________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
આત્માન* પ્રકાશ.
ની શુળાતીતઃ સ નથ્યને ‘સર્વારભેને ત્યજનશીલ પુરૂષ ગુણાતીત અને છે' આ હકીકતને જૈન સાથે સરખાવતાં જગત્ની દ્રષ્ટિએ તે વિશિષ્ટ પ્રકારની નવીનતા બતાવે છે; સાંખ્યા પ્રકૃતિ ( ૪ ) થી ઉસન્ન થયેલા ત્રણે ગુણ્ણા માને છે જ્યારે જૈન દર્શન આત્માના સ્વાભાવિક અને વિભાવિક ગુણ્ણા એવી માન્યતાવાળું છે; સત્વગુણુ નુ' જેમ અધિક પોષણ થાય તેમ તેમ સાત્ત્વિકી વૃત્તિ વધારે સામ વાળી ઘડાય છે અને છેવટે તે ગુણુ પરાકાષ્ટાએ પહેાંચે છે.
જૈન દનના કથનાનુસાર વિચારતાં રજોગુણ અને તમેગુણના અપ્રશસ્ત રાગ અને દ્વેષમાં અંતર્ભાવ થાય છે જયારે સત્ત્વગુણુ એ પ્રશસ્ત રાગમાં સમાય છે. શુભ અનુષ્ઠાના તરફ આત્માને પ્રેમ એ તેના સત્વગુણ છે, જયારે અન્ય અવસ્થામાં તે રજોગુણી અથવા તમેગુણી કહેવાય છે. આત્માની આ જુદી જુદી અવસ્થામાં નજીકના સમેગાને લઈને જ્યારે જ્યારે તે તે ગુણેામાં પ્રવૃત્ત થાય છે ત્યારે ત્યારે તદનુકૂળ વૃતિઓનુ‘ સ્વામિત્વ તેના ઉપર થાય છે, વિચારો પશુ તેવાજ 'ધાય છે અને કાર્ય પણ તેવુંજ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
ખાસ કરીને આ ત્રણે વૃત્તિએના આધાર ખારાક, સ્થાન અને સ’ગતિ ઉપર આધાર રાખેછે. પૂર્વના પરિચિત સ`સ્કાર એ પણ અગત્યના ભાગ ભજવે છે છતાં આ ત્રણુ આમતા ઉપર સવિશેષપણે લક્ષ અપાય અને ઉદ્યમવડે ઉત્તમ ખેારાક, ઉત્તમ ક્ષેત્ર અને સત્સ`તિ ઉપર જીવન વ્યવહાર ચલાવાય તે સાત્વિક ગુણ પ્રકટવાની સાથે સાત્ત્વિકી વૃત્તિએનુ' પોષણ થઇ જગને પણ ઉપકારક કાર્યો કરવા શક્તિમાન્ અને છે.
રાજસી વૃત્તિવાળા મનુષ્યનું વર્તન કામરાગ, સ્નેહુરાગ અને રાગમાં અંજાઇ ગયેલું હોય છે; તામસી પ્રકૃતિવાળા મનુષ્યનુ વર્તન ક્રોધના આવેશવાળું, રાદ્રધ્યાનથી પરિપૂર્ણ, અને અહંકારમાં આરૂઢ હાય છે; જ્યારે સાત્ત્વિકી વૃત્તિવાળા મનુષ્યનું વન દાન-શીલ-તપ અને શુદ્ધ ભાવનામાં આદરવાળુ` તેમજ ગુણી જતેને જોઇ ગુણું। તરફ સંગ્રાહક વલણની ( Collective Tendency ) પ્રેરણાવાળું અને વિશ્વબત ( Universal Brotherhood) માં પ્રવૃત્તિવાળુ' હોય છે.
આ ઉપરથી જોઇ શકાશે કે આ સાત્વિક ગુણાને મુખ્ય આધાર બહારના પરિચયે સાથે છે, તે ગુણની વૃદ્ધિ કરવા માટે પવિત્ર વાતાવરણવાળા સ્થાનકાના આશ્રય કરવા ઇષ્ટ છે, તીથ સ્થાનમાં જઈ વખતના માટેા ભાગ વીતાવવાની જરૂર છે, પુસ્તકા પણ તેવીજ વૃત્તિને ઉત્તેજિત કરે તેવા વાંચવાની આવશ્યકતા છે. મનુ ધ્યાને માટે ભાગ રાજસી ને તામસી પ્રકૃતિને ઉત્તેજક સયાગાને શેષતા હોય છે અને વ.ના દેડકાંની માફ્ક તેમાંજ આનદ માનતા હોય છે કેમકે તેને
For Private And Personal Use Only
