પણ જે કામમાં પ્રલોભને અને બાહ્યાકર્ષણે સવિશેષ હોય, ત્યાં તે તે માણસ નકામેજ છે. એથી ઉલટું સબળ સંકલ્પવાન મનુષ્ય ગમે તેવા પ્રબળ નિમિત્તોની મધ્યમાં એક સરખે દઢ રહે છે અને ન્યાયના પથથી લેશ પણ વિચલીત કદી જ થતો નથી.
ઈચ્છાના વિષય પ્રતિ આપણું ખેંચાણ રહ્યાજ કરતું હોય છે. ઈચ્છા એ ઈછકને અને ઈચ્છાના વિષયને ભેગા કરી દે છે. તમે જે જે પદાર્થને મેળવવાની ઇચ્છા કરે છે તે તે પદાર્થ તેને ઇચ્છાના બળથી તમારા તરફ ખેંચતો હોય છે. આ જીવનમાં પ્રત્યેક મનુષ્યને એવો અનુભવ થયાજ કરતો હોય છે કે તેની અનેક મુરાદો પાર પડે છે. દાખલા તરીકે તેને અમુક દેશમાં જવાની ઈચ્છા રહ્યા કરતી હોય તો ત્યાં જવાની તક તેને વહેલી મેડી મળે જ છે. અમુક પુસ્તકની, જ્ઞાનની, પૈસાની, કીર્તિની આદિ અનેક ઈચ્છાઓ ઈચ્છા કરનાર અને ઈચ્છાના વિષયને સંગ સાધી આપે છે. એ સર્વના અનુભવની વાત છે. પ્રબળ ઈચ્છા ન હોય ત્યાંથી તકે આપણું સમીપ લાવે છે. પદાથોને આપણી સમક્ષ લાવે છે અથવા આપણને જ્યાં એ પદાર્થો હોય ત્યાં ઘસડી જાય છે. પ્રત્યેક પ્રાણીના હૃદયક્ષેત્ર ઉપર ઈચ્છારૂપી કલ્પવૃક્ષ રહેલું છે અને તે સંકલ્પ પ્રમાણે ફલ્ટ આપ્યા વિના કદીજ રહેતું નથી. ગમે તેવી માટી અને સદઢ ઈચ્છા પણ તેના યોગ્ય ફળને પ્રગટાવ્યા વીના રહેતી જ નથી. પ્રત્યેક ઈચ્છા અમુક જાતના કર્મો પ્રગટાવે જ છે અને એ કર્મ ના પરિપાકે આત્માને તે ફળ મળે જ છે. આ નિયમ કર્મના બંધાવામાં અને વિખરાઈ જવામાં સર્વ કરતાં ઉપયોગી સ્થાન રોકે છે. આથી એના વિવેચનની અધિક અગત્ય રહે છે. આપણું જૈન પરિભાષામાં આ કર્મને મેહનીકર્મના નામથી સંબધેલું છે, પરંતુ એના કાર્ય સંબંધે હજી આપણામાં બહુ અલ્પજ્ઞતા રહેલી છે.
આત્મા કેવી ઈચ્છાઓને વશ બની વતે છે, તે સબંધમાં તેણે બહુ ચેતવાનું છે. એક દાખલા તરીકે ધારો કે તમને દ્રવ્યની બહુ ઈચ્છા રહ્યા કરે છે, પુષ્કળ દ્રવ્ય એકત્ર કરી તેને ઉપભેગ કરવાનું તમને બહુજ મન રહ્યા કરે છે. આવી ઈચ્છા
For Private And Personal Use Only
