________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૃષ્ટિનાં જીવતદ.
એક નિગદના જીવ કરતાં બાદર એકે દ્રિયને ક્ષયોપશમ-આત્મપ્રકાશ વિશેષ પ્રમાણમાં થયે હોય છે કેમકે ઉચ્ચતર સ્થિતિ પ્રાપ્ત થવી એ આત્મપ્રકાશની વૃદ્ધિના નિમિત્તભૂત છે. પ્રકાશની ઉત્ક્રાંતિ વડે આત્મા ઉચ્ચતર સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરતે જાય છે. ક્રમશઃ બે ઇન્દ્રિયને ક્ષયપશમ, ત્રણ ઈદ્રિયનો ક્ષયપશમ તેમજ ચાર ઇંદ્રિયજન્ય ક્ષપશમ એ આત્મપ્રકાશની ઉચ્ચતર સ્થિતિ છે તે કરતાં અધિક ઉચ્ચતર સ્થિતિવાળા મનબળયુક્ત પંચેંદ્રિય તિર્ધરો જેવાકે સર્પ, અશ્વ, હાથી, સ્વાન વિગેરેની છેઆ પ્રાણીઓ પિતાની નજીકમાં રહેતા અને પ્રાપ્ત થતા દ્રશ્યના નિમિત્ત કારણ વડે રાગદ્વેષની શંખલામાં વીંટાતા જાય છે અને ઘણે ભાગે તે તો તેમને સાનુકૂળ પ્રવૃત્તિ માર્ગમાં જોડી શક્તા નથી એ વિશેષે કરીને પાપ કર્મ વડે ઉન્ન થયેલી તેમની ગતિને આભારી છે, છતાં પણ અશ્વ, શ્વાન વિગેરે પિતાના સ્વામીને માટે સંપૂર્ણ રીતે જીવજતાં સુધી પ્રાણની આહુતિ આપનારા હોય છે એ તેમની સાનુકૂળ પ્રવૃત્તિ જોઈ મનુષ્ય વિચારવાનું છે અને પોતાની ભૂલ થતી હોય તે દ્રષ્ટાંત દ્વારા જાગૃત થવાનું છે.
મનુષ્ય પ્રાણીને માટે જડ દો રાગ અને દ્વેષની સ્થિતિની પરંપરા ઉત્પન્ન કરતા રહે એ કેઈપણ રીતે એગ્ય નથી, છતાં મનુષ્યને મેટે ભાગ ખાસ કરીને નજીકમાં આવતા દ ઉપરથી ઉલટા પરિણામવાળી સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરે છે. આને માટે કહેવાય છે કે –
पत्थरेणाहन कीवो पत्थरं मक्कुमिळई. “શ્વાનને પથ્થર માર્યો હોય ત્યારે તે પથરને કરડવાને ઇચ્છે છે આ સ્થિતિ પાસેના દ વડે હર્ષ શોકમાં ઝબકોળાતા મનુષ્ય વર્ગની છે. વાસ્તવિક રીતે નજીકના દો ઉપરથી હર્ષ શેક જેવું કશું હેતું નથી; માત્ર તે દશ્ય આ દબોધન કરનાર નીવડે અને તેમાં જ પ્રયાસ કરવામાં આવે તેજ સફળતા છે.
એક મનુષ્ય તદ્દન નિર્ધન છે તેવામાં એકાએક પૂર્વ પુણ્યના પ્રકર્ષથી ધધામાં તે સારું કમાયે અને થોડા વખતમાં તે શ્રીમંતની કોટિમાં આવતાં તેવા સંજોગો પ્રાપ્ત થતાં તેને “ધનમદ” થાય છે અને તરત જ તેને પદાર્થ સાગના નિમિત્તથી એક પ્રકારને મદ ગર્ભિત હર્ષ થાય છે, તેવી જ રીતે એક શ્રીમંત ક્ષણવારમાં નિર્ધન બની જાય છે ત્યારે તે દૃશ્ય શોક કરાવે છે. આ ઉપર જે જે દ પિતાના સંબંધમાં આવે તે ઉપર સંસાર વૃદ્ધિના નિમિત્તભૂત હર્ષ કે શાક થાય એ પૂર્વોક્ત શ્વાન તુલ્ય સ્થિતિ છે; પરંતુ આત્મવિકાસને અનુકૂળ હર્ષ થાય તે તેમાં તે દોએ યથાર્થ કાર્ય–ફળ ઉત્પન્ન કર્યું છે એમ કહેવું જરા પણ અવાસ્તવિક નથી.
For Private And Personal Use Only
