Atmanand Prakash Pustak 011 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

જ્ઞાન સવાદ.
૧૪૫
રંતુ તમારામાં કેટલી ચેાગ્યતા છે તે અમારે જાણુવું જોઇએ. ચેાગ્યતા જાણ્યા શિવાય એ આસન ઉપર બેસવાની અનુજ્ઞા અમારાથી આપી શકાય તેમ નથી.”
શ્રુતજ્ઞાનના આ વચનો સાંભળી મતિજ્ઞાને વિનયથી જણાવ્યું, “પ્રિયમિત્રા, હું'નેત્ર વિગેરે ઇંદ્રિયા અને અદ્રિય એવા મનથી ઉત્પન્ન થયેલ છુ'. હું' આત્માથી ભિન્ન એવા નિમિત્તની અપેક્ષા રાખુ છુ, તેથી મને વિદ્વાનેા પરાક્ષ કહે છે. સ્મૃતિ, ચિંતા, સત્તા અને અભિનષેધ-એ મારા પર્યાય છે. મારી ઉત્પત્તિ એ પ્રકારે થાય છે. એક ઇંદ્રિય નિમિત્તક એટલે ઇંદ્રિયજન્ય અને ખીજે પ્રકાર અતીદ્રિય નિમિત્તક એટલે મન:કારણક-ઇંદ્રિય નિમિત્તથી થનાર જ્ઞાન સ્પતિ પાંચ ઇન્દ્રિયાના સ્પર્શ વગેરે પાંચે વિષચેાથો મારી ઉત્પત્તિ છે. અતીન્દ્રિય નિમિત્તક અર્થાત્ મના જન્ય જ્ઞાન-એટલે મનની સર્વ વૃત્તિઓ તથા એઘ એટલે અવિભકત સ્રવે દ્રિય વિષયક જ્ઞાન, એ મારા વિષય છે. ઇંદ્રિય અને અનિદ્રિય અને નિમિત્ત વાળુ મારૂ’ જ્ઞાન એકજ છે, છતાં સૂક્ષ્મ રીતે મારા બીજા પણ ચાર પ્રકાર પડી શકે છે અને પ્રકારથીજ મારી વિશાળતા ગણાય છે. મારા ચાર પ્રકાર જ્યારે તમારા જાણવામાં આવશે ત્યારે તમારા હૃદયમાં ખાત્રી થશે કે, આ મતિજ્ઞાન ઉચ્ચ આસનને લાયક છે.
в
શ્રુતજ્ઞાને જિજ્ઞાસાથી પ્રશ્ન કર્યાં. “ મિત્ર, તારા એ ચાર પ્રકાર જાણવાની અમારી ઇચ્છા છે. તેથી કહે, ”
મતિજ્ઞાને નમ્રતાથી જણાવ્યુ ‘અવગ્રહ, ઇહા, અપાય અને ધારણા એ મારા ચાર પ્રકાર છે, પાતપેાતાના વિષયને અનુસારે ઇંદ્રિયા દ્વારા અને મનદ્વારા આલેચન અથવા અવધારણ કરવું, તેઅવગ્રહ કહેવાય છે. તે અવગ્રહના ગ્રહુણ, આલેાચન અને અવધારણુ એવા પર્યાય છે. તે સવના એકજ અથ થાયછે. તે અવગ્રહ રૂપ જ્ઞાનથી ગ્રહણ કરેલ વિષય કે જે એક દેશ રૂપ છે તે પટ્ટાના એક દેશથી શેષ પદાર્થને જાણવા માટે જે અનુગમન એટલે નિશ્ચય કરવાની એક જાતની ચેષ્ટા અથવા જિજ્ઞાસા, તેને ઈહા કહેવામાં આવે છે. તે ઇઠ્ઠાના દા, તર્ક, રીક્ષા, વિચારણા અને જિજ્ઞાસા એવા પર્યાય નામ છે. ઉપર કહેલ .વગ્રહ તથા ઇહાથી ગ્રહુણુ કરેલા વિષયમાં · આ સારી છે અથવા નઠારા છે., એટલે આ ચેાગ્ય છે કે અચેાગ્ય છે,’ એ પ્રકારે ગુણ દોષના વિચારને જે ઉદ્યાગ અથવા અપનેદ તેને અપાય કહેછે. તેના અપગમ, અપનેાદ, અપમાધ, અપેત, અપગત, અપવિધ અને આપનુત એવા પર્યાય નામ છે, પદાર્થના રવરૂપને અનુસારે જે તેના યથાર્થ એધ અથવા બુદ્ધિમાં ચિરકાળ અર્થની સ્થિતિ કરવી અથવા અવધારણા કરવી તે ધારણા કહેવાય છે. પ્રતિપત્તિ, અવધારણ, અવસ્થાન, નિશ્ચય, અવગમ અને અવળેષ એ તેના પર્યાય નામ છે.
'
6